Tüccarlar ve Ġhracatçılar

Kayısı değer zincirinin bir diğer halkası olan tüccarlar ve ihracatçılar, üreticilerden doğrudan veya dolaylı olarak alım yaparak kayısıyı tüketiciye ulaĢtıran ilk aĢamayı oluĢturmaktadır. Üreticiler ile anlaĢarak direkt olarak bahçeden ürün temini veya üreticilerin hasat yaparak toptancı haline getirip burada ihracatçılara ve tüccarlara ürün temini sağlamasıyla piyasanın oluĢumu belirlenmektedir. Türkiye‘de ürün temini ve pazarlamasında ağırlıklı olarak ilk aĢamada tüccarlar ve komisyoncular yer almaktadır. Genellikle bahçeden doğrudan alımlar veya hal içerisinde üreticiden temin edilen ürünü ilk olarak kalitesine göre ayıran ve belirleyen hal komisyoncuları, bu ürünlerin yapısı ve durumuna göre çeĢitli pazarlara sunmaktadır. Ezik ve dayanıksız kayısılar meyve suyu fabrikalarına, sağlam ve dayanıklı kayısılar ise ihracatçılara, geri kalan kayısılar ise iç pazarda pazarlanmaktadır. Mut halindeki kayısı tüccarlarından edinilen bilgilere göre, taze kayısı olarak dayanıklı kayısıların ihracatçı firmalara verildiğini ve geri kalan kayısıların ise Konya, Ankara, Karadeniz illeri ile Ġstanbul, UĢak, Aydın ve Ġzmir gibi illere sevkiyatı gerçekleĢtirilerek oralardaki hal

74

piyasalarına gönderildiği belirtilmiĢtir. Tüccarlar açısından tek sorun ise soğuk hava depolarının olmaması ve Mut ilçe halinin yetersiz olmasıdır. Ġhracatın sürekliliğini sağlamak amacıyla soğuk hava depolarının olması gerektiği belirten tüccarlar, alt yapının sağlanması ve destek faaliyetlerinin artması için çalıĢmalar gerçekleĢtireceklerini ifade etmiĢtir.

Mut ilçe hal piyasası ve tüccarlar açısından yapılan gözlem ve değerlendirmelere göre, tüketici pazarlarına ulaĢtırılan kayısının birçok kiĢi tarafından el değiĢtiriyor olması ve dağıtımındaki düzensizlikler, ürün kayıplarına ve masrafların yükselmesine neden olmaktadır. Kayısı dalından koparıldıktan sonra ortalama 7-10 gün aralığında dayanıklılığını korumaktadır. Bu sebeple kayısı bir bölgeden diğer bölgeye daha hızlı bir Ģekilde sevk edilmelidir. Kayısının tüketim bölgelerine ulaĢtırılması ile bu bölgelerde dağıtım kanallarındaki firmaların ve komisyoncuların piyasada etkin rol oynaması kayısı fiyatlarına yansımaktadır. Bu sebeple değer zincirinin bu aĢamasındaki belirli faktörler, tüketicilerin ürüne ödedikleri paranın büyük bir kısmını elde ederken, üreticilere ise küçük kısmının kalmasına sebebiyet vermektedir. Düzensiz bir hal piyasasının olması ve fiyatların bir anda iniĢli çıkıĢlı bir durum sergilemesi, istikrarsız bir ticaret ağının oluĢmasına neden olmaktadır.

Malatya‘da tüccar üretici iliĢkisi daha farkı bir konumdadır. Genel olarak tüccarlarla anlaĢmalı üretim gerçekleĢtiren üreticiler, tüccarların istekleri doğrultusunda yerine getirilen ilaçlama, gübreleme ve hasat iĢlemlerini yerine getirmektedir. Ürünleri temin eden tüccarlar direkt olarak dıĢ piyasaya çalıĢmaktadır. Bazı tüccarlar ise hem iç piyasa hem de dıĢ piyasada çalıĢtığını belirtmiĢtir. Ayrıca kuru ve yaĢ kayısı ihracatı gerçekleĢtirilen ilimizde, dönemsel olarak hem yaĢ hem de kuru kayısı ihracatı gerçekleĢtirilmektedir. Güçer ve Kalender (2018) hazırladıkları Dünya gazetesi Malatya dergisinde Fırat Kalkınma Ajansı Genel Sekreter Vekili Abdulvahap Yoğunlu‘nun verdiği bilgilere göre; Malatya‘da Kalkınma Bakanlığı tarafından yürütülen Cazibe Merkezi Ġlleri Destekleme Programı kapsamında Fırat Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanan Kuru Kayısı Lisanslı Depoculuk projesi ile Malatya‘da kuru kayısı ticaretinin yeni bir boyut kazanacağı ve kuru kayısıdan elde edilen gelirin artacağı belirtilmektedir.

Malatya‘da bazı tüccarların en çok sıkıntı yaĢadığı sorun zararlı kimyasal ilaçların kullanılmasıdır. Bu kimyasalların hem üretime hem de ihracata zarar verdiğini belirten tüccarlar, ihracata giden kayısılarda zararlı ilaçların tespit edilmesi ile ülkemize geri döndüğünü ve bu kayısıların iç piyasada bizlere satıldığını belirtmektedir. Bu durumun Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından incelenmesi gerektiği, insan sağlığına etki eden kanserojen kimyasalların ağaçlarda kullanılmaması, biyolojik ve zararsız ilaçların kullanılması gerektiği ifade edilmektedir. Bu tarz üretim gerçekleĢtiren çiftçilerin de bu ilaçları kullanmada

75

mecburiyet yaĢadıklarını dile getirmesi, 2014 don olayı sonrası yaĢanan iklimsel değiĢiklik ile yeni tür böceklerin türemesinin ilaç kullanımının artmasına sebep olduğu ifade edilmektedir. Malatya‘da ihracatta hiçbir teĢvik ve desteğe ihtiyaçlarının olmadığını belirten tüccar ve ihracatçılar devlet tarafından ihracata değil üretime ve çiftçiye destek verilmesi gerektiğini ifade etmektedir. Verilen desteklerin arttırılarak insan sağlığına etki eden ilaç, gübre vb. kullanımların kaldırılması ve önlemlerin alınması gerektiği belirtilmektedir. Çiftçiye verilen destekle ihracatında doğru orantılı bir Ģekilde artacağını ifade eden tüccarlar ve ihracatçılar, doğru üretim politikası ile kaliteli ürün üreterek ihracatta artıĢ sağlayabileceğimizi ifade etmektedir. Ayrıca 2017 yılında AB tarafından coğrafi iĢaret tescili ile tescillenen Malatya kayısısı hakkında yapılan bilgilendirme sonucu, bazı tüccar ve ihracatçılar coğrafi iĢaret tescil amblemi kullanarak ürünlerini yurt dıĢında pazarlayacağını aktarmıĢtır. Coğrafi iĢaret tescilinin ne demek olduğunu bilmeyen birçok tüccar ve iĢletmecinin var olduğunu, bu konuda bilgilendirme yapılması için ilgili kurumların eğitimlerle Malatya kayısısının ihracat potansiyelini arttırmaya yönelik politikalar üretmesi gerekmektedir.

Malatya‘da faaliyet gösteren yaklaĢık 100‘e yakın kayısı ihracatçısı bulunmaktadır. Kuru kayısı ihracatı yapan firmalar ABD, Kanada, Rusya ve Ortadoğu ülkelerine yönelik ihracat yaparken, taze kayısı ihracatı yapan firmalar Almanya merkezli olarak AB ülkelerine ihracat yapmaktadır. Lojistik faaliyetlerini kendileri belirleyen ihracatçılar, ürün gönderimine dek birçok alanda aktif olduklarını belirtmiĢtir. Ayrıca birçok ihracatçı ürünlerinin değerine değer katabilmek için AB‘deki tarım fuarlarına giderek kayısı tanıtımlarını gerçekleĢtirmekte ve piyasa belirlemektedir. Hasat döneminin ilk zamanlarında gerçekleĢen yaĢ kayısı ihracatı çeĢitli sembol ve markalarla tanıtılmaktadır. Malatya taze kayısısı küçük olduğu için ―bebek Ģekeri‖ ve ―Ģeker kayısı‖ etiketi ile tanıtılmakta ve ihraç edilmektir. Malatya‘da ihracata gönderilmesi mümkün olmayan yaĢ kayısılar ise sınıflandırılarak reçel fabrikası ve meyve suyu fabrikalarına satılmaktadır. Kuru kayısılar ise küp haline getirilerek pazarlanmaktadır. Küp haline getirilen kuru kayısılar, yoğurt üzerine süsleme amaçlı dökülerek değerlendirilmekte, ayrıca kokteyl olarak hazırlanan kuru meyvelerin içerisine de katılmaktadır.

Mersin ili Mut ilçesinde ihracatçılardan elde edilen bilgiye göre en az 30 adet kayısı ihracatı yapan firmanın olduğu belirtilmiĢtir. Ġhracatçılar dağınık bir Ģekilde faaliyet gösterdikleri için ihracatçıların sayısı tam olarak bilinmemektedir. Ġhracatçılar kayısıyı ağırlıklı olarak Kuzey Irak bölgesine, Ortadoğu ülkelerine, az da olsa Avrupa pazarına ve yoğun olarak Rusya‘ya ihraç ettiklerini belirtmiĢtir. Kayıtlara göre maksimum 2017 yılında 13 bin tonluk kayısı ihracatı gerçekleĢtirilmiĢtir. 2018 yılı tahmini ihracat rakamı ise yaklaĢık

76

40 bin ton civarındadır. Kayısı ihracatına devlet tarafından destek verilmediği için, ihracatçılar kayısı ihracatlarını arttırmaya yönelik hamleler yapamadıklarını belirtmektedir. Devlet teĢvikli taze kayısı ihracatı sonucunda üretimin ve buna bağlı olarak ülkeye girecek döviz miktarının artacağını belirten ihracatçılar, bu sayede ülke ekonomisine katkı sunulacağını belirtmektedir. Ġhracatçılar genellikle anlaĢtıkları lojistik firmalarıyla ihracat yaptıklarını ve lojistik firmalarının ihracatın yapılacağı bölgelere kayısıyı ulaĢtırarak bu noktada önemli bir faaliyet gerçekleĢtirdiklerini belirtmiĢtir.

Malatya ve Mersin kayısı ürünlerinin iç ve dıĢ pazarlara ulaĢtırılması için yapılan kalite ayrımı ve paketleme sonrası yükleme iĢlemi gerçekleĢmektedir. Bazı firmalar ürünlerin temini sonrası paketleme iĢlemini gerçekleĢtirerek kilo bazında ülke içi perakende sektörlerine yönlendirmektedir. Paketleme iĢlemi ile ürünün değeri yükseldiği için paketli kayısılara farklı fiyatlandırma sistemi uygulandığı belirtilmiĢtir. Tüccarlar ve ihracatçılar, yapılan tüm iĢlem ve aĢamalardan sonra kayısıları kamyon veya tır kasalarına yükleterek, lojistik firmalarının gideceği yere göre belirlenen fiyat sistemi uygulamaktadır. Kayısının en kısa yoldan tüketici pazarına ulaĢtırılmasını hedefleyen lojistik firmaları, bu aĢamada kayısının değerini koruma amacı taĢıyan bir faaliyet içererek, kayısıyı iç ve dıĢ piyasaya dağıtan aktör konumunda yerini almaktadır.

Karşılaştırma

Tablo 4.9 Malatya ve Mersin Ġli Tüccar/Ġhracatçı KarĢılaĢtırması

MALATYA MERSĠN

Düzenli ve sistemli iĢleyen tedarik yapısı Düzensiz ve sistemsiz iĢleyen tedarik yapısı. Genel olarak sözleĢmeli üretim yapılmakta. Genel olarak hal piyasasına gelen

üreticilerden kayısı temini sağlarlar. Kısmen taze kayısı, genel olarak kuru

kayısı ticareti ön planda.

Sadece taze kayısı ticareti ön planda.

Bazı tüccarlar ihracatçı konumdadır. Bazı tüccarlar ihracatçı konumdadır. Tüccarlar ihracata teĢvik yerine organik

üretimden yana.

Tüccarlar ihracata teĢvik verilmesinden yana.

Lojistik sorunu yaĢanmamakta. Lojistik sorunu yaĢanmamakta. Paketleme ve ambalajlama ihraç edilecek

kuru kayısıya yapılmakta.

Kilo bazında taze kayısı paketleme ve ambalajlama yapılmakta.

Coğrafi iĢaret bilgi düzeyi yetersiz. Coğrafi iĢaret bilgi düzeyi yetersiz. Mecburi kuru kayısı stoku yapmakta. Stok yapmamakta.

77