Çalışmanın bu kısmında, çalışmanın önceki kısımlarında ifade edilen veri seti ve yöntemler kullanılarak elde edilen Türkiye için uygulama sonuçlarına yer verilerek ilgili sonuçlar ayrıntılı bir biçimde analiz edilmiştir.
3.4.1. Augmented Dickey Fuller ve Philips Perron Birim Kök Testi Sonuçları
Çalışma kapsamında analiz edilen değişkenlerin durağanlık derecelerinin belirlenmesi amacı ile Augmented Dickey Fuller ve Philips Perron birim kök testi sonuçları Tablo 3.9’da sunulmuştur. Test sonuçları tüm değişkenlerin düzeyde durağan olmadığını, birinci farkı alındığında durağanlaştığını ortaya koymaktadır. Buna göre değişkenlerin tümü I(1)’dir. Bu sonuç hiçbir değişkenin iki ya da daha yüksek farklarında
128
durağanlaşmadığını doğruladığından Pesaran vd. (2001) tarafından önerilen sınır testi yaklaşımının kullanılmasına izin vermektedir.
Tablo 3.9: Türkiye için ADF ve PP Birim Kök Test Sonuçları
ADF PP
Değişken Sabitli Sabitli/Trendli Sabitli Sabitli/Trendli
LnGDP 0.610(0) 0.442 (0) 1.677 (6) -2.271 (1) ΔlnGDP -5.856 (0)* -5.909 (0)* -5.995(4)* -7.551 (6)* LnEX -1.215 (0) -1.737 (0) -1.919 (10) -1.734 (3) ΔlnEX -5.814 (0)* -5.760 (0)* -5.817(3)* -5.799 (4)* LnM -1.302 (0) -2.381 (0) -1.460 (2) -2.205 (2) ΔlnM -7.243(0)* -4.727(5)* -7.323(1)* -13.366(6)* LnFCF -0.339 (0) -2.811(0) -0.218(3) -2.811 (0) ΔlnFCF -6.137 (0)* -6.029(0)* -6.309 (4)* -6.192 (4)*
Not: E-Views paket programı kullanılarak hesaplanmıştır. Parantez içerisindeki değerler, PP testi için uygun band genişliklerini, ADF testi için ise gecikme uzunluklarını ifade etmektedir. PP testinde uygun band genişliğinin belirlenmesinde Newey-West Bandwidth kriteri, ADF testi için uygun gecikme uzunluğunun belirlenmesinde ise Schwarz Bilgi kriteri, kullanılmıştır. *, %1 seviyesinde birim kökün yokluğunu göstermektedir.
3.4.2. Eşbütünleşmeye ARDL /Sınır Testi Yaklaşımı
Eşbütünleşme yöntemine ARDL yaklaşımı (sınır testi) uygulama aşamaları ve sonuçları çalışmanın izleyen kısmında sunulmuştur.
3.4.2.1. Uygun Gecikme Yapısına Sahip ARDL Modelinin Belirlenmesi Çalışmanın önceki kısımlarında yer alan 3.8 numaralı eşitlikte ifade edilen uygun gecikme yapısına sahip ARDL modeli Akaike Information Criterion (AIC) kriteri çerçevesinde tahmin edilmiştir. Tahmin edilen uygun gecikme yapısına sahip ARDL modeli, ilgili modelde, ardışık bağlanım sorunu bulunup bulunmadığının belirlenmesi amacı ile Breusch-Godfrey LM testi, değişen varyans sorunu bulunup bulunmadığının belirlenmesi amacı ile White testi, normallik sınaması için Jarque-Bera testi ve model belirleme hatası bulunup bulunmadığının sınanması amacı ile Ramsey RESET testi ile tanısal denetim testlerine tabi tutulmuştur. Belirlenen uygun gecikme yapısına sahip ARDL modelinin tanısal denetim test sonuçları Tablo 3.10’da sunulmuştur. Buna göre
129
modelde, ardışık bağlanım sorunu, değişen varyans sorunu, model belirleme hatası olmadığı ve modelin normal dağılıma sahip olduğu görülmüştür.
Tablo 3.10: Türkiye için Tanısal Testler
Tanısal Testler İstatistikler
R2 0.993
Adjusted R2 0.993
F İstatistiği 1525.105(0.000)
BG Serial Corelation LM Test 1.414 (0.254) BPG Heteroscedasticity Test 0.544 (0.852)
JB Normality Test 1.790 (0.408)
Ramsey RESET test 0.541 (0.593)
Not: E-Views paket programı kullanılarak hesaplanmıştır. Olasılık değerleri parantez içerisinde verilmiştir.
3.4.2.2. Eşbütünleşme Sınaması Sonuçları
Tüm tanısal denetim testlerinden başarı ile geçen; GSYİH’nın bağımlı değişken olduğu ARDL modeli için kurulan ve çalışmanın önceki kısımlarında 3.9 numaralı eşitlik ile ifade edilen modelin kısıtsız hata düzeltme biçimi OLS yöntemi ile tahmin edilmiştir. İlgili kısıtsız hata düzeltme modeli kullanılarak değişkenler arasında eşbütünleşme ilişkisi bulunup bulunmadığı, çalışmanın önceki kısımlarında 3.10 numaralı eşitlikle ifade edilen ve değişkenler arasında eşbütünleşme ilişkisi bulunmadığını ifade eden sıfır hipotezi ile 3.11 numaralı eşitlikle ifade edilen ve değişkenler arasında eşbütünleşme ilişkisi bulunduğunu ifade eden alternatif hipotez, sınır testi yaklaşımı ile sınanmıştır. İlgili sınama sonucu Tablo 3.11’de sunulmuştur.
130
Tablo 3.11: Türkiye için Sınır Testi
Model Optimal Gecikme Uzunluğu F-istatistiği F(lnGDP / lnEX, lnM, lnFCF) (1, 0, 4, 4) 7.268* Anlamlılık Düzeyi Kritik Değerler Alt sınır Üst sınır 1% 3.65 4.66 5% 2.79 3.67 10% 2.37 3.2
Not: E-Views paket programı kullanılarak hesaplanmıştır. Gecikme uzunluklarının belirlenmesinde Akaike Bilgi Kriteri (Akaike Information Criterion – AIC) kullanılmıştır. *, %1 anlamlılık düzeyinde eşbütünleşmenin varlığını göstermektedir.
Bu sonuçlara göre hesaplanan F değeri 7.268, %1 anlam düzeyinde kritik üst sınır olan 4.66’dan büyük olduğundan değişkenler arasında eşbütünleşme ilişkisi bulunmadığını ifade eden boş hipotez reddedilerek, değişkenler arasında eşbütünleşme ilişkisi bulunduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda ilgili değişkenler arasında uzun dönem denge ilişkisi bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır.
3.4.2.3. Uzun Dönem Katsayıların Tahmini
Eşbütünleşme testlerinin yapılmasının ardından, eşbütünleşme ilişkisi bulunan model için uzun dönem katsayıları hesaplanmıştır. Bu katsayılar Tablo 3.12’de sunulmuştur.
Tablo 3.12: Türkiye için Uzun Dönem Analizi Bağımlı Değişken: lnGDP
Değişken Katsayı Standart Sapma t-stat
lnEX 0.108* 0.036 2.951
lnM -0.008 0.043 -0.197
lnFCF 0.301* 0.037 8.020
Not: E-Views paket programı kullanılarak hesaplanmıştır. *, %1 anlamlılık düzeyinde eşbütünleşmenin varlığını göstermektedir.
131
Tablo 3.12’de yer alan sonuçlara göre ise GSYİH’nın ihracata uzun dönemdeki esnekliği 0.108 olarak elde edilmiştir. Başka bir ifadeyle, ihracattaki %1’lik bir artış, GSYİH’yı %0.10 oranında artırmaktadır. Ayrıca elde edilen diğer bulgu, ithalatın GSYİH üzerinde bir etkisinin bulunmadığıdır.
3.4.2.4. Değişkenler Arasındaki Kısa Dönem İlişkilerin Belirlenmesi
GSYİH değişkeninin bağımlı değişken olduğu ARDL modeline dayanarak kurulan ve çalışmanın önceki kısımlarında 3.9 numaralı eşitlik ile ifade edilen modelin kısıtsız hata düzeltme biçiminin tahmin sonuçlarına dayalı olarak ve yine çalışmanın önceki kısımlarında yer alan 3.12 numaralı eşitlik kullanılarak türetilen hata düzeltme teriminin bir gecikmeli değerinin 3.9 numaralı ifade edilen eşitliğe eklenmesi ve değişkenlerin 1 gecikmeli düzey değerlerinin ilgili eşitliklerden çıkarılması ile elde edilen ve eşitlik 3.13 ile ifade edilen kısa dönem hata düzeltme modeli tahmin sonuçları Tablo 3.13’de sunulmuştur.
Tablo 3.13: Türkiye için Hata Düzeltme Modeli Bağımlı Değişken: ΔlnGDP
Değişken Katsayı Standart sapma t-stat
ΔlnEX 0.081* 0.043 1.865
ΔlnM 0.011 0.040 0.287
ΔlnFCF 0.283* 0.043 6.499
ECM(t-1) -0.174* 0.091 -1.909
Sabit terim 0.019* 0.004 4.797
Not: E-Views paket programı kullanılarak hesaplanmıştır. *, %1 anlamlılık düzeyinde eşbütünleşmenin varlığını göstermektedir.
Tablo 3.13’de verilen hata düzeltme katsayısı –0.17 olarak elde edilmiştir. Buna göre, GSYİH uzun dönem dengesinden sapma gösterirse, bu sapmanın yaklaşık %17’si ilk yıl içerisinde ortadan kalkmaktadır. Başka bir ifadeyle, GSYİH’da ortaya çıkan bir şokun etkisinin ortadan kalkması yaklaşık 6 yıl sürmektedir.
132
3.4.2.5. Cusum ve Cusumsq Sınama Sonuçları
Tahmin edilen modelde kullanılan değişkenlerin uzun dönem katsayılarının kararlılığını araştırmak amacıyla kullanılan CUSUM ve CUSUMSQ testlerinin sonuçlarına Şekil 3.2’de yer verilmiştir.
Şekil 3.2: Türkiye için Cusum ve Cusumq
-12 -8 -4 0 4 8 12 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 CUSUM 5% Significance -0.4 0.0 0.4 0.8 1.2 1.6 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18
CUSUM of Squares 5% Significance
CUSUM ve CUSUMSQ test sonuçlarına göre, %5 anlam düzeyi için kritik sınırları gösteren düz çizgiler arasında kaldığı görülmektedir. Bu bağlamda elde edilen grafikler uzun dönem katsayılarının istikrarlı olduğunu göstermektedir.
3.4.3. Granger Nedensellik Testi Sonuçları
Çalışmanın önceki kısımlarında 3.14, 3.15, 3.16 ve 3.17 numaralı eşitliklerde verilen Granger tipi nedensellik testi modelleriyle bahsi geçen değişkenler arasındaki nedensellik ilişkilerinin sınanması sonucu elde edilen bulgular Tablo 3.14’de sunulmuştur. Elde edilen bulgular, ithalat ve ihracat arasında çift yönlü bir nedenselliği ve GSYİH’dan ihracata doğru tek yönlü bir nedenselliği işaret etmektedir.
133
Tablo 3.14: Türkiye için Granger Nedensellik Testi Sonuçları
Sıfır Hipotezi F-İstatistiği Olasılık
lnGDP ≠> lnEX 17.002 0.000* lneEX ≠> lnGDP 0.058 0.808 lnM≠> lnEX 15.621 0.000* lnEX ≠> lnM 3.082 0.079** lnGDP≠> lnM 0.681 0.409 lnM ≠> lnGDP 0.035 0.851
NOT: E-Views paket programı kullanılarak hesaplanmıştır. * ve ** ilgili değişkenin sırası ile %1 ve %5 düzeyinde istatistiki olarak anlamlı olduğunu göstermektedir.
3.4.4. Sonuç ve Öneriler
Bu çalışmada, 1987 – 2018 dönemi için, Türkiye’de ekonomik büyüme, ihracat ve ithalat arasındaki dinamik ilişkiler ampirik olarak araştırılmıştır. İlişkinin açıklayıcılığını artırmak amacıyla modele sermaye değişkeni dahil edilmiştir. Çalışmanın amacı doğrultusunda elde edilen Eşbütünleşme analizi sonuçları, GSYİH ile ihracat arasında uzun dönemli bir ilişki olduğunu ve ihracat artışının, GSYİH’yı artırdığını göstermektedir. Nedensellik analizi sonuçları ise, ithalat ve ihracat arasında çift yönlü ve GSYİH’dan ihracata doğru bir nedensellik ilişkisini ortaya koymaktadır.
Sonuç olarak, Türkiye’de büyüme çekişli ihracat ve ihracat itişli büyüme hipotezlerinin geçerli olduğu görülmektedir. Nedensellik analizi sonucuna göre; ithalat artışının ihracat artışına neden olacağının tespit edilmesi söz konusu dönemde Türkiye’de
ithalata dayalı ihracat hipotezinin söz konusu olduğunu işaret etmektedir. Bu bağlamda
Türkiye’de serbest dış ticaret politika uygulamalarının ekonomik büyümeyi artıracağı öngörülmektedir.
3.5. AMPİRİK ANALİZ SONUÇLARINA GÖRE GÜNEY KORE VE