Döviz Kuru Riski Çeşitleri

Döviz kuru risk çeşitleri, “işlem riski, ekonomik risk ve muhasebe riski” olarak üç alt başlıkta ele alınabilir.

1.4.2.1. İşlem Riski

Döviz kurlarında umulmadık değişimlerin işletmelerin döviz türünden yükümlülükleri ve varlıkları üzerindeki etkisi, işlem riski olarak bilinmektedir109_.

Bu risk türü, dövize bağlı sözleşmeler nedeniyle işletmelerin yaptıkları nakit kayıplarını ya da elde ettiği nakit kazançlarının bir ifadesidir. Bu işlemlerden bazıları ithalat, ihracat, döviz borç ve alacaklarıdır110_{. Döviz kurunda yaşanan bir}

değişim işletmelerin beklenilen nakit girişleri ya da çıkışlarını beklenilenden daha az veya çok hale getireceği için işletmelerin karlı olabilecek işlemlerini zararla tamamlaması neticesini doğurabilir.

İşlem riski çoğunlukla aşağıda sıralanan nedenlerden kaynaklanmaktadır111_:

-Geleceğe ilişkin alış ve satış sözleşmeleri -Dövizle borçlanılması ya da borç verilmesi

-Yabancı ülkelerdeki müşteriler için ürün fiyatlarının, bir dönemden fazla süre ile yabancı para birimiyle hesaplanması

-Gelecek tarihte ticari faaliyetler neticesinde yabancı para birimiyle ödeme yapılması ya da gelir sağlanması.

1.4.2.2. Ekonomik Risk

Ekonomik risk, döviz kurlarında ortaya çıkan beklenilmedik değişimlerin, işletmelerin gelecekteki nakit akışlarında ve piyasa değerindeki değişimleri yansıtır112_.

İşletme değeri, ileride beklenilen nakit akımlarının bugünkü değeriyle hesaplanmaktadır. Döviz kurundaki dalgalanmalar bu nakit akımlarının bugünkü

109 _{Hatice Doğukanlı, Uluslararası Finans, Nobel Kitabevi, Adana, 2001, s. 161.} 110 _{Seyidoğlu, a. g. e. , s. 180.}

111 _{Selma Kurtay, Foreign Currency Options-Market Structure, Pricing, Strategies And}

Accountancy, Sermaye Piyasası Yayınları, Ankara, 1997, s. 11.

112 _{John Malindretos, “Hedging Preferences and Foreign Exchange Exposure Management”,}

34

reel değerlerini değiştirmekle, işletmelerin değerlerini de etkiler. Bu da işletmeler hisse senetlerinin piyasa değerlerini etkilemektedir113_.

Ekonomik riski işlem riskinden ayıran özelliği, yurtiçinde faaliyet gösteren işletmeleri de etkileyebilmesidir114_{. İşlem risk, ekonomik riskin bir bölümünü}

oluşturur. İşlem riski, işletmelerin sözleşmeye bağlı işlemlerini etkiler iken, ekonomik riskse işletmelerin sözleşmeye bağlanmış işlemleri haricinde gelecekte tahmin edilmeyen uzun dönemde nakit akışlarına da etki etmektedir.

Diğer bir ifade ile ekonomik risk, döviz kurlarındaki değişmelerin bir neticesi olarak işletmelerin ve rakiplerin satış hacmindeki, satış fiyatlarındaki ve hammadde maliyetlerinde gerçekleşen değişimlerden ortaya çıkar115_{. Bu}

nedenle, ekonomik riskler, satış gelirleri ve hammadde giderlerindeki etkilerinden ötürü tedarikçileri, yabancı müşterileri ve rakip işletmeleri etkiler116_{. İşletmelerin}

ekonomik riskinin değerlendirilmesi konusunda, işletmelerin rakipleri, üretim tesisinin yerleşim yeri, ana alıcı ve tedarikçilerini de kapsayan pek çok unsur göz önünde bulundurulmalıdır117_.

Görüleceği üzere, ekonomik risk işletmelerin tüm fonksiyonlarını etkilemekte ve bu sebeple de finans bölümü kadar pazarlama ve üretim birimlerinin de işletmelerin döviz kuru dalgalanmalarından negatif yönde etkilenmemesi amacıyla tedbir alması gerekir. Bu nedenle finans biriminin yanında pazarlama ve üretim birimleri de döviz kuru risklerinden korunmak için çeşitli stratejiler uygulamaktadır118_.

1.4.2.3. Muhasebe Riski

Muhasebe riski, yabancı parayla gösterilmiş kaynakların ve varlıkların ülke parası değerindeki değişimler neticesinde işletmenin defter değerindeki

113 _{Seyidoğlu, a. g. e. , s. 180.}

114 _{Anna D. Martin ve Laurence J. Mauer, “Transaction Versus Economic Exposure: Which Has} Greater Cash Flow Consequences”, International Review of Economic and Finance, 2003, 12, 437- 449.

115_{Martin ve Mauer, a. g. e. , s. 438.} 116 _{Grant ve Soenen, a. g. e. , s. 53.}

117 _{Alpa Dhanani, “Foreign Exchange Risk Management: A Case In The Mining Industry”, The}

British Accounting Review, 2003, 35, s. 35-63.

35

değişmedir119_{. Diğer bir deyişle, muhasebe riski, döviz kurundaki değişimler}

neticesinde konsolide finansal tablolardaki bir değişim şeklinde tanımlanır120_.

Muhasebe riski, işletmelerin finansal durumlarının ve sonuçlarının ana ülke parasıyla kaydedilmesi ihtiyacından doğar121_{. Muhasebe riski daha çok ana}

ülkenin haricinde, kendine bağlı işletmeleri bulunan ÇUİ için söz konusu olur. Yabancı ülkelerde faaliyette bulunan ÇUİ, faaliyetlerini söz konusu ülkenin para birimleriyle yürütürler ve bilançolarını ve diğer finansal tablolarını da yine bu yabancı paralar ile tutarlar. Belli dönemlerde yabancı ülkelerdeki işletmelerin bilançoları merkez ülkedeki işletmelerin bilançolarıyla birleştirilerek konsolide işletme bilançosu oluşturulur. Konsolide işletme bilançoları oluşturulurken yabancı ülkelerin paralarının, merkez ülkenin parasına dönüştürülmesi gerekmektedir122_{. Muhasebe riski de bu dönüşüm sırasında ortaya}

çıkabilmektedir.

Muhasebe riski, bağlı işletmelerin bilançolarının farklı döviz kurlarına dönüştürülmeleri sebebiyle, merkez şirket bakımından oluşan kazançların ve kayıpların ifadesidir. Bu kazançlar ve kayıplar genellikle işletmelerin karlılıklarını ve dolayısı ile de hisse senetlerinin piyasa değerlerini etkilediğinden hisse senedi sahipleri bakımından son derece önemlidir123_.

Uluslarüstü işletmelerde merkez ve bağlı işletmelerin mali tablolarının konsolidesinde en önemli husus, farklı dövizlerin merkez ülke parasına dönüştürülmesi durumunda hangi kurun kullanılacağı hususudur. Bu konuda üç değişik kur kullanılır. Bu lurlar; cari, tarihi ve ortalama kurdur124_.

Cari kur, işletmelerin mali tablolarının hazırlandığı günki kurdur125_{. Tarihi}

kursa varlığın ilk sağlandığı, borcun ilk ortaya çıktığı ve sermayenin elde edildiği tarihte geçerli olan kurdur. Ortalama kursa hem cari hem de tarihi kurların ağırlıklı veya basit ortalamasından hesaplanan kurdur. Tarihi ve cari kur genellikle bilanço kalemlerinin, ortalama kur ise gelir tablosunun kalemlerinin

119 _{Grant ve Soenen, a. g. e. , s. 53.} 120 _{Malindretos, a. g. e. , s. 59.}

121 _{Niyazi Erdoğan, Uluslararası İşletmelerde Mali Risk ve Yönetimi ve Çağdaş Finansman}

Teknikleri, Mü-ka Yayıncılık, Ankara, 1994, s. 122.

122 _{Jeff Madura, International Financial Management, 4th Ed. , West Publishing, ST. Paul, 1990,} p. 253

123 _{Seyidoğlu, a. g. e. , s. 210.} 124 _{Doğukanlı, a. g. e. , s. 173.}

36

dönüştürülmesinde kullanılmaktadır. Çok farklı kur dönüştürme yöntemleri olmasına karşın genellikle üç tür dönüştürme yöntemi kullanılır. Bunlar126_:

Geçici Yöntem (FASB 8):

“Amerikan Finansal Muhasebe Standartları Kurulu”nca geliştirilen ve 1976- 1982 yıllarının arasında Amerikan işletmelerince kullanılan yöntemdir. Cari Kur yöntemiyle Geçici Yöntem arasındaki fark bilançodaki sabit varlıklar ve stokların da tarihi kur üzerinden dönüştürülmesidir.

Cari Kur Yöntemi (FASB 52):

“Amerikan Finansal Muhasebe Standartları Kurulu”nca geliştirililen ve 1982’de Amerikan işletmelerince kullanılmaya başlanmıştır127_{. Öz sermaye}

kalemleri bu yöntemde tarihi kurdan, öteki tüm bilanço kalemleriyse cari kurdan çevrilmektedir.

Cari / Tarihi Kur Yöntemi:

Avrupa ülkelerinin bazılarında ve Almanya tarafından uygulanan yöntemdir128_{. Cari / Tarihi kur yönteminde tüm dönen varlıklarla kısa vadeli}

borçlar cari kurdan dönüştürülürken, uzun vadeli yabancı kaynaklarla duran varlıklar tarihi kur üzerinden dönüştürülmektedir.

126 _{Erdoğan, a. g. e. , s. 124.}

127 _{Necdet Sağlam, “Türkiye Muhasebe Standartları’na Genel Bakış Semineri- Ankara}

Serbest Muhasebeci ve Mali Müşavirler Odası” Dedeman Oteli, Ankara, 30 Kasım 2006, Sunum

Kitapçığı, s. 3.

128 _{Niyazi Erdoğan, Uluslararası İşletmelerde Mali Risk ve Yönetimi & Çağdaş Finansal}

37

İKİNCİ BÖLÜM

DÖVİZ KURU RİSK YÖNETİMİ VE AŞAMALARI