TÜRKİYE’DE ÇEVRE VERGİLERİ UYGULAMALARI

Ülkemizde, AB ya da OECD ülkelerindeki ifade ile çevre vergilerinin uygulama alanı oldukça sınırlı düzeydedir. Çevre vergileri, üzerine konuldukları mal ve hizmetlerin maliyetini arttırarak hem üretici hem de tüketici açısından çevreye zararlı olmayan teknolojik gelişmelere yönlendirilmekte yani teknolojik gelişmelere uygulanmaktadır19.

Türkiye çevre vergisi olarak motorlu taşıtlar vergisi, çevre temizlik vergisi özel tüketim vergisi ve katma değer vergisi olarak 4 çeşit vergi uygulamasına rastlanılmaktadır. Bu bölümde Türkiye’de uygulanan bahsi geçen çevre vergileri ve bunların uygulanış biçimleri üzerinde durulacaktır.

3.2.1. Motorlu Taşıtlar Vergisi

197 Sayılı Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanununda düzenlenmiş olan bu vergi, 23.02.1963 yılında Resmi Gazete ’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İlgili kanunun 1.maddesine göre, karayolları trafik kanununa göre trafik şube veya bürolarına kayıt ve tescil edilmiş olan otomobil, kamyon, otobüs vb. kara taşıtları ile

19 Ayşen Satır Reyhan, Çevre Ekonomisinde Çevre Vergileri

Uygulamaları, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

56

Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’ne kayıt ve tescil edilmiş olan uçak ve helikopter gibi hava taşıtlarından motorlu taşıtlar vergisi alınmaktadır. O halde, sicil bürolarına kayıt ve tescil yapılmamış olan taşıtlar bu verginin kapsamına dâhil değildir. Vergiyi doğuran olay, motorlu kara taşıtları için Karayolları Trafik Kanunu uyarınca aracın trafik şube ve bürolarına, uçak ve helikopter için Ulaştırma Bakanlığı Sivil Havacılık Genel Müdürlüğüne, motorlu deniz taşıtları için liman ve belediye siciline kayıt ve tescil edilmesidir20. Bu bağlamda motorlu taşıtlar vergisinin mükellefi; trafik sicili ile ulaştırma bakanlığınca tutulan sivil hava vasıtaları sicilinde adlarına motorlu taşıt kayıt ve tescil edilmiş olan gerçek ve kişilerdir21.

Motorlu taşıtlar vergisi çevresel özelliği açısından değerlendirildiğinde, motorlu taşıtlar bir servet unsuru olarak, birçok ülkede önemli bir vergilendirme kaynağı iken, günümüzde özellikle AB ve OECD tarafından yapılan mali politika değerlendirmelerinde, bu konu ulaşım, enerji, ticaret ve çevre açısından ele alınmaya başlamıştır. Motorlu taşıtların servet unsuru olarak değerlendirilmesinin yanında ülkeler arasında ulaşım, ticaret, enerji ve çevre unsurlarını yakından etkileyen önemli bir faktör olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla

20 Doğan Şenyüz, Mehmet Yüce ve Adnan Gerçek, Türk Vergi Sistemi

Dersleri, 13. Baskı, Ekin Basım, Bursa 2016, s.400.

21 Osman Pehlivan, Kamu Maliyesi, Murathan Yayınevi, Trabzon, Şubat 2016, s.128.

57

motorlu taşıtlar vergisinin çevre kirliliğinin önlenmesinde önemli ve yönlendirici bir etkisi olmaktadır22.

3.2.2. Çevre Temizlik Vergisi

Çevre Temizlik Vergisi, 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda düzenlenmiş yerel düzeyde uygulanan bir çevre vergisidir. Söz konusu düzenlemeye göre belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan konut, iş yeri ve diğer amaçlarla kullanılan binalar çevre temizlik vergisine tabi tutulmaktadır.

Türkiye’de kirlilik (atık) vergisi türü olarak alınan Çevre Temizlik Vergisi, sadece çevresel amaçlarla tahsil edilen tek çevre vergisidir. Bu vergi, belediye sınırları ve mücavir alan içinde bulunan ve belediyelerin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan konut, işyeri ve diğer şekillerde kullanılan binalardan maktu bir tarifeye göre alınmaktadır. Bu durumda Çevre Temizlik Vergisi, üretilen atık miktarı ile ilişkilendirilemediği ve atık toplama maliyetinin yalnızca % 15’lik bir bölümünü karşılayabildiği için çevresel etkinliği sınırlı bir vergi olarak değerlendirilmektedir23. Çevre Temizlik Vergisi’nin çevre koruma etkinliğinin yetersiz olması ve

22 A.Zafer Yalçın, Potansiyel Bir Çevre Vergisi Olarak Motorlu Taşıtlar Vergisi: Avrupa Birliği ve Türkiye Arasında Karşılaştırmalı Bir Analiz, Atatürk Üniversitesi İİBF Dergisi, 2013, C.27, S.2, s.149.

58

yıllık artış miktarının düşük olması nedeniyle verginin yönlendirici ve gelir getirici bir politika aracı olarak kullanılma özelliğini azaltmaktadır24.

3.2.3. Özel Tüketim Vergisi

Özel Tüketim Vergisinin çevre ile ilgili olabilecek vergileri Kanun’un I sayılı listesinde yer almaktadır. Petrol ve ürünlerini konu alan I sayılı listenin A cetvelinde uçak benzini, kurşunsuz normal benzin, kurşunsuz süper benzin, kurşunlu süper benzin, kurşunlu normal benzin, doğal gaz, fueloiller, yağlama yağları, diferansiyel yağı, gaz yağı, jet yakıtı ve motorin gibi çeşitli türde petrol ürünleri ve yağ türleri yer almaktadır. Listenin B cetvelinde ise daha çok benzol, solvent, vernikler, pentan, eter, incelticiler ve benzeri ürünler yer almaktadır.

Türk Vergi Sisteminde uygulanan petrol üzerinden alınan ÖTV çevre vergilerine örnek niteliğinde olsa da liste incelendiğinde; çevreye diğerlerine göre daha fazla zarar veren akaryakıtlardan daha az vergi alındığı görülmektedir. Bu çelişkili düzenlemenin çevrenin kirliliğini önlemeyi hedef aldığını söylemek

24 Biltekin Özdemir, Küresel Kirlenme Sürdürülebilir Ekonomik Büyüme ve Çevre Vergileri, Maliye Dergisi, S.156, Ocak-Haziran, 2009, s.29.

59

imkânsızdır. Üstelik bu durum motorin kullanan araç sayısının da hızlı artmasına sebep olmaktadır25.

3.2.4. Katma Değer Vergisi

3065 sayılı kanunda ele alınan Katma Değer Vergisi; genel olarak tüm mal ve hizmetleri ve vergi konusuna alan, üretim aşamasından nihai tüketime kadar tüm iktisadi aşamaları kapsayan çok aşamalı, iktisadi aşamaların her birinde yaratılan değeri kendisine matrah kabul eden bir genel tüketim vergisidir. Katma değer vergisi, Avrupa birliği Vergisi olarak kabul edilmiş olup, günümüzde pek çok birlik ülkesi ile diğer birçok ülke tarafından uygulanmaktadır26.

25 Hülya Kabakçı Karadeniz, Türkiye’de Motorlu Taşıtlar Vergisinin Çeşitli Ülke Uygulamaları İle Karşılaştırılması ve Bir Model Önerisi, Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No: 2011/415, Ankara, s.150.

60

3.3. SEÇİLMİŞ ÜLKELERDE ÇEVRE VERGİLERİ