Türk Yüklenicilerin İş Yaptıkları Uluslararası Pazarların Kendilerine Özgü

Türk firmaları genel olarak yurtdışı müteahhitlik hizmetlerinde en çok teminat mektubu alınmasının zor olması, iş yapılan ülkelerde genellikle siyasi ve ticari risklerin yüksek olması, proje kredilerini kendilerinin sağlamak zorunda olması, niteliksiz iş yapan firmaların Türk müteahhitlerin imajını sarsması, nitelikli iş gücü eksikliğinin olması, Türk işçi çalıştırmanın zor olması, vergilendirmede haksız uygulamaların olması, inşaat girdilerinde yaşanan fiyat artışlarının enflasyonun çok üzerinde olması gibi nedenlerden dolayı sorunlar yaşamaktadır (Türk Yapı Sektörü Raporu, 2008). Bu bölümde Türk firmaların iş yaptıkları ülkelerden bazılarında yaşadıkları sorunlar anlatılmaktadır.

3.2.1 Kırgızistan pazar riskleri

Türk müteahhitlik firmalarının finansman sağlayamadıkları durumda uluslar arası kuruluşlar tarafından finanse edilen projeler dışında Kırgızistan’da proje üstlenmeleri zordur. Bunun yanında iş bitirme ve iş gücü deneyimi gibi nedenler ihale kriterlerini sağlamalarına engel olmamaktadır. Kırgızistan müteahhitlik sektöründeki riskler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Çin Halk Cumhuriyeti kamu firmalarının piyasaya girme amacıyla ihalelere çok düşük teklif vererek rekabeti önlemeleri,

• Hammadde temininin zor olması,

• Kalifiye eleman bulunamaması gibi işgücü piyasasının olumsuz şartlarının neden olduğu maliyet artışları,

• Şeffaf olmayan uygulamaların neden olduğu idari anlaşmazlıklar,

• Bankacılık sisteminin etkin olmamasının neden olduğu finansal kaynak transfer maliyeti ve riski,

• İç pazarda sanayi üretiminin yetersiz oluşu ve bunun neden olduğu maliyet artışları,

• Avans, KDV ve diğer ödemelerde gecikmelerin yaşanması,

• Yabancı yatırımcıların iş yapabilmeleri için devlet desteği ve garantisinin gerekli olması,

• Ülkenin uluslar arası yatırım reytinginin bulunmaması ve firmaların uluslar arası finansmandan yararlanma imkanının kısıtlı olması,

• Yerel idareyle anlaşmazlık olması durumunda tahkime gidilmesi ve zararların tazmininin zor olması (Url-1 http://www.ydmh.gov.tr, 2007).

3.2.2 Kazakistan pazar riskleri

Son yıllara kadar Kazakistan’la Türkiye’nin en önemli işbirliği alanı müteahhitlik hizmetleri sektörü olmasına rağmen, bu durum aşağıdaki nedenlerden dolayı bozulmuştur:

• Yabancı işçi çalıştırmak için alınan lisansların işçi adına alınması, • İhale sisteminin uluslar arası standartlarda olmaması,

• Vergi denetimindeki uygulamaların keyfi olması,

• Geçici ithal olarak getirilen makine ve ekipmanlar için gümrük bedeli üzerinden yıllık %3 gibi yüksek bir oranda vergi alınması,

• 2001 yılında çıkarılan yasaya göre yabancı çalışanlardan alınan sosyal fon kesintisinin %26 oranında olması,

• Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması’nda yapılan düzenlemelere göre elde edilen gelir üzerinden fon kesintisi uygulanması,

• Çalışma izinlerinin süresinin uzatılmasının zor olması,

• Kazakistan hükümetinin 7000 kişilik yabancı işgücü kotası koyması (Batmaz, 2004).

3.2.3 Cezayir pazar riskleri

Türk müteahhitlerin Cezayir’deki projelerde karşılaştıkları sorunlar şöyle sıralanabilir:

• Cezayir hükümetinin Türk bankalarını riskli bulması nedeniyle teminat mektubu alabilmek için Avrupalı bir muhabir bankanın araya sokulmak zorunda olması ve bu durumun maliyeti arttırması,

• Resmi dilin Fransızca olması ve Türkiye’de bu dili bilen teknik elemanın yetersiz olması nedeniyle ihale teklif dosyalarının eksik ve hatalı hazırlanması sonucu dosyaların kabul edilmemesi,

• Mali, teknik ve hukuki yapının Türk firmaların alışkın olmadığı Fransız sistemine dayanması,

• Türkiye ile Cezayir arasında serbest ticaret anlaşmasının henüz yapılmamış olması nedeniyle yüksek gümrük vergilerinin olması,

• Ülkeyi tanımadan ve yeterli alt yapıyı kurmadan iş almaya çalışan firmaların işverenlerin gözünde Türk inşaat firmalarının prestijini zedelemesi (Url-4 http://www.intes.org.tr, 2007).

3.2.4 Bulgaristan pazar riskleri

Türk müteahhitlerin Bulgaristan’daki projelerde karşılaştıkları sorunlar şöyle sıralanabilir:

• Çalışma izninin ancak Bulgaristan’dan temin edilemediği ispatlanan işgücü için alınabilmesi,

• Rüşvetin yaygın olması ve bürokratik zorluklarla karşılaşılması,

• Kontratta “Bu anlaşma AB fonu çerçevesinde kazanılmıştır” yazısı bulunmadığı durumlarda vize alınmasının zor olması,

Bulgaristan’da iş yapacak olan firmalar deneyimli firmalarla çalışmalı, Bulgar yasalarına uygun bir şirket kurmalı, mevzuatı iyi takip etmeli, iyi bir avukat tutmalı ve fiyat teklifini yerel unsurları göz önünde tutarak vermelidir (http://www.intes.org.tr, 2004).

3.2.5 Suudi Arabistan pazar riskleri

Suudi Arabistan’da çalışma vizesi almanın bölge ülkelerine göre oldukça zor olması nedeniyle Türk firmaların karşılaştıkları en büyük zorluk vize alma konusundadır. Suudi Arabistan makamları talep edilen meslek ve işçi sayısını dikkate almadan kendileri meslek ve kişi sayıları öngörmektedir. İhtiyaç duyulan meslek vizesi dolduğunda da gönderilecek elemanların kalan meslek gruplarından birini seçip yeniden başvuru yapmaları gerekmektedir. Bu durum, kalifiye elemanların gönderilememesine, zaman kaybına ve maliyetin artmasına neden olmaktadır. Ayrıca, daha önce Suudi Arabistan’da çalışan kişilerin önceden çalıştıkları yerden temiz kağıdı getirmesi de istenmektedir.

Karşılaşılan diğer sorunların bir kısmı da bankacılık konusundadır. Suudi Arabistan’da Türk bankaları ile muhabirlik anlaşması olan banka sayısının az oluşu

her türlü para transferinde sorun yaşanmasına neden olmaktadır (Url-2 http://www.ydmh.gov.tr, 2008).

3.2.6 Katar pazar riskleri

Katar’da Emir’in devam eden bir projeden vazgeçme olasılığının var oluşu müteahhitlerin sıkıntı yaşamalarına neden olmaktadır. İş üstlenilebilmek için de oldukça sıkı şartlar bulunmaktadır. Ülkenin çok sıcak olması da işçilerin sürekli olarak çalışamamasına neden olmaktadır. Ayrıca, ülkede yaygın olan EPIC diye adlandırılan dizayn ve bina işlerinin yaygın olması ve bu alanda Türk müteahhitlerin tecrübelerinin çok az olması bu ülkede iş yapmalarını kısıtlamaktadır. Diğer Körfez ülkelerine olduğu gibi Katar’a da farklı ülkelerden müteahhitlerin yoğun ilgisi mevcuttur. Bu nedenle ciddi bir rekabet ortamı vardır. Bu durum da kar marjlarının düşük olmasına neden olmaktadır. İşlerin anahtar teslimi olması projelerde değişikliklere ve bununla beraber fiyat değişikliklerine neden olmaktadır. Çalışacak kadronun kabul ettirilmesinde de sorunlar yaşanmaktadır.

4. ULUSLARARASI PROJELERDE TEKLİF HAZIRLAMA SÜRECİNDE