İşlem Riskinden İşletme Dışı Yöntemlerle Korunma

İktisadi yönden bakıldığı zaman türev piyasalar, kaynakların etkin dağılımına, etkin piyasalar oluşturulmasına, fiyat mekanizmasına destek olmaktadır. Finansal türevler, risklerin ayrıştırılarak fiyatlandırılmasına ve bu risklerin devredilmesine imkan tanıdığından finansal piyasaların önemli araçları konumuna gelmiştir178_{. Türev araçların yanı sıra döviz alacak senetlerinin}

iskontosu, forfaiting ve factoring işlemleri ile ihracat kredisi sigortası yöntemleri de dışsal teknikler arasında yer almaktadır.

174 _{Resmigül Ören, “Çokuluslu İşletmeler ve Stratejileri”, Finans Dünyası Dergisi, 1993, s. 81.} 175 _{Erdoğan, a. g. e. , s. 137-138.}

176 _{Selim Bekçioğlu, Menkul Kıymet Analizi ve Türkiye’de Uygulama, Yayınlanmamış Doktora}

Tezi, Gazi Üniversitesi, SBE, Ankara, 1983, s. 56. 177 _{Erdoğan, a. g. e. , s. 138.}

178 _{Yücel Ayrıçay, “Finansal Türev Piyasalardaki Riskler”, İktisat İşletme ve Finans, (Aralık} 2002), s. 2.

52

2.4.2.2.1. Forward Sözleşmeleri

Bu sözleşmeler; belli kalitedeki ve miktardaki para, altın, mali araç, döviz, mal ve diğer türev ürünlerin, tarafların sözleşmenin yapıldığı tarihte tespit ettikleri fiyatta, üzerinde uzlaştıkları bir zamanda, organize olmayan bir piyasada alım satımını kapsamına alan teslim amaçlı vadeli işlem sözleşmeleridir. Alıcılar sözleşme şartlarına uygun olarak, finansal varlığı vadesi feldiğinde, anlaşılan fiyat ve miktardan satın almayı kabul edenlerdir. Satıcılarsa düzenlenen sözleşme şartlarına uygun olarak, finansal varlığı vadesi geldiğinde, anlaşılan fiyat ve miktardan satmayı kabul edenlerdir. Forward, aslında bugünden gelecekteki döviz kurunun sabitlenmesi anlamına gelmektedir. Önceden belirlenmiş olan vade geldiği zaman her iki tarafta üzerinde anlaşmaya vardıkları döviz kuru üzerinden sorumluluklarını yerine getirirler. Döviz kurlarında ortaya çıkan değişimler sözleşmenin sorumluluğunu değiştirmez. Forward işlemler tezgâh üstü olarak adlandırılan piyasalarda yapılırlar ve standardizasyonun kural olduğu borsa ürünlerine oranla çok daha esnek ürünler olup, sözleşmeye konu olan vade ve miktar müşterilerin arzularına göre belirlenir179_{. Kısacası bugünden,}

ileri tarihli işlemler için sözleşme imzalanarak kur riskinin azaltılması ya da yok edilmesi sağlanmaktadır180_.

2.4.2.2.2. Futures Sözleşmeleri

Bu sözleşmeler belirli bir kalite ve miktarda varlığın tespit edilen tarihte ve yerde alım satımını sağlayan sözleşmelerdir181_{. Fiyat dışındaki tüm özellikler ve}

kapsamı standartlaştırılmıştır. Futures sözleşmesini satanlar, belirli miktarda menkul değerin belirli bir tarihte teslim edilmesini taahhüt ederlerken, alıcılar da sözleşmede sözü edilen malları alacağını taahhüt etmektedirler. Bu sözleşmelerde taraflar birbirlerine karşı değil, piyasanın takas işlemlerini gerçekleştiren takas merkezine karşı sorumludurlar. Bu sebeple, tarafların karşı tarafın kredi riski ile ilgilenmeleri gerekmez.

179 _{Osman Peker, “Reel Döviz Kurunun Dış Ticaret Dengesi Üzerindeki Kısa ve Uzun Dönem} Etkilerinin Ekonometrik Analizi: Türkiye Örneği”, İnönü Üniversitesi, 8. Türkiye Ekonometri ve İstatistik

Kongresi: Malatya, 1-9, 2007, s. 7.

180 _{Michael Adler and Bernard Dumas, “Exposure to Currency Risk: Definition and Measurement”,}

Financial Management, Vol. 13, No. 2, (Summer 1984), 41-50, s. 42.

53

Futures sözleşmelerin forward işlemlerden farkı, futures sözleşmelerinin standart olması ve organize borsalarda işlem görmesidir182_{. Vadeli işlem}

sözleşmelerinde alım yapan yatırımcılar, “uzun pozisyon”, satım yapan yatırımcılar ise “kısa pozisyon” almış olmaktadırlarVadeli işlem sözleşmesinde kısa ya da uzun pozisyon tutan kişiler, açık pozisyondadırlar. Eğer vade sonunda kurlar düşmüşse firma, futures sözleşmesi ile sağladığı yüksek fiyattan satma hakkı sayesinde karlı bir satış işlemi gerçekleştirir. Kurlar beklenilenden daha fazla yükseldiği zaman ise zarar meydana gelirken, bu zarar ihracattan sağlanan yüksek gelirle dengelenir. Her iki durumda da işletme kendisini döviz kuru risklerine karşı korur. Futures sözleşmelerinde amaç yüksek gelir sağlamak değil, gelirin sabitlenmesidir.

2.4.2.2.3. Swap Sözleşmeleri

Swap sözleşmeleri farklı para birimlerinden oluşmak kaydı ile iki anaparanın vadesinde, önceden tespit edilmiş döviz kuru üzerinden geri ödenmek şartıyla birbiri ile değiştirilmesidir183_{. Swap iki farklı vadeye yapılan}

döviz alışları ve satışları aracılığı ile veya ters yönlü ve farklı para cinsinde varlıkların, para piyasaları işlemleri ile ileri vadeye taşınması ile olmaktadır. Swap işlemleri faiz oranlarında ve döviz kurlarında ortaya çıkan değişimlerin oluşturduğu riskleri minimize etmek için döviz bazında geliştirilmiş olan bir finansman yöntemidir. Bu kapsamda swap işlemleri, gelecekte yapılacak farklı şartlardaki bir dizi ödemenin takası için iki işletme arasında yapılan anlaşma şeklinde tanımlanabilir. Kısacası, döviz swap sözleşmeleri iki farklı para biriminin değiş tokuşunu içermektedir.

2.4.2.2.4. Opsiyon Sözleşmeleri

İki tarafın arasında düzenlenmiş olan, taraflardan birine belirli bir bedelle, kararlaştırılmış fiyat ve belirlenmiş vadenin sonunda veya söz konusu vade içerisinde, herhangi bir tarihte, belirli bir miktarda varlığı satma veya satın alma hakkını veren, diğer tarafa aldığı bedelin karşılığında sözü edilen hakkın kullanılması halinde ilgili varlığı belirtilmiş olan koşullarda satın alma veya satma

182 _{Nevruz Akalın, “Türev Araçların Taşıdığı Risklerin Ortaya Konmasında Kamuyu Aydınlatma} Düzenlemelerinin Yeri ve Önemi” Sermaye Piyasası Kurulu Yeterlilik Etüdü, Ankara, (Nisan 1999), s. 2.

183 _{Baki Yılmaz, “Türev Ürünlerinden Swap İşlemlerinin Mali Risk Yönetiminde Kullanımı”, SÜ İİBF} Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, http://static. dergipark. org. tr:8080/article- download/0d1c/b8ef/050e/imp-JA46BD23ZH-0. pdf?, 20. 04. 2019.

54

yükümlülüğü getirmiş sözleşmelere “opsiyon” denmektedir. Opsiyonlar risk yönetiminin yanında spekülasyon amaçlı da kullanılabilir184_.

Opsiyonlar ikiye ayrılabilir:

Bunlardan ilki; bir varlığın tespit edilen fiyatlardan, belirlenmiş olan tarihte satın alma hakkını veren “satın alma hakkı opsiyonu”, ikincisi de bir varlığın belirlenmiş olan fiyatlardan, belirlenmiş olan bir tarihte satma hakkını veren “satma hakkı opsiyonu”dur. Alım opsiyonu, alıcısına belirli bir miktarda bir ürünü, daha önce tespit edilmiş olan kullanma fiyatından gelecek bir tarihte satın alım hakkı; satım opsiyonuysa, alıcısına belli bir miktarda bir ürünü, daha önce tespit edilmiş olan kullanma fiyatı üzerinden gelecek bir tarihte satma hakkını verir185_.

Opsiyonların öteki kur riskinden korunma amaçlı araçlarından en önemli farkı, fiyatların opsiyon alıcıları aleyhine gelişmesi halinde fiyat garantisi vermesi, bununla birlikte de piyasanın yararına gelişmesi halinde bu gelişmenin sağlayacağı spekülatif kar imkanlarını açık bırakmasıdır186_{. Opsiyonun önemli bir}

diğer özelliği de işlemin vadesi geldiği zaman opsiyon hakkını elinde bulunduran tarafın işlemi gerçekleştirmekten vazgeçebilmesidir. Anlaşmanın yapıldığı tarihte bu hakkı alan taraflar, üzerinde ittifaka varılan prim miktarını opsiyon hakkını veren taraflara nakit olarak öderler.