Vergi Usul Kanununun 4. Maddesinde "Vergi dairesi, mükellefi tespit eden, vergi tarh eden, tahakkuk ettiren ve tahsil eden dairedir."şeklinde tanımlanmıştır. Aynı şekilde Vergi Daireleri Kuruluş ve Görev Yönetmeliğinin 4. Maddesine göre de "Vergi dairesi, mükellefi tespit eden, vergi, resim ve harç tarh eden, tahakkuk ettiren, ceza kesen ve tahsil eden dairelerdir. 6183 sayılı Kanun hükümlerine göre de vergi daireleri
aynı zamanda tahsil dairesidir." şeklinde tanımlanmıştır.
Türk Gelir İdaresi, merkez ve taşra olmak üzere iki ana bölümden
oluşmaktadır. Taşra teşkilatı vergi daireleri, vergi kanunlarının ve diğer mevzuatın uygulanması bakımından il ve ilçe teşkilatı olmak üzere bir ayrım gösternıektedir. 20
Kasım 1993 gün ve 21764 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Vergi Daireleri Kuruluş ve Görev Yönetmeliğine göre vergi daireleri, il ve ilçe merkezlerinde,
iş hacmine göre bir veya birden fazla olmak üzere şu şekilde örgütlenir:
a. Vergi dairesi başkanlığı
b. Vergi dairesi müdürlüğü
c. Bağlı vergi dairesi (Malmüdürlüğü bünyesinde)
ilçelerde; Malmüdürlüğü bünyesinde, Malmüdürlüğüne bağlı olarak vergı
servisleri kurulmuştur (Bağlı V ergi Daireleri). Ancak, Maliye Bakanlığının gerekli
gördüğü yerlerde, Defterdarlığa bağlı "Bağımsız Vergi Daireleri" kurulabilir. Başkanlık
ve müdürlük şeklinde kurulan vergi daireleri, ana hizmet birimleri ile diğer hizmet birimlerinden; bağlı vergi daireleri ise tahakkuk ve tahsilat servislerinden oluşur. (EK-I, II, III, IV)
Vergi müdürlüğü ya da müdürlüklerinin iş hacmine göre kurulacak bölüm ve servis sayısını belirlemeye, bir servisin görevini kısmen veya tamamen başka servislere vermeye, bölüm veya servisleri, servislerde oluşturulan masaları birleştirmeye veya görev itibariyle masa sayısını arttırmaya Maliye Bakanlığı yetkilidir. Bakanlık bu yetkisini kısmen veya tamamen Defterdarlıklara devredebilir. (V.D.K.G.Y. m.9)
Türkiye'de 1.717 kişi merkezde, 40.013 kişi de taşrada olmak üzere toplam 41.730 personel görev yapmaktadır. V ergi daireleri de tahsilatı gerçekleştirmek amacıyla vergı tahsilat miktarları ve tahakkuk hesaplarını tutmakla
yetkilendirilmişlerdir.
1.4.2. Vergi Dairesinin İç Yapısı
Daha önce yürürlükte olan İşlem Yönergesinden farklı olarak 1.1.1994 tarihinde yürürlüğe giren İşlem Yönergesinde en büyük değişiklik vergi dairelerinin örgütlenme tipleri arasına vergi dairesi başkanlıklannın ilave edilmesidir. Bir başka değişiklik de Gelirler Bölge Müdürlüğü adı altında yeni bir örgütlenmeye gidilmesidir.
Vergi dairesinin iç yapılanmasında ise "masa sistemi" esasına geçilmiştir.51 Masa sisteminde, servis veya bölümlerdeki işler belirli masalarda toplanmıştır. Yani daha önceden tek kişinin yaptığı işleri şimdi beş kişi ile yapar hale gelmiştir. Ayrıca yeni düzenİerne ile tahakkuk servisi kaldınlarale "Sürekli Yükümlülükler Vergilendirme Servisi" ve "Süreksiz Yükümlülükler Vergilendirme Servisi" olmak üzere iki ayrı servis
oluşturulmuştur. Kovuşturma bölümü içinde yer alan takibat servisi, vergilendirme bölümüne alınarak "Hesap ve Takip Masası" şeklinde yeniden adlandınlmıştır.
Masa sistemi ile;
-Hataların önlenmesi,
-İş dağılımında eşitliğin sağlaqması,
-Mükellefin vergi dairesindeki işlemlerinin daha kısa sürede tamamlanması,
-Servis ve iş bölümleri arasındaki iş akışında oto kontrolün sağlanması,
-Kalifiye personel yetiştirilmesi amaçlanmıştır.
Bu yönetmelikteki diğer bir husus da şube modelinin getirilmiş olmasıdır.
Gerek duyulması halinde vergi dairesi başkanlıkianna bağlı olarak çalışmak üzere, beyanname kabul ve tahsilat şubeleri kurulmasına Maliye Bakanlığınca karar verilebilecektir. Ancak bugüne kadar bu şekilde bir uygulamaya rastlanılmamıştır. 52
24. 12.1994 tarihinde, vergi dairelerinin organizasyon, görev ve yetki gibi
konularını belirleyen yeni bir yönetmelik daha yayınlanmıştır. Bu yönetmelik ile vergi dairesi başkanlıkları bünyesinde hazine avukatlannın istihdam edilmesi dışında çok fazla bir değişiklik yapılmamıştır.
Başkanlık ve müdürlük şeklinde kurulan vergi daireleri ana hizmet, diğer
hizmet ve beyanname kabul ve tahsilat şubesi olmak üzere üç ayrı birimden oluşur.
Hesap ve takip masası, ana hizmet biriminin vergilendirme bölümünün sürekli
51 "Bu değişikliğin esas temelleri, Alman GTZ örgütü ile birlikte yapılan ZOPP (Hedefe Yönelik Proje
Planlaması) toplantılarında ortaya çıkan hedefler çerçevesinde belirlenmiştir." N azmi Kaıyağdı,
Toplam Kalite Yönetimi ve Türk Vergi İdaresi, (Ankara: Sanayi Odası Yayını, Yayın No: 51, Mart 2001), s: 155.
52 Aynı, s: 155.
yükümlülükler vergilendinne servisi arasmda yer almaktadır. Aynı şekilde icra servisi ve satış servisi de ana hizmet biriminin vergilendinne bölümündeki servislerdir.53
Burada çalışmamızın konusunun vergi yönetiminde cebren tahsil işlemlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi olması nedeniyle, vergi yönetimi içerisinde cebren tahsil
işlemlerinin yürütüldüğü kovuştunna bölümünün icra ve satış servisler hakkında bilgi vennek yerinde olacaktır.
1.4.3. Kovuşturma Bölümünün Görevleri
Kovuşturma bölümü, esas itibariyle 6183 sayılı AAT. U H. K. ve ilgili mevzuat çerçevesinde haciz uygulamasım yapmak, malların taşıma işlemini yapmak, aciz halinde bulunan borçlulan tespit etmek ve takip etmek, haczedilen malların koruma ve saklama işlemini yapmak ve bunların satışı işlemini yapmakla görevlidir.
53 "Ana hizmet Birimlerinden vergilend.inne bölümünün sürekli yükümlülükler vergilend.inne servisinin görevleri ise şöyledir;
a. Vergi, resim, harç ile çeşitli kanunlarda belirtilen diğer Devlet gelirlerinin tahsil edilebilir hale gelmesini sağlayan iş ve işlemleri yapmak,
b. Mükelleflerin şahıs hesaplannı izlemek amacıyla ~sap, kayıt ve defterlerini tutı:nak, saklamak ve her mükellef için bir hesap dosyası oluşturmak,
c. Vadesinde ödenmeyen amme alacaklarını takibe almak,
d. Şahıs hesaplarının dökümünü yapmak, şahıs hesaplan ile genel hesaplar arasında uyum
sağlamak,
e. Tarh, tahakkuk ve tahsil edilen vergi, resim, harç ve diğer mali yükümlülüklerde yapılan
vergi hatalan (tahakkuksuz veya tahakkuktan fazla tahsilatlar dahil), kanınılar ve yargı kararları gereğince yapılacak telkinleri ve fazla tahsilatların iadesi ile ilgili işlemleri düzeltme fişi kuralına göre yapmak,
f. Tecil ile ilgili işlemleri yapmak,
g. Sürekli yükümlülükler vergilendirme servisi ile ilgili kayıt ve defterleri tutmak,
h. Amme alacağını güvence altına almak için borçlulardan teminat isternek ve ihtiyati haciz
uygulaması ile ilgili işlemleri yapmak,
i. Ödeme emrinin tebliğini sağlamak. ödeme emri tebliğine rağıuen borcunu ödemeyen veya mal bildiriminde bulurunayan borçlular için 6183 sayılı Amme Alacaklan Tahsil Usulü Hakkında
Kanunun 60. Maddesi gereğince hapsen tazyik talebinde bulunmak,
j. Haciz varakatanna ilişkin işlemleri tamamlayarak icra servisine intikal ettirmek,
k. 6183 sayılı Amme Alacakları Tahsil Usulü Hakkında Kanuna göre takipli alacakları vergi türleri itibariyle icmal defterine işlernek ve izlemek,
1. Bu servis tarafindan yapılması kararlaştırılan diğer işlemleri yapmak.
Bu sayılan görevlerin ınasalar arasında dağılımı "İşlem Yönergesi" ile düzenlenmektedir. İşlem Yönergesine göre Sürekli Vergilendirme Servisi;
şeklinde 5 ayn masadan oluşmaktadır. Buna göre; nıükelletlerin kayıtlarını tutmak, hesap dosyalan oluşturmak, vadesinde ödenmeyen kamu alacaklarını takibe almak, şahıs hesaplannın dökümünü almak gibi işlemeleri Beyanname Kabul Masası, vergi hataları, terkinler ve fazla tabsilatın iadesi ile ilgili işlemleri, tecil işlenılerini Değerlend.inne Masası, teminat istemek, ihtiyati haciz uygulaması ile ilgili işlenıleri yapmak, ödeme emrinin tebliğini sağlamak, haciz varakalatını düzenleyerek icra servisine
ulaşmasını sağlamak, takipli alacaklan icmal defterine işleyerek izlemek de Hesap ve Takip masasının
görevleri arasJndadır."
Kovuştunna bölümündeki servisierin görevleri ise şöyledir;
1.4.3.1. İcra Servisi
İcra memuru; amme borçlulan ile ilgili olarak 6 I 83 sayılı Amme Alacaklan Tahsil Usulü Hakkında Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde haciz
uygulaması ve taşıma işlemini yapmak, aciz halinde bulunan borçlulan tespit etmek, aciz fişi düzenlemek ve borçlutann durumunu sürekli olarak izlemek ve bu servis tarafindan yapılması kararlaştırılan diğer işleri yapmakla görevlidir.
1.4.3.2. Satış Servisi
Satış servisinin görevi; haciz tutanağında gösterilen menkul mailann koruma ve saklama işlemlerini yapmak, amme borçlulan ile ilgili olarak 6183 sayılı Amme Alacaklan Tahsil Usulü Hakkında Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde haczedilen malların satış gününü belirlemek ve ilan etmek, haciz edilen menkul maliann satışını yapmak, gayrimenkul satışlannda satış şartnamesini hazırlamak, satış ilanını yapmak, satış dosyasını oluşturarak satış komisyonuna göndennek ve bu servis tarafindan yapılması kararlaştınlan diğer işleri yapmaktır.
Bağlı vergi dairelerindeki servisierin görevleri de şöyledir;
Tahakkuk servisinin görevleri, bağımsız vergi dairelerinin vergilendirme bölümüne bağlı servislere verilen görevleri yapmak, tahsilat servisinin görevleri ise,
bağımsız vergi dairelerinin kovuştunna bölümüne bağlı servislere verilen görevleri
yapmaktır.
Masa sistemine geçiş konusunda Bakanlık yönetmelik değişikliği yaparak 1993 'ten sonra bu sistemi tüm vergi dairelerinde uygulanacak bir yöntem olarak
benimsemiştir. Ancak 1999 yılına gelene kadar pilot uygulama yapılan vergi daireleri
dışında diğer vergi dairelerinde bu yöntem uygulanmamıştır. 1999 Mayıs ayından
itibaren Vergi Dairelerinin Tam Otomasyon Projesi (VEDOP) ile bilgisayar
uygulamasına geçen vergi daireleri, aynı zamanda masa sistemine de geçmişlerdir.
Çünkü VEDOP, masa sistemi esas alınarak hazırlanmıştır. İşlemler masa itibC)riyle
bölünmüş ve her bir memur sadece kendi masasında yapılması gereken işlemlere ilişkin
menülere ginn~ye yetkili kılınmıştır. Sonuçta VEDOP uygulamasına geçen vergi
daireleri aynı zamanda masa sistemine de geçmişlerdir. Dolayısıyla vergi daireleri iki büyük değişimi aynı anda yaşamışlardır.
Günümüzde her ülke, vergi idaresinin mükellef ile olan ilişkilerini daha iyi bir boyuta getirebilmek için, etkinliklerini artıncı önlemler alma çabası içerisine girmektedir. Bu durumda vergi idaresinin iç yapısının değerlendirmesini yapaQilmek için, öncelikle örgütsel etkinliğin ve vergi yönetiminin etkinliğinin tanımlanması ve
ayrıca etkinliğin değerlendirilebilmesi içinde ölçütterin be}frlenmesi gerekmektedir.