20. yy’ın başlarından beri yapılan istatistiği çalışmalar Türkiye’de yaklaşık olarak her iki yılda bir yıkıcı deprem, her üç yılda bir de pek çok yıkıcı deprem olduğunu göstermektedir.
Bu durum Türkiye’de kaçınılmaz bir doğal afet olduğunu ortaya koymaktadır. Yapılması gereken en önemli önlem depremin özelliklerini çok iyi tanıyıp gerekli tedbirleri zamanında almaktır. Ülkemizde başlıca deprem kuşakları şunlardır:
a) Kuzey Anadolu Deprem Kuşağı: Türkiye’nin kuzey kesiminde doğu-batı doğrultusunda uzanan kuzey Anadolu deprem kuşağı yaklaşık 1500 km uzunluğa sahiptir. Marmara Bölgesi’nde; Saros Körfezinden başlar, Doğu Anadolu Bölgesi’ndeki Aras Vadisi’ne kadar uzanır. Bu kuşak Gelibolu, Marmara Denizi’nin derin kısımları, İzmit Körfezi, Adapazarı, Düzce-Bolu, Gerede, Merzifon, Suluova, Erbaa-Niksar, Kelkit vadisi ile Erzincan, Erzurum, Karlıova Varto ve Van üzerinden geçen bir hat şeklinde uzanır. Ayrıca Çanakkale, Edremit, Bursa ve İznik bu kuşak içerisinde kalır. Bu kuşak an çizgileriyle “Kuzey Anadolu Fay Hattı” adını alır.Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF), dünyanın en hızlı hareket eden ve en aktif sağ-yanal atımlı faylarından biridir.
KAF sistemi, Anadolu Bloğu'nun, güneyde Arap Plakası (yılda 25 mm’yi bulan hızlı sıkıştırma hareketi ile) ve kuzeyde (neredeyse hiç hareket etmeyen) Avrasya
Plakası'nın arasında kalması ve bu sebeple batıya doğru açılma şeklinde hızla hareket etmesi sebebiyle yüksek sismik aktivite göstermektedir.Bu hat Türkiye de en fazla depremin oluştuğu deprem kuşağıdır(Tablo1).
Tablo1. KAF Üzerinde Oluşan Önemli Depremler
İsim Moment Magnitüdü
1939 Erzincan 7.9 1942 Niksar-Erbaa 6.9 1943 Tosya-Ladik 7.7 1944 Bolu-Gerede 7.5 1949 Karlıova 7.9 1951 Kurşunlu 6.8 1957 Bolu- Abant 6.8 1966 Varto 6.6 1967 Bolu- Mudurnu 7.0 1971 Bingöl 6.8 1992 Erzincan 6.5 1999 İzmit Depremi 7.4
1999 Bolu- Düzce Depremi 7
2003 Bingöl –Sancak Depremi 6.4
b) Doğu Anadolu Fay Zonu (DAFZ)
Arabistan plakasından Anadolu plakasına ayıran ve Kuzey Anadolu fayının sol yanal eşleniği olan KD-GD doğrultulu sol yanal atımlı doğu Anadolu fayı, Türkoğlu civarında Ölü Deniz Fayı ile Karlıova civarında ise kuzey Anadolu fayı ile birleşmektedir. Doğu Anadolu fayı kuzey doğuda Karlıova birleşim noktasından başlar ve güney batıda Türkoğlu kavşağına kadar devam eder. Türkoğlu kavşağında 3 veya 4 kola ayrılır. Kuzeydeki kollar Helenik- Kıbrıs yayı ile birleşirken güneyde kalan kolu ise Ölü Deniz fayına doğru uzanır. Kuzey Anadolu fayı gibi çok sayıda segmentten oluşur ve bir zon seklindedir. Karlıova Antakya arasında ki DAF zonu belirgin sol yanal atımlı altı ana faydan oluşur(Şaroğlu ve diğ., 1987, 1992; Herece, 2008).
A- KARLIOVA- BİNGÖL SEGMENTİ: Doğu Anadolu fay sisteminin en kuzeyde ki bu segmenti K50º D doğrultusunda yaklaşık 65 km lik bir uzanıma sahiptir
B- PALU-HAZAR GÖLÜ SEGMENTİ: Palu ilçesiyle Hazar Gölü arasında yer alan segment K60ºD genel gidişindedir. Yaklaşık 50 km uzunluğa sahip , bu segment Hazar Gölüne doğru genişleyen bir zon seklindedir.
C- HAZAR GÖLÜ-SİNCİK SEGMENTİ: DAFZ sisteminin Hazar Gölü ve sincik arasında kalan kesimi K85ºD genel gidişinde ve yaklaşık 85 km uzunluğundadır.
D- ÇELİK HAN- ERKENEK SEGMENTİ: Çelikhan’ın 8 km doğusunda başlayan segment K67ºD doğrultusunda yaklaşık 45 km devam ederek Erkenek güneyinde sonlanır.
E- GÖLBAŞI-TÜRKOĞLU SEGMENTİ: Gölbaşı ve Türkoğlu arasında yer alan segment K55ºD genel doğrultusunda olup 95 km uzunluğundadır.
F- TÜRKOĞLU-ANTAKYA SEGMENTİ: Palu ile Türkoğlu arasında genelde KD-GB doğrultuludur. Yaklaşık 145 km uzunluğuna sahiptir. (Şaroğlu ve diğ., 1987, 1992; Herece, 2008)
DAF için çeşitli yaşlar önerilmiştir bu yaşlar Orta Miyosen- Orta Pliyosen arasında değişmektedir. Sol yönlü atımlı olan bu fay çeşitli segmentlerinde yapılan çalışmalara göre 9-27 km arasında değişmektedir. DAF ile KAF arasında bir sismik aktivite farkı bulunmaktadır. Bu farklılık DAF’ nin geometrik özelliklerinin KAF den farklı olmasıyla açıklanabilir. Faydaki ana sıkışma yönü KD-GB olarak elde edilmiştir. Fayın Karlıova Ceyhan arasında kalan bölümünde toplam 3 tane sismik boşluk bulunmaktadır. Bunlar
1-Andırın sismik boşluğu 2- Türkoğlu sismik boşluğu
3- Hazar gölü segmenti (Şaroğlu ve diğ., 1987, 1992; Herece, 2008)
c) Batı Anadolu Deprem Kuşağı: Ege Bölgesi’ndeki Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes çöküntü ovaları boyunca uzanan bazı diri fay hatları bulunmaktadır. Bu fay hatlarına uyum gösteren deprem kuşağı; Ayvalık, Dikili, İzmir, Aydın, Denizli, Isparta ve Akşehir’in içine alır. Ayrıca Burdur, Acıgöl havzalarının kenarlarında ve Sultan Dağları’nın kuzey eteklerinde de faylar uzamaktadır. Bu faylar boyunca zaman zaman depremler olmaktadır.
Yurdumuz deprem tehlikesi bakımından beş bölgeye ayrılmıştır: I. derece deprem bölgeleri; başta Kuzey Anadolu ve Güneydoğu Anadolu fay kuşakları boyunca
uzanan sahalar ile Ege Bölgesi ve Göller Yöresi’ni kapsar. II. derece deprem bölgesi; I. derece deprem bölgelerinin çevresini kuşatır. Trakya’nın kuzeyi, Karadeniz kıyıları. İç Anadolu’nun çevresi ile Güneydoğu Anadolu’nun güneyi III. ve IV. Derece deprem alanlarını oluşturur. Tuz Gölü ile Akdeniz kıyısı arasındaki saha deprem tehlikesinin en az olduğu V. Derece deprem bölgesidir(Harita5).
Bazı büyük şehirlerimizin I. Derece deprem bölgeleri üzerinde kuruldukları, nüfusumuzun yarıdan fazlasının bu sahalarda yaşadığı bir gerçektir. Türkiye, deprem riski açısından dünyanın en önde gelen ülkelerindendir. Depremlerin oluşturacağı hasarları azaltmanın en etkin iki yolu depreme dayanıklı yapılar inşa etmek ve toplumu depreme karşı eğitmektir.
Yaşadığımız mekânlarda depremin olumsuz etkilerini en aza indirebilmek için bazı önlemler alınmalıdır. Bunun ötesinde sarsıntı sırasında ve sonrasında yapılması gereken işler ile uygulanması gereken kurallar özellikle can kaybını azaltmak açısından çok önemlidir. Depremin ne zaman olacağını belirlemek günümüzde teknik açıdan mümkün olmadığından deprem bölgelerinde yaşayan insanların bu konuda her saniye hazırlıklı olmaları gerekmektedir.
2.2.İnceleme Alanı Ve Yakın Çevresinin Depremselliği
İnceleme alanı Bayındırlık ve iskân Bakanlığı, Afet İsleri Genel Müdürlüğü, Deprem Araştırma Dairesi tarafından 1996 yılında hazırlanan Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası’nda 1. derece deprem bölgesi olarak gösterilmiştir(Harita5).Bu haritada inceleme alanının depremselliği çok küçük ölçekte gösterilmektedir. Bingöl ve civarı depremsellik açısından oldukça aktif olup, son yüzyılda özellikle Erzincan, Tunceli ve Bingöl kaynaklı depremler bölgede etkili olmuştur (Kalafat ve diğ 2003).
Bingöl ve çevresi sismik açıdan oldukça aktif bir kesim olan Kuzey Anadolu Fay Sistemi ile Doğu Anadolu Fay Sisteminin kesiştiği bölgeye yakın bir yerde yer almaktadır. Bölgede gerek tarihsel, gerekse aletsel dönemde bir çok yıkıcı depremler meydana gelmiştir. KAF son yüzyıl içerisinde sismik açıdan oldukça etkin durumdayken, DAF, son ve önceki yüzyıllarda sismik olarak oldukça suskun bir dönem geçirmektedir. Son yüzyıl boyunca KAF’ın üç fay segmenti dışında büyük bir bölümü yırtılmış, 1900-2002 yılları arasında 35 hasar yapıcı deprem olmuştur. Buna karşılık DAF’ın büyük bir bölümü son birkaç yüzyıl içerisinde yırtılmadan kalmıştır. DAF’da son yüzyıl içerisinde sadece 10 hasar yapıcı orta büyüklükte deprem meydana gelmiştir.
Bu açıdan bu yüzyıl içerisinde DAF’ın büyük bir bölümü sismik açıdan oldukça yüksek deprem üretme potansiyeline sahiptir(Kalafat ve diğ 2003).
Tablo 2. Bingöl ve civarında (38.50-39.50K ve 39.50-41.50D) meydana gelen M=>5.0 depremlerin listesi (Bağcı ve diğ. 1995'den değiştirilmiştir.)
Tarih Zaman (Gmt) Enlem Boylam Derin (Km)
Mag Açıklama
03.06.1907 06:46 38.7 41.5 0 5
05.03.1909 12:16 39 40 0 5.3
12.11.1934 07:19 38.54 41 50 5.7 200 ağır hasarlı ve yıkık bina,20 can kaybı
13.10.1935 19:32 39.35 40.52 40 5
31.05.1946 03:12 39.29 41.21 60 5.7 1986 ağır hasarlı ve yıkık bina ,839 can kaybı,349 yaralı
17.08.1949 39.6 40.6 40 6.9 3000 ağır hasarlı ve yıkık bina ,450 can kaybı
23.03.1953 05:22 39.37 41.28 50 5
28.03.1954 04:47 39.03 40.97 10 5.4
07.07.1957 05:58 39.37 40.46 60 5.1 300 ağır hasarlı ve yıkık bina
14.01.1958 13:34 39.48 40.41 60 5.1
31.08.1965 07:29:46.0 39.36 40.79 11 5.1 1500 yıkık ve ağır hasarlı bina
19.08.1966 14:17:56 0 39.33 41.25 39 5 2007 yıkık ve ağır hasarlı bina,2394 can kaybı,1498 yaralı
20.08.1966 11:59:09.0 39.42 40.98 14 5.3 20.08.1966 12:01:43.0 39.16 40.7 33 5.4
24.09.1968 04:19:53.0 39.19 40.29 8 5 2 can kaybı,40 yaralı 25.09.1968 20:52:15.0 39.24 40.29 41 5
10.09.1969 12:14:00.0 39.25 41.38 52 5.3
22.05.1971 16:43:59.0 38.85 40.52 3 6.7 5617 yıkık ve ağır hasarlı bina,878 can kaybı,700yaralı
06.09.1975 09:20:11.0 38.51 40.77 32 6 05.09.1976 22:07:34 0 38.51 40.94 17 5
25.03.1977 02:39:58.0 38.58 40.03 29 5 210 yıkık ve ağır hasarlı bina,8 can kaybı,17 yaralı
11.07.1980 12:33:31.0 38.54 40.83 53 5.1 05.12.1995 18:49:32.10 39.43 40.11 26 5.3 17.10.1996 21:48:34.20 38.69 39.92 10 5
13.04.1998 15:14:31.80 39.31 41.07 15 5 69 yıkık ve ağır hasarlı bina 27.01.2003 05:26:23.68 39.41 39.8 15.9 6.4
67 yıkık ve ağır hasarlı bina,1 can kaybı 01.05.2003 00:27:04.68 38.94 40.51 6 6.3
Ayrıca bölgede hasara neden ola bilen M = > 5 ‘ ten büyük depremler harita 6 da gösterilmiştir.
Harita 6. Bingöl ve Çevresin de 1900-2003 Yılları Arasında Meydana Gelen