Türkiye mobilya sektörü; birçok sektör ile bağlantılı yapısı (tekstil, kimya, metal, plastik vs.), emek yoğun iş modeli, gelişen teknoloji ve tasarım odaklı değişimiyle orta ölçekli veya imalathane olan modelini büyük bir ekonomi yaratarak geliştirmiş, markalaştırmış ve istihdam sağlaması bakımından da önemli bir ekonomik sektördür. Teknolojinin gelişmesi ile birlikte 1990’lardan günümüze 20.000 mikro atölyeden büyük çoğunluğu KOBİ olan 34,438 tesise dönüşmüş; 25 ve üzerinde işçi çalıştıran işletmelerin sayısı 76 iken, günümüzde 983 işletmenin 30’un üstünde işçinin çalıştırıldığı bir sektör haline dönüşmüştür. Türkiye mobilya sektörü, 5,749 milyar $’lık üretimi ile bir önceki yıla göre %3,4 gerilese de 13. sıradaki yerini korumuştur. Bu aynı zamanda 2007-2016 yılları arasında %16,9 büyüme anlamına gelmektedir238.
Ulusal ve uluslararası pazarlarda önemli bir yere sahip olan Türk mobilya sektörü, tüm çeşitlerde ve kullanım alanlarında yer alan, günlük hayatın hemen her yerinde yer bulan yoğun bir üretim gerçekleştirirken, bu alanda kullanılan ithal girdi oranı oldukça düşüktür. Katma değer ve istihdam açısından en önemli sektörlerden biri olan mobilya sanayi ülkenin dört bir yanında küçük ölçekli işletmelerden büyük ölçekli işletmelere kadar dağılmıştır. Türkiye’nin 1980 ’den sonra uygulamaya koyduğu ihracata dayalı büyüme politikasıyla yaşanılan ekonomik ve sosyal dönüşüm, mobilya sektörünü de olumlu etkilemiştir. Günümüzde de mobilya ürünlerine olan talep sürekli artmaktadır. Bu nedenle ülke ekonomisine olan katkısı da yadsınamamaktadır239.
238 MÜSİAD, DTM Mobilya ve Orman Ürünleri Sektörel Raporu 2018, s. 16, http://www. musiad. org. tr/F/Root/Pdf/DTM_Mobilya_ve_Orman_urunleri_Sektor_raporu. pdf, (Erişim Tarihi: 12. 03. 2020).
239 TOBB, Türkiye Mobilya Ürünleri Meclisi Sekör Raporu, 2017, s. 10, Ankara: TOBB. , www. tobb. org. tr, (Erişim Tarihi: 14. 03. 2020).
76
Tablo 3.3: Mobilya İmalatı Faktör Fiyatlarıyla Katma Değeri (TL)
Yıllar Faktör Maliyetiyle Katma Değer
(TL) 2009 1.997.220.536 2010 2.249.611.080 2011 2.871.085.275 2012 3.360.262.497 2013 4.207.715.140 2014 4.974.756.902 2015 5.844.697.464 2016 6.561.030.286 2017 7.869.045.941
Kaynak: TUİK, (Erişim Tarihi: 14.03.2020)
Tablo 3.3’e bakıldığında 2009 yılında 1.997.220.536 TL olan katma değer, 2017 yılında yaklaşık 4 katı artarak 7.869.045.941 TL olmuştur. Belirtilen yıllarda mobilya imalatının katma değerinin artan bir trende sahip olduğu söylenebilmektedir. İç ve dış piyasada mobilya ürünlerine olan talepte yaşanan sürekli artış, mobilya üretiminde katma değere olumlu olarak yansımaktadır.
Tablo 3.4: Mobiilya İmaları Girişim Sayısı
Yıllar Girişim Sayısı
2009 22.256 2010 23.410 2011 25.028 2012 28.426 2013 33.316 2014 35.734 2015 36.029 2016 37.222 2017 38.477
77
Tablo 3.4’ee bakıldığında mobilya imalatında faaliyet gösteren girişimlerin yıllara göre artmakta olduğu görülmektedir. 2009 yılında 22.256 olan girişim sayısı, 2010 yılında 23.410 olmuştur. 2017 yılında girişim sayısı 38.477’e ulaşmıştır. Burada mobilya imalatının önemli sanayi alt dallarından biri olduğu ve üretimi teşvik ettiği söylenebilmektedir.
Tablo 3.5: Mobilya İmalatı Çalışan Sayısı
Yıllar Çalışan Sayısı
2009 116.953 2010 129.869 2011 149.279 2012 168.484 2013 187.916 2014 206.783 2015 211.671 2016 209.131 2017 210.068
Kaynak: TUİK, (Erişim Tarihi: 14.03.2020)
Tablo 3.5’de mobilya imalatı çalışan sayısı yıllara göre verilmiştir. 2009- 2015 yılları boyunca mobilya imalatında çalışan kişi sayısı artış gösterirken 2016 yılında istihdam sayısında azalış yaşandığı görülmektedir. 2017 yılında çalışan sayısında tekrar artış yaşanmasına rağmen 2015 yılında 211.671 olan çalışan sayısı aşılamamıştır. Bu da girişim sayısındaki artış ile istihdam sayısındaki artışın doğrusallık gösterememesine neden olmuştur.
78
Tablo 3.6: Firma Büyüklüğüne Göre Mobilya İmalatı Üretim Değeri (TL) Yıllar Büyüklük: 1-
9
Büyüklük: 10-49 Büyüklük: 50-249 Büyüklük:
250+ 2009 2.119.942.448 2.296.538.368 1.790.009.742 2.621.827.209 2010 2.307.489.475 2.738.556.644 2.246.479.881 2.914.112.128 2011 2.827.995.288 3.739.908.023 3.220.649.739 3.570.390.726 2012 3.651.829.390 4.314.859.274 3.711.696.640 3.892.140.396 2013 4.354.170.522 4.951.664.714 4.737.529.217 4.558.939.951 2014 5.297.296.448 5.482.441.288 5.834.421.214 5.488.550.925 2015 5.883.003.275 6.313.159.941 6.360.017.072 6.398.349.864 2016 6.597.577.061 6.974.819.619 6.676.346.347 6.657.197.576 2017 8.029.265.113 8.740.347.306 8.427.717.676 8.312.224.827
Kaynak: TUİK, (Erişim Tarihi: 14.03.2020)
Tablo 3.6’da yer alan firma büyüklüklerine göre mobilya imalatı üretim değerlerine bakıldığında, büyüklüğü 1-9 çalışan sayısı olan işletmelerin 2009 yılında 2.119.942.448 TL üretim değerine sahip olduğu görülmektedir. Bu işletmeler verilen yıllar içerisinde üretim değerlerini arttırarak 2017 yılında 8.029.265.113 TL’ye çıkarmışlardır. 10-49 çalışan sayısının olduğu mobilya imalatı işletmelerinde 2009 yılında gerçekleşen üretim değeri 2.296.538.368 TL’dir. 2017 yılına kadar olan süreçte üretim değerinde azalış yaşanmamış ve 2017 yılında üretim değeri 8.740.347.306 TL olmuştur. 50-249 çalışan sayısının bulunduğu mobilya imalatı işletmelerinde 2009 yılında gerçekleşen üretim değeri 1.790.009.742 TL’dir ve verilen yıllar içerisinde artış göstererek 2017 yılı gerçekleşen üretim değeri 8.427.717.676 TL olmuştur. 250 ve daha fazla çalışan sayısının olduğu mobilya imalatı işletmelerinin 2009 yılı üretim değeri 2.621.827.209 TL’dir. Diğer işletme ölçeklerinde olduğu gibi bu işletme ölçeğinde de yıllara göre üretim değerinde sürekli artış yaşanmış ve 2017 yılında 8.312.224.827 olarak gerçekleşmiştir.
79
Tablo 3.7: Mobilya Üretiminin İmalat Sanayi İçindeki Payı Yıl Mobilya Sanayi (TL) İmalat Sanayi (TL) Payı (%)
2010 10.206.638.128,00 538.841.657.716,00 2 2011 13.358.943.776,00 712.234.260.504,00 2 2012 15.570.525.700,00 771.754.258.616,00 2 2013 18.602.304.404,00 866.168.537.038,00 2 2014 22.102.709.875,00 996.997.351.463,00 2 2015 24.954.530.152,00 1.116.847.359.989,00 2 2016 26.905.940.603,00 1.220.497.043.000,00 2 2017 33.509.554.922,00 1.574.830.952.778,00 2
Kaynak: TUİK, (Erişim Tarihi: 14.03.2020)
Tablo 3.7’ye bakıldığında, 2010-2017 yılları arasında mobilya sanayinin imalat sanayi içindeki payı %2 olarak kalmıştır. Bunun nedeni imalat sanayi üretim değerinde yaşanan artışlar içinde mobilya sanayinin diğer sektörlere göre üretimindeki artışın daha az olmasıdır. 2010 yılında 10.206 milyon TL olarak gerçekleşen üretim her yıl artan eğilim göstermiş ve 2017 yılında 33.509 milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
“Türk mobilya endüstrisi, genelde çoğu geleneksel yöntemlerle çalışan atölye tipi, küçük ölçekli işletmelerin ağırlıkta olduğu bir görünüme sahiptir. Buna karşın özellikle son 15-20 yıllık süreçte küçük ölçekli işletmelerin yanısıra orta ve büyük ölçekli işletmelerin sayısı artmaya başlamıştır. TÜİK Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı verilerine göre sektör 133 bin kişiyi istihdam etmektedir. Bu alanda faaliyet gösteren işletme sayısı ise 34 binin üzerindedir”.
“Fabrikasyon üretim yapan firmaların, istihdam düzeyi ile paralel olarak büyük firmalardan oluştuğu düşünülmektedir. Fabrikasyon üretim yapan firmaların sayısı her geçen gün artmaktadır. Mobilya ve orman ürünlerinde, sektörde önemli bir yer tutmamakla beraber, faaliyet gösteren yabancı sermayeli firma sayısı, mutfak mobilyası başta olmak üzere artmaktadır. IKEA’nın İstanbul, İzmir, Bursa ve Ankara’da açtığı ve açmakta olduğu perakende mağazaları da sektöre dinamizm getirmiştir”.
80
“Türkiyede mobilya sektörü, pazarın yoğunlaştığı ve/veya orman ürünlerinin yoğun olduğu belirli bölgelerde toplanmıştır. Önemli mobilya üretim bölgeleri toplam üretimdeki paylarına göre; İstanbul, Ankara, Bursa (İnegöl), Kayseri, İzmir ve Adana olarak” sıralanmaktadır.
“TÜİK İşyeri Sayımı verilerine göre ISIC-REV.3 No:3611-3614 numaralı alanlarda tanımlanan mobilya grubu ürünlerde hem işyeri hem de istihdam düzeyi itibari ile İstanbul önde gelmektedir. İstihdam düzeyi sıralamasında İstanbul’u sırası ile Ankara, Bursa, Kayseri ve İzmir takip” etmektedir.
“İstanbul’da mobilya sektörü muhtelif yerlere dağılmış olmakla beraber en önemli iki merkez İkitelli Organize Sanayi bölgesinde yer alan Masko ile Ümraniye’de bulunan mobilya sanayi sitesi Modoko’dur. İstanbul mobilya sektörü işletme başına ortalama 3,7 kişilik istihdam düzeyi ile 3,2 kişi/işletme olan Türkiye ortalamasının üzerinde bir istihdam yapısına” sahiptir.
“Ankara mobilya üretiminde her zaman için önemli bir merkez olmuştur. TÜİK verilerine göre toplam istihdam düzeyi ve işletme sayısı itibari ile İstanbul’un ardından gelmektedir. Ankarada mobilya sektörü Siteler semtiyle özdeşleşmiştir. Siteler 1960’lı yıllarda Marangozlar Odasının önderliğinde kurulmuş olup, bugün 5.000 dönüm arazi üzerinde faaliyet gösteren büyük bir organize sanayi bölgesidir. Bölge küçük ve orta ölçekli mobilya üretimi yapan birçok işletmeyi barındırmaktadır. Sitelerdeki firma sayısının 10.000’in üzerinde olduğu tahmin edilmektedir. Ancak bu işletmeler emek yoğun işletmeler olup, büyük ölçekli üretim yapan firma sayısı azdır. TÜİK istatistiklerine göre işletme başına düşen 2,7 kişilik istihdamı ile Ankara, sektörde Türkiye ortalamasının altında eleman çalıştırmaktadır”.
“Büyük ormanlık alanlara sahip olan ve bunun sonucu olarak ağaç sanayiinin hızlı bir gelişme gösterdiği Bursa-İnegöl Bölgesi de gelişme dinamiği yüksek bir bölgedir. Tarihi İpek Yolu üzerinde bulunmasının getirdiği ticari hareketliliği ve hammadde kaynaklarına yakın olmasının avantajını iyi değerlendiren İnegöl bugün bir mobilya merkezidir. Bursaİnegöl mobilya sektörü istihdam düzeyi itibari ile Ankara’dan sonra gelmektedir. Ancak sektörde yapılan ihracatın bölgelerimize göre dağılımında Kayseri ve İstanbulun ardından üçüncü sıradadır. Bölgenin ihracatta yakaladığı bu başarı, Bursa-İnegölün mobilyada önemli bir uluslararası merkez olma yolunda olduğunu göstermektedir”.
81
“Kayseri’de mobilya sektörünün yükselişi kanepe, koltuk ve yatakla başlamıştır. Teknolojik gelişmeler ve yeni yatırımlarla bugün mobilyanın her dalında üretim yapan firmaları ile Kayseri, Türkiyenin önemli bir mobilya merkezi haline gelmiştir. TOBB verileri ve TÜİK ihracat rakamlarına göre Kayseri, sektörün en büyüklerini içerisinde barındırmaktadır. Kayseri Marangozlar Mobilyacılar ve Döşemeciler Odası verilerine göre sektörde faaliyet gösteren firma sayısı 3.500’ü geçmektedir. Bunlardan yaklaşık 400 tanesi fabrikasyon seri üretim yapabilen ihracata yönelik çalışan firmalardır. TÜİK verilerine göre, firma başına düşen 11,5 kişilik istihdam düzeyi ile, bölgede Türkiye ortalamasının çok üzerinde bir oranla eleman istihdam edilmektedir. Firma başına düşen eleman sayısının yüksekliği Kayseri’nin, büyük ölçekli firmaların yoğunlaştığı bir bölgemiz olduğunu göstermektedir. 2012 yılında 355 milyon dolarlık ihracat ile Türkiye’nin mobilya ihracatının % 18,7’sini tek başına yapan Kayseri, Türkiye’nin en önemli mobilya üretim ve ihracat merkezi durumundadır”.
“İzmir bölgesi istihdam düzeyine göre Kayserinin ardından 5. sırada gelmektedir. Karabağlar ve Kısıkköy mobilya şehri sektörün yoğunlaştığı mekanlar olup, şehir sahip olunan liman, ulaşım kolaylığı ile de ihracatta önemli atılımlar içerisindedir. Firma başına düşen çalışan sayısı açısından 2,66 kişi ile Türkiye ortalamasının altında istihdam düzeyine sahip olan bölgede daha çok küçük firmalar bulunmaktadır”.
“Mobilya talebi büyük ölçüde yeni konut inşaatlarına ve gelir artışına paralel bir seyir izlemektedir. Ofis mobilyaları için ise talep büyük ölçüde işyeri açılması ve inşaatlarına, ofis otomasyon sistemlerinin kullanımına ve doğal olarak istihdamın artmasına bağlıdır. Bu nedenle talep esnekliği yüksek bir tüketim malı olan mobilyaya olan talep ve kapasite kullanım oranları ekonomik dalgalanmalara paralel olarak inişli çıkışlı bir seyir izlemektedir”.
““Kapasite kullanımının artırılamamasındaki en önemli etken iç pazardaki talep daralmasıdır. Sektörün tam kapasite ile çalışamamasının nedenlerinin başında iç talep, ikinci sırada dış talep yetersizliği gelmektedir. Talep yetersizliğini finansman, çalışanlarla ilgili sorunlar, yerli ve ithal hammadde yetersizliği gibi nedenler izlemektedir”.
82