Belçika ile 1956’da ve İngiltere ile 1960’ta ikili vize anlaşması imzalamıştır. Türkiye İtalya ve Lüksemburg ile de 1957 tarihli Avrupa Konseyi Anlaşmasına bağlı olmayı kabul etmiştir.
Böylece Türkiye AB’nin kurucu ülkelerinin tamamıyla vize muafiyetine yönelik anlaşma imzalamıştır.210 Vize serbestliğini içereren bu anlaşmaların içeriği hemen hemen benzerdir.
Şöyle ki vize serbestliğinden yararlanacak kişiler anlaşmaya taraf ülkelerin hizmet alımı amacıyla seyahat yapacak kişilerdir. Bu şu anlama gelmektedir: çalışmak ya da hizmet vermek için seyahat etmeyi amaçlayan kişiler bu anlaşmaların kapsamı dışında bırakılmıştır. İngiltere ile yapılan anlaşma bu kapsamın dışında olup hizmet vermek amacıyla seyahat edenler de vize serbestisinden faydalanabilecektir.211
Türkiye şu anda AB’nin kurucu ülkelerinin dördüne; Almanya, Fransa, İtalya ve Lüksemburg’a vize serbestisi uygulamaktadır.212 Bu kapsamda Türkiye bu ülke pasaportuna sahip olan vatandaşlara 6 aylık periyod içerisinde 90 güne kadar vize serbestisi uygulamakta fakat AB kurucu ülkeleri arasında yer alan Hollanda ve Belçika’ya vize uygulamaktadır.
Bununla birlikte Türkiye mevcut durumda AB’ye sonradan üye olan Danimarka vatandaşlarına vize serbestisi uygulamakta fakat İngiltere ve İrlanda vatandaşlarına vize uygulamaktadır.213
AB’nin üçüncü genişlemesiyle AB’ye katılan Yunanistan (1981’de), Portekiz ve İspanya (1986’da) ile Türkiye’nin vize serbestliğine yönelik ikili anlaşmaları yoktu fakat Türkiye, Yunanistan dışında İspanya ve Portekiz ile 3 aylık bir süre için vize serbestliğini içeren 1957 taraihli Avrupa Konseyi Anlaşması bulunmaktaydı.214 Buna karşılık Türkiye şu anda Portekiz ve İspanya vatandaşlarına vize serbestisi uygulamamakta dolayısıyla İspanya ve Portekiz vatandaşlarının Türkiye’ye girerken vize alması geekmektedir fakat Türkiye’nin 2000 yılında Portekizle yaptığı ikili anlaşma ile sadece diplomatik pasaport sahiplerine vizesiz geçiş uygulanması yönünde iki tarafta anlaşmaya varmışlardır. Öte yandan Türkiye, Yunanistan ile 1984’te yapığı bir anlaşma ile bu ülkenin pasaportuna sahip olan vatandaşlara 3 aylık bir süre için vize serbestliği sağlamakta olup halen uygulanmaktadır.215
210 Şirin Öner., loc.cit.,
211 İbid.,
212 Kees Groenendijk and Elspeth Guild, op.cit., ss. 46-51.
213 İbid.,
214 Kemal Kirişci, “A Friendlier Schengen Visa System as a Tool of ‘Soft Power’: The Experience of Turkey,”
European Journal of Migration and Law, Vol. 7, No. 4 (2005), ss.350-353
215 İbid.,
54
Bununla birlikte AB’nin beşinci genişlemesiyle Litvanya, Letonya, Estonya, Malta, Macaristan, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Kıbrıs Rum Kesimi, Slovakya ve Slovenya 2004’te AB’ye katılmıştır.216 Türkiye, AB’ye katılan Kıbrıs Rum Kesimi dışında 10 ülkenin 9’u ile 6 aylık bir periyod içinde 90 güne kadar vize serbestisine yönelik ikili anlaşmalara sahiptir. Bu ülkelerin AB’ye katılmasıyla Türkiye ile aralarında var olan vize serbestisine yönelik ikili analaşmaların katılım tarihinden önce askıya alınıp alınmadığı bilinmemektedir fakat Malta ve Slovenya’nın AB’ye katılım tarihinden önce 1957 tarihli Avrupa Konseyi Anlaşmasını askıya aldıkları bilinmektedir.217
Türkiye’nin bu ülkelerle yaptığı ikili anlaşmalar kapsamında, Türkiye ve Çek Cumhuriyeti aralarında 18 Şubat 1991’de bir vize anlaşması imzalamışlardır.218 Bu analaşmaya göre her iki ülkenin vatandaşları 6 aylık bir priyod içinde 90 güne kadar vizesiz seyahate izin vermektedir. Türkiye şu anda Çek Cumhuriyeti vatandaşlarını, 90 güne kadar ki seyahatleri için, vizeden muaf tutmaktadır. Öte yandan Türkiye ve Macaristan aralarında 6 aylık bir periyod içinde 90 güne kadar ki seyatler için her iki ülkenin vatandaşlarına vizesiz seyahati öngören anlaşma 1992’de imzalanmıştır.219 1995’te yapılan bir anlaşmayla Macaristan’a transit geçiş yapmak isteyen Türk vatandaşları için anlaşmanın kapsamı genişletilmiştir. Şu anda Macaristan vatandaşları Türkiye’ye girmek için vize almak zorundadır. Aynı zamanda Türkiye ve Litvanya arasında da bir vize anlaşması imzalanmış olup anlaşmaya göre her iki ülkenin vatandaşları 6 aylık bir periyod içerisinde 3 aya kadar ki seyahatleri için vizeden muaf olmaktadırlar.220 Türkiye şu anda Litvanya vatandaşlarını 90 güne kadar ki seyatleri için vizeden muaf tutmaktadır.
Bununla birlikte Türkiye ve Malta aralarında 6 aylık bir periyod içinde 90 güne kadar ki seyahatler için her iki ülkenin vatandaşlarına vizesiz seyahate izin veren anlaşma 6 Mayıs 1966’da imzalanmıştır.221 Şu anda resmi pasaporta sahip olan Malta vatandaşlarının Türkiye’ye girmek için vize alması gerekmektedir. Diğer taraftan Türkiye ve Polonya aralarında 6 aylık bir süre içinde 90 güne kadar ki seyahatler için her iki ülkenin vatandaşlarına izin veren vize anlaşması bulunmakta ve 2 Mayıs 1989’da imzalanan bir ek anlaşmayla vizesiz seyahati içeren bu anlaşmanın kapsamı genişletilmiştir.222 Ayrıca Türkiye ve Slovakya aralarında 6 aylık bir
216 Kees Groenendijk and Elspeth Guild, loc.cit.,
217 İbid.,
218 İbid.,
219Meral Açıkgöz, Turkey’s Visa Policy, Turkish Policy Quarterly, Ankara-2015, s.99.
220 İbid.,
221 Kiriçci, loc.cit.,
222 İbid.,
55
süre içerisinde 90 güne kadar her iki ülkenin vatandaşlarına vizesiz seyahate izin veren anlaşmayı 18 Şubat 1991’de imzalamıştır. Türkiye, Slovakya vatandaşlarına şu anda vize uygulamaktadır. Türkiye’ye girmek isteyen Slovakaya vatandaşları Türkiye sınırından belli bir ücret karşılığında vizeyi alabilmektedir. Öte yandan Türkiye ve Slovenya aralarında 6 aylık bir periyod içerisinde 90 güne kadar ki seyahatler için her iki ülkenin vatandaşlarına vizesiz seyahate izin veren anlaşma 29 Kasım 1999’da imzalanmıştır.223 Şu anda Türkiye’ye girmek isteyen Slovenya vatandaşlarının vize alması gerekmektedir. Slovenya vatandaşları bu vizeleri Türkiye sınırından alabilmektedir.
Bununla beraber Türkiye ve Letonya aralarında 1996 yılında bir ikili vize anlaşması imzalamış fakat bu anlaşma sadece diplomatik pasaport sahipleri için vizesiz bir seyahat sağlamıştır.224 Şu anda Letonya vatandaşları 90 güne kadar ki seyahatleri için vizeden muaf olmaktadır. Diğer taraftan Türkiye ve Estonya aralarında 1996 yılında bir ikili vize anlaşması imzalamış fakat bu anlaşma sadece diplomatik pasaport sahipleri için vizesiz bir seyahat sağlamıştır. Şu anda Estonya vatandaşları 90 güne kadar ki seyahatleri için vizeden muaf tutulmaktadır. Sonuç olarak Türkiye’nin bu 9 ülkeye karşı şu anda uyguladığı vize politikasında çelişkili yönler bulunmaktadır. Bu kapsamda Türkiye’nin Estonya ve Letonya ile aralarında ikili vize anlaşması olmamasına rağmen neden bu iki ülkenin vatandaşlarına vize serbestisi uygulamakta olduğu öte yandan Polonya, Macaristan ve Slovakya vatandaşları için sadece bir aylık çok girişli vize verilirken neden Malta ve Slovenya vatandaşlarına 3 ay geçerli bir vize verilmekte ve neden Malta vatandaşları vize harçlarından muafken diğerleri ücretli gibi Türkiye’nin vize politikasının sorgulanmasına yol açacak uygulamalar vize politikasındaki çelişkili yönleri göstermektedir.225
Diğer taraftan AB’nin altıncı genişlemesiyle Romanya ve Bulgaristan 2007 yılında AB’ye katılmış olup bu katılımla birlikte AB’nin üye sayısı 27’ye yükselmiştir. Türkiye’nin bu iki ülke ile AB’ye katılımından önce var olan ikili vize anlaşmaları kapsamında Türkiye;
Romanya ve Bulgaristan vatandaşlarını 6 aylık bir süre içerisinde 90 güne kadar ki seyahatleri için vizeden muaf tutmuştur.226 Türkiye ve Romanya aralarında 90 güne kadar her iki ülkenin vatandaşlarına vizesiz seyahatine izin veren anlaşma 1992’de imzalanmış buna karşın Romanya AB Müktesebatının bir parçası olarak AB vize düzenlemelerine uymak zorunda olduğundan bu
223 Açıkgöz, loc.cit.,
224 Kees Groenendijk and Elspeth Guild, loc.cit.,
225 İbid.,.
226 Kirişci, loc.cit.,
56
anlaşma 2004’te yeni bir ikili anlaşmayla yer değiştirmiştir. Öte yandan Tükiye ve Bulgaristan aralarında 1993 yılında bir vize kolaylığı anlaşması imzalamış olup bu anlaşma ile diplomatik pasaport sahiplerine vizesiz bir seyahat imkanı tanınmıştı. Anlaşma aynı zamanda vize verilme prosedürünün hızlanmasını sağladığından işadamları, gazeteciler, sporcular ve bilim adamları bu anlaşmadan daha rahat faydalanmıştır fakat 2001’de bu vize kolaylığı anlaşması Bakanlar Kurulunun kararıyla sadece Türkiye’yi ziyaret etmek isteyen Bulgaristan vatandaşları için bir vizesiz rejime genişletilmiştir.227
Son olarak, AB sonuncu genişlemesiyle 2013 yılında Hırvatistan’ı da Birliğe kabul ederek üye sayını 28’e yükseltmiştir. Türkiye ve Hırvatistan arasında 16 Mayıs 2014 tarihinde vize anlaşması imzalanmış olup bu anlaşmaya göre resmi pasaport sahipleri 6 aylık bir süre içinde 90 güne kadar vizesiz seyahat yapabilmiştir fakat umuma mahsus vize (bordo pasaport) kullananlar ise Schengen Vizesi almak zorundadır.228 Bu kapsamda Hırvatistan 2013 yılında AB’ye üye olması nedeniyle umuma mahsus pasaport sahibi Türk vatandaşlarına Hırvatistan’dan transit geçişlerde ve bu ülkeye azami 90 gün ikamet süreli seyahatlerinde vize uygulamaya başlamıştır.
Türkiye’nin AB ülkelerine yönelik vize politikasına sonuç olarak değinmek gerekirse:
Türkiye 2004 ve 2007 yıllında AB’ye katılan 12 ülkenin 6’sının vatandaşlarına vizesiz seyahat sağlamakta ve diğer üye devletlerin 5’nin vatandaşlarına çok girişli vizeyi sınırda vermektedir.229 Türkiye aynı ayrımı AB’nin diğer eski 15 üyesine de uygulamakta olup Türkiye bu üye ülkelerden 8’inin vatandaşlarını vizeden muaf tutumakta ve diğer 7’sinin vatandaşlarına 3 aylık çok girişli vizeyi sınırda vermektedir.230 Türkiye’nin sınırda verdiği bu vize uygulamasına bandrol vize adı verilmektedir. Bu anlamda Türkiye’nin AB ülkelerine uyguladığı vize politikası AB’nin kendisine uyguladığından çok daha esnek olmaktadır.
227 İbid.,
228 CNN Türk.com, Hırvatistan’la Vize Anlaşması, http://www.cnnturk.com/fotogaleri/yasam/hirvatistanla-vize-anlasmasi, e.t. 07.11.2016
229 Kees Groenendijk and Elspeth Guild, op.cit., ss. 46-51.
230 İbid.,
57
3. AB VE TÜRKİYE İLİŞKİLERİ KAPSAMINDA ABAD’IN TÜRK