Hidrografik Özellikler

İnceleme sahası olan Gayt Havzasının hidrografik özellikleri özellikle reliyef ve iklime bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Sahanın iklim özelliklerinde detaylı olarak açıklandığı üzere inceleme alanı yarı nemli iklim karakteri taşımakta ve yıl boyunca birçok ay nemli ya da yarı nemli olarak geçirmektedir. Sahanın iklim yapısına uygun olarak yaz aylarında (Haziran - Ağustos) kurak bir mevsim yaşanmakta ve böylelikle saha çevresinde bulunan akarsuların büyük bir kısmı mevsimlik akarsu karakterine sahip olmaktadır.

Araştırma sahasının hidrografik özellikleri ele alınırken öncelikle sahada bulunan akarsular incelenecek daha sonra ise yeraltı sularıyla, kaynaklar üzerinde durulacaktır.

Harita 14. Gayt Çayı Havzasının Ve Çevresinin Hidrografya Haritası

Çalışma alanındaki akarsular genel olarak ilkbahar ve yaz aylarında kar erimeleri ve yağışlara bağlı olarak nisan mayıs aylarında akım seviyesi yükselmesi nedeniyle bol miktarda su taşırken özellikle yaz aylarında akarsular beslenmeleri ve yağışların azalması nedeniyle cılızlaşarak, çoğunlukla kurumaya yüz tutarlar. Kış döneminde yağışlar kar şeklinde olmasından dolayı akım düşüktür.

Çalışma sahası hidrografik açıdan Fırat Nehri’nin yukarı bölümüne dahildir. Sahanın genel olarak ana akarsuyu Gayt çayı nehri olmakla birlikte bu çayı oluşturan farklı derelerin bir araya gelmesiyle oluşur Bingöl ovasında Kürük suyuyla birleşerek Murat nehrine karışır.

İnceleme sahasında birçok mevsimlik ve sürekli akarsu bulunmaktadır(Harita 14). Bunlardan bazıları, Çayırlık Deresi , Köprü Deresi, Büyük Çay, Osman Dere, Ziyaret dersi ,Yastık Dere belirtilen derelerin bir kaçı dışında hemen hepsi mevsimlik derelerdir. Yaz aylarında çoğunlukla kuru oldukları gözlenen bu derelerin ilkbaharın gelmesiyle karların erimesini takiben aktıkları gözlenmiştir.

Foto 8.Gayt Çayı Vadisi (Bilaloğlu dan görünümü)

Çalışma alanındaki akarsular topoğrafyayı çok derin bir şekilde yarmış özellikle çalışmanın güneyinde Gayt Çayı bazı yerlerde yaklaşık 750 metre gömülmüştür (Harita15).

Çalışma sahasının güneyinde Gökçe Deresinde alınan enine profil ve güneyde ki Gayt deresinde alınan kesitlerde akarsuyun topoğrafya yarmış olduğu derin vadiler ve kenarlarının dik eğimli yamaçlar çok belirgin olarak görülmektedir. Ayrıca bu profilin alındığı yerler çalışma alanı içerisinde kütle hareketlerin en fazla olduğu alanlardır. Meydana gelebilecek bir depremde eğimin fazla olduğu yerlerde heyelanlar, çamur akıntıları meydana gelecek ve özellikle vadilere ve düz alanlara kurulmuş yerleşim yerlerine büyük zararlar verecektir(Harita15).

Harita15. Gökçe Deresi Vadisinin A-B Doğrultulu Enine Profilleri

Çalışma alanı içerisinde yer alan Yeşilova yerleşmesinde geçen Dizik Deresi vadisi boyunca alınan A-B doğrultulu profile baktığımızda vadinin yukarı çığırında yatak eğiminin fazla olduğu Yeşilova yerleşmesine doğru yatak eğiminin azaldığı görülmektedir. Yeşilova’nın kuzeyden geçen fay hattı Yeşil ova yerleşmesi için bir risk oluşturmaktadır. Zira bir deprem olması halinde alanda meydana gelecek heyelanlar ve toprak kaymaları ve çamur akıntıları vadi ve eğimli yamaçlar boyunca taşınarak Yeşilova yerleşmesine zarar verecektir(Harita16).

Harita 16. Dizik Deresi Vadisinin A-B Doğrultulu Enine Profilleri

Çalışma alanı içerisinde yer alan Sarıgümüş yerleşmesinde geçen Çır deresi vadisi boyunca alınan A-B doğrultulu profile baktığımızda vadinin yukarı çığırında yatak eğiminin fazla olduğu Sarıgümüş yerleşmesine doğru yatak eğiminin azaldığı görülmektedir. Sarıgümüş’ün kuzeyden geçen fay hattı Sarıgümüş yerleşmesi için bir risk oluşturmaktadır. Ayrıca Çır deresinin bir kolu olan Kayıt ve Kolan dereleri Sarıgümüş yerleşmesin hemen kuzeyinde birleşmeleri bu riski daha da artırmıştır. Zira bir deprem olması halinde alanda meydana gelecek heyelanlar ve toprak kaymaları ve çamur akıntıları vadi ve eğimli yamaçlar boyunca taşınarak Sarıgümüş yerleşmesine zarar verecektir(Harita17).

Harita17. Çır Deresi Vadisinin A-B Doğrultulu Enine Profilleri

Yeryüzünün herhangi bir bölgesinde yeraltı sularının oluşumu, sahanın yapısal, morfolojik ve iklim özelliklerine bağlı olarak gelişim göstermektedir. Özellikle sahanın iklimi ve sahayı oluşturan ana kayanın morfolojik özellikleri yeraltı sularının saha içerisindeki dağılışını, akifer tiplerini, yeraltı su miktarını belirleyen en önemli etkendir.

Genel anlamda inceleme sahasını oluşturan Gayt Çayı ve yakın çevresi su kaynakları açısından yeterli sayılabilecek bir konumdadır. Hem mevsimlik akarsuların hem de sürekli akarsuların varlığı, yeraltı su potansiyelinin mevcudiyeti saha üzerinde yaşayan canlıların içme ve kullanma su ihtiyacını karşılayabilecek konumdadır.

İnceleme alanında çok sayıda su kaynağı bulunmaktadır. Gayt Çayı ve yakın çevresinin bölge geneline oranla yoğun yağış alması, çok sayıda akarsuyun mücavir saha içerisinde akış göstermesi ve sahanın zemin özellikleri, su kaynakları açısından inceleme alanının verimli bir bölge olmasına neden olmaktadır.

Doğal su kaynakları, genel olarak sahanın kuzeydoğu ve kuzeybatı bölümlerinde yoğunlaşmaktadır (Harita14). Sahanın güneyde bulunan Kırkağıl ve Dikme batıdaki Güngören , Arıcak köyü ve sahanın kuzey bölümünde bulunan Balıklıçay civarında çok sayıda su kaynağı görülmektedir.

Çalışma alanında Gayt Çayı üzerinde yapılan Gayt Baraj Gölü sulama amacıyla yapılmış olup baraj gölünün sulama alanı 4200 hektar alan olup baraj ile ilgili bilgiler Tablo4 verilimiştir.

Tablo 4. Gayt Baraj Gölü Verileri