Bölgesel kalkınma ajansları, bölgeler arasındaki ekonomik ve sosyal farklılıkları ortadan kaldırmak amacı ile dünyada yaygınlaşmaya başlamıştır. Uygulanan politikalar doğrultusunda ülkeden ülkeye farklı görev alanlarına sahip olsalar da temel görevleri, bölgelerin kalkınmasını sağlamada bölgenin içsel potansiyelini ortaya çıkararak, güçlendirmek ve yabancı sermaye için cazip hale getirerek, bölgede yatırımların artışını sağlamak, bölgede var olan veya kurulabilecek üretim potansiyellerine destek sağlamak, işgücü eğitimini sağlamak ve yerel yönetimlere çeşitli konularda destek sağlamakla görevlendirilmişlerdir. Bu alanda başarı sağlayabilmeleri için ise kamu, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarının birlikte çalışmalarını gerektiren BKA lar yerel, ulusal ve uluslararası kuruluşlar arasında köprü rolü üstlenerek görevlerini gerçekleştirmeye çalışmaktadırlar (Günaydın, 2013: 80).
69
BKA’ lara yüklenen görevler, Türkiye’deki bazı ekonomik kurumların görev ve fonksiyonları ile bağdaştırılarak, bölgelerde verim ve üretim artışıyla rekabet edilebilirliğin de sağlanması hedeflenmektedir (Berber ve Çelepçi, 2005: 154).
Kalkınma ajanslarının görev, yetki ve fonksiyonları 5449 sayılı kanunun 5 inci maddesinde açık olarak belirlenmiştir. Bu görev alanlarını aşağıdaki gibi maddelendirmek mümkündür (Tamer, 2010: 50-58):
Bölge kalkınmasına yönelik yapılan faaliyet ile projelere mali destekler (doğrudan finansman desteği, faizsiz kredi ve faiz desteği) sağlamak,
Yerel yönetimlerin planlama faaliyetlerine teknik destek sağlamak, Yapılan çalışmaları izlemek ve değerlendirmek,
Bölge içerisinde veya dışarısında farklı kesimler arasında işbirliğini geliştirmek,
AB ve diğer uluslararası fon kaynaklarını yönetmek ve kullandırmak, Bölge içerisinde etkinliği arttırıcı AR-GE faaliyetleri yapmak,
Tanınırlık düzeyini arttırma doğrultusunda çalışmalar yapmak, Yatırım ortamının iyileştirilmesine zemin hazırlama ve destekleme, Girişimleri ve girişimciliği desteklemektir.
Ayrıca maddelere ek olarak BKA ların, izleme, mali ve teknik yardım sağlama, bölge tanıtımının yapılması ve yatırım potansiyelinin ortaya çıkarılması için gerekli araştırmaları yapmanın yanı sıra; Tek Durak Ofisleri denilen idari ofisler aracılığıyla gerekli izin ve ruhsat işlemlerinin tek elden görülmesi yoluyla yatırımcılara destek sağlama görevleri de bulunmaktadır. Yukarıda açıklandığı üzere, BKA lar ulusal kalkınma planlarının doğrudan uygulayıcısı değildirler. Kalkınma Bakanlığının (DPT), nihai ulusal kalkınma kararlarını belirlemesi sonucu hazırlanan kalkınma planları odağında, bölgesel kalkınma programlarına enformasyon sağlamak ve programların bölgelerdeki uygulanmasına yönelik süreçte desteklemeler, işleyişi izleme ve programda aksayan noktaları merkeze bildirmekle görevli aracı bir kurum olarak görev yapmaktadırlar (Sert, 2012:142).
Türkiye’de BKA’lar uluslararası bölgesel kalkınma çalışmalarında olduğu gibi her yöreye özgü olarak etkinliğini maksimize edecek çeşitli araçları kullanmakta ve
70
belirlenen amaçlarını gerçekleştirmeye çalışmaktadırlar. Kalkınma ajanslarının 3 temel fonksiyonu bulunmaktadır:
a. Bölgesel planlama ve koordinasyon fonksiyonu,
b. Bölge içerisinde kalkınmaya katkı sağlayacak proje ve faaliyetlere Mali ve Teknik destek sağlama fonksiyonu,
c. Yatırımları destekleyici tanıtım ve danışmanlık fonksiyonudur.
Buradan hareketle planlama ve koordinasyon fonksiyonuyla sektörel raporlar, paydaş analizleri, bölge içi mevcut durum verilerinin toplanmasıyla hazırlanan bölge
planları, bu planlar dahilinde kalkınmanın olası itici güçlerini harekete geçirecek mali ve teknik destekler ile proje ve faaliyetleri destekleme, potansiyel
yatırımcılara uzmanlar tarafından rehberlik ederek danışmanlık ve tanıtım
hizmetleri sunma ülkemiz BKA larının kalkınma politikasına yönelik
fonksiyonlarında kullandığı temel araçlarıdır.
2.4.1. Bölgesel Planlama ve Koordinasyon Fonksiyonu
Bölgesel kalkınma ajansları, ülkemizde yerelde etkin politika uygulanamamasına çözüm olarak oluşturulmuş kurumsal yapılardır. Ajanslar, bölge planı çalışmalarını Kalkınma Bakanlığı’nın görevlendirmesiyle yürütmekte olup, ulusal amaçlara hizmet edecek bölge içerisinde stratejik bir yaklaşımla ve çeşitli aktörlere yer verilerek katılımcılığın sağlandığı yöntemlerle bölge planlarını hazırlamakla sorumludurlar (Şimşek, 2013: 19).
Bölge düzeyinde planlama ve koordinasyon fonksiyonuyla sorumluluk alanındaki bölgede; ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmeyi hızlandırma, rekabeti artırma doğrultusunda çalışmalar yapma, sektörel ve bölgesel bazlı planlamalara yerel aktörleri de dahil ederek, plan ve programlar hazırlamak, bölgesel, ulusal ve hatta uluslararası kurumlarla gerektiğinde etkinliği artırmak için işbirliği yapmaktadırlar. Bu doğrultuda; yapılan paydaş analizleri, mevcut durum analizleri, yerel aktörlerin katılımıyla gerçekleştirilen çalıştaylar ve toplantı sonuçları dikkate alınarak bölge planları hazırlanmaktadır. Ayrıca inovasyon, kümelenme, kentsel pazarlama gibi
71
bölgesel stratejik çalışmalar da BKA ların koordinasyon fonksiyonu dahilinde değerlendirilmektedir (Can, 2011: 59).
2.4.2. Proje ve Faaliyetleri Destekleme Fonksiyonu
Kalkınma Ajanslarının kuruluşunda, yerel paydaşlar arasında sinerji oluşturarak, mevcut kaynakları harekete geçirecek bölgesel kalkınma çabalarına destek olması, sahip oldukları kaynaklar ve teknik birikimin uyumlu bir sürece tabi tutulması beklentisi önemli bir yer tutmaktadır.Bu kuruluş gayelerine hizmet etme açısından ajansların, ilgili düzey 2 sınırları içerisinde tespit etmiş olduğu alanlarda yapılacak projeler ile faaliyetlere iki tür destek sunarlar. Bu destekler detaylandırılacağı üzere mali ve teknik desteklerdir. Ajansların sağlamış oldukları bu tür destekler; kurumlar, kuruluşlar ve işletmelere bölgelerin kalkınmasında tümevarımsal anlamda önemli katkılar sağlamaktadır (Ercan, 2012: 113).
2.4.3. Yatırım Destekleri ve Tanıtım Fonksiyonu
Hızla küreselleşme sürecine giren dünyadaki büyük ölçekli firmalar, yatırımlarını tek bir bölgeye yönlendirmek yerine, dünyanın farklı bölgelerine yayılmayı tercih ederek bölgelerin çeşitli avantajlarından da yararlanmayı tercih etmektedirler. Bölgesel kalkınmanın sağlanması büyük ölçüde ilgili bölgeye yatırım yapılması ile mümkün olması nedeniyle, ülke yönetimleri bu yatırımları bölgesel kalkınmada bir araç olarak kullanabilmek için yoğun çaba göstermekte ve çeşitli yasal düzenlemeler ile tanıtımlar aracılığıyla yoğun gayret göstermektedirler.
Günümüzde her ilde bulunan yatırım destek ofisleriyle; mevzuatların yaratabileceği yatırım lara engel teşkil edebilecek çevre, sağlık, iş güvenliği gibi konularda ve gıda, ilaç, madencilik gibi sektörlerde gereken izinlerin engellenmemesine yönelik sorunları hızlı ve etkin bir şekilde çözülmesi amaçlanmaktadır. Buna ek olarak bölgedeki iş ve yatırım olanaklarının tanıtılarak, hem yatırımcılara hem de bölge içerisindeki gelişmeye katkı sağlayan kalkınma ajansları başta Türkiye Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı olmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlarla koordinasyon içinde, yerli ve yabancı yatırımcılara destek hizmetleri sunmakta, ilin ve bölgenin iş
72
ve yatırım ortamına dair potansiyel yatırımcılara tanıtım yapılması için faaliyetler gerçekleştirilmektedir (Şimşek, 2013: 23).