Tâbiînin Âyetlerle Ġlgili Verdikleri Cevapları Nakletmesi

Tâbiîn, zaman zaman kendisine herhangi bir âyetle ilgili soru sorulduğunda, onunla ilgili açıklamalarda bulunmuĢtur. Mümtehine sûresi 10. ve 11. âyetler de tâbiîne sorulan âyetlerdendir. Müslümanlar ile müĢrikler arasında yapılan Hudeybiye AntlaĢması‟nda müĢriklerden biri Müslümanların tarafına geçecek olursa, geri iade edilme Ģartı bulunmaktaydı. O sırada müĢriklerden bazı kadınlar Müslümanların tarafına geçmiĢ, geri iadeleri istenildiğinde ise Hz. Peygamber (s.a.s.) onları geri iade etmemiĢti. Çünkü antlaĢmanın Ģartları kadınları değil erkekleri kapsamaktaydı. Mümtehine sûresi 10. âyet, bu Ģekilde müĢriklerden Müslümanların tarafına geçen kadınlarla ilgili hükümleri içermektedir. Bu hükümlerden biri; evli olarak müĢriklerden Müslümanların tarafına geçen kadının kocasına, o kadın için mehir olarak harcadığı miktarın geri verilmesidir. Müslümanlar bu emri yerine getirirken, müĢrikler bunu yapmak istememiĢlerdir.820

Zührî ve Mesrûk‟un rivayetine göre Mümtehine sûresi 11. âyet, Müslümanlardan müĢriklere giden kadınlar hakkında nâzil olmuĢtur.821

Böylece eĢi müĢriklere giden Müslüman erkeğin zararı giderilmeye çalıĢılmıĢtır.

Ġbn HiĢâm bu âyetlerin tefsirinde tâbiîn sözüne müracaat etmiĢ ve Ģunları nakletmiĢtir: Ġbn Ġshâk, tâbiînden Zührî‟ye muhacirat hakkında nâzil olan: َلِإ ْمُكِجاَوْزَأ ْنِم ٌءْيَش ْمُكَتاَف ْنِإَو

ِب ْمُتْ نَأ يِذَّلا َالله اوُقَّ تاَو اوُقَفْ نَأ اَم َلْثِم ْمُهُجاَوْزَأ ْتَبَىَذ َنيِذَّلا اوُتآَف ْمُتْ بَ قاَعَ ف ِراَّفُكْلا َنوُنِمْؤُم ِو

* “Eğer eĢlerinizden biri

kâfirlere kaçar ve siz de onlarla çarpıĢıp ganimet alırsanız eĢleri gidenlere sarfettikleri

818 Ġbn HiĢâm, I, 360.

819 Bkz. Ġbn Kesîr, Tefsîr, VI, 244-245. Ġbn Kesîr bu rivayeti Ġbn Ġshâk‟tan nakletmiĢtir.

820 Vâkıdî, II, 631-632; Ġbn HiĢâm, II, 277-278.

175

(mehir) kadarını verin ve inandığınız Allah‟a karĢı gelmekten sakının.”822

âyetinde

neyin kast edildiğini sormuĢ, o da bunu Ģöyle açıklamıĢtır: “Allah (c.c.); bu âyette eğer sizden birinin hanımı kâfirlere geçerse ve size de sizden aldıkları Ģeyin benzerini getiren bir kadın gelmezse, eğer siz de bir ganimete nail olursanız o kadınların götürdüğü kadar o kocalara ganimetten verin, buyurmuĢtur.” Ayrıca ٍتاَرِجاَهُم ُتاَنِمْؤُمْلا ُمُكَءاَج اَذِإ اوُنَمآ َنيِذَّلا اَهُّ يَأ َيا

َلْ ِراَّفُكْلا َلِإ َّنُىوُع ِجْرَ ت َلاَف ٍتاَنِمْؤُم َّنُىوُمُتْمِلَع ْنِإَف َّنِِنِاَنِِٕبِ ُمَلْعَأ ُالله َّنُىوُنِحَتْماَف اوُقَفْ نَأ اَم ْمُىوُتآَو َّنَُلْ َنوُّلَِنٓ ْمُى َلَْو ْمَُلْ ّّلِح َّنُى

ْمُكْيَلَع َحاَنُج َلَْو اوُكِسُْتِ َلَْو َّنُىَروُجُأ َّنُىوُمُتْ يَ تآ اَذِإ َّنُىوُحِكْنَ ت ْنَأ

ِرِفاَوَكْلا ِمَصِعِب

* “Ey iman edenler! Mümin

kadınlar muhacir olarak size geldiklerinde, onları imtihan edin. Allah onların imanlarını daha iyi bilir. Eğer siz onların inanmıĢ kadınlar olduklarını anlarsanız, onları kâfirlere geri göndermeyin. Çünkü Müslüman hanımlar kâfirlere helal değillerdir. Kâfirler de Müslüman hanımlara helal olmazlar. Mehir olarak harcadıklarını onlara (kocalarına geri) verin. Mehirlerini verdiğiniz takdirde, bu kadınlarla evlenmenizde size bir günah yoktur. MüĢrik karılarınızın nikahlarına tutunmayın.”823

âyetleri nâzil olunca ilk olarak Hz. Ömer Ģirk üzere olan karısı Kureybe binti Ebi Ümeyye b. Muğîre‟yi boĢamıĢ, onunla o zaman henüz müĢrik olan Muâviye b. Ebî Süfyân evlenmiĢtir. Hz. Ömer aynı sebeple karısı Ümmü Gülsüm binti Cervel‟i de boĢamıĢ, onunla da müĢriklerden Ebû Cehm b. Huzeyfe b. Ğânim evlenmiĢtir.824

Ġbn HiĢâm‟ın Ġbn Ġshâk kanalıyla aktardığı bu rivayette, tâbiînden Zührî‟nin, kendisine sorulan bir soru üzerine hem âyetin tefsirini yaptığını hem de âyette geçen hükümle alakalı sahâbenin uygulamasına yer verdiğini görmekteyiz.

Taberî bu âyetler bağlamında mezkûr rivayetle beraber825, farklı rivayetlere de yer vermiĢ, hanımı kendisini bırakıp gittiği için mağdur olan Müslüman erkeğe hanımına harcadığı miktarın, kâfirlerden elde edilen ganimetten veya müĢriklerden kaçan kadınla

822 Mümtehine, 60/11.

823 Mümtehine, 60/10.

824 Ġbn HiĢâm, II, 278. Bu rivayeti Ġbn Ġshâk‟ın içerisinde bulunduğu isnad zinciriyle Taberi ve Ġbn Kesîr aynen nakletmiĢtir (Taberî, Câmi‘u’l-beyân, XXIII, 332; Ġbn Kesîr, Tefsîr, VIII, 94).

176

evlenen kiĢiden alınan mehirden karĢılanması gerektiğini belirtmiĢ⁸²⁶ ve böylece kendi tercihini ortaya koymuĢtur.827

Ġbn Kesîr de Mümtehine sûresi 11. âyetin nüzûlünden sonra karısı müĢriklere kaçan mağdur Müslüman erkek için müminlerin bir nafaka tahsis ettiklerini ve bunu da iman edip Müslümanların tarafına geçen eĢlerine harcadıkları nafakalarından müĢriklere geri verilmesi gereken maldan temin ettiklerini belirtmiĢtir. Eğer müĢriklerin bu mallarından artan olmuĢsa müminler onu tekrar müĢriklere geri vermiĢlerdir. Bu açıklamayla beraber baĢka bir görüĢe daha yer veren Ġbn Kesîr, hanımı müĢriklere sığınan Müslüman erkeğe o kadına harcadığı miktarın karĢılığında ganimetten pay verilmesinin bu âyetle emrolunduğunu ifade etmiĢtir. Bu iki düĢüncenin birbiriyle çeliĢmediğini belirten Ġbn Kesîr, eğer mümkünse birincisinin daha evla olduğunu, değilse kâfirlerden alınan ganimetten verilmesinin gerektiğini belirtmiĢtir.828

Buna göre Ġbn HiĢâm, Taberî ve Ġbn Kesîr‟in tercih ettiği görüĢler birbirine tamamen zıt değildir. Taberî ve Ġbn Kesîr‟e nisbeten Ġbn HiĢâm‟ın tercih ettiği görüĢün daha anlaĢılır ve sade olduğunu söylemek mümkündür. Zaten hepsinin yorumlarının ortak paydası Müslüman erkeğin harcadığı miktarın ganimetten karĢılanmasıdır. Sahâbeden Ġbn Abbâs‟ın bu âyet hakkındaki açıklaması da Ġbn HiĢâm‟ın tercihini doğrular niteliktedir. Zira o da mağduriyetin ganimetten giderilmesi yönünde Hz. Peygamber‟in (s.a.s.) emrine dikkat çekmiĢtir.829

Dirayet tefsirinin önde gelen isimlerinden Fahreddin Râzî‟nin de “Galibiyet sizin olduğu zaman, o kocalara -ganimetler paylaĢılmadan- giden eĢleri için ödemiĢ oldukları mehirleri verin.” Ģeklindeki yorumundan830, onun da Ġbn

826 Taberî‟nin Ġbn Zeyd‟den naklettiği rivayet bu konuya ıĢık tutmaktadır. Buna göre; herhangi bir Müslümanın hanımı kâfirlere kaçar, kâfirlerden de bir kadın Müslüman olup gelecek olursa bu kadına, karısı kaçan Müslümanla evlenmesi teklif edilir. Kabul ettiği takdirde baĢka birĢey almasına gerek kalmaz. Kabul etmezse gerek bu kadının evleneceği kocasından alacağı mehirden, gerekse ganimet mallarından, kansı kaçan Müslüman kocaya mehiri geri verilir (Taberî, Câmi‘u’l-beyân, XXIII, 339). 827 Taberî, Câmi‘u’l-beyân, XXIII, 339.

828 Ġbn Kesîr, Tefsîr, VIII, 95.

829 Avfî‟nin Ġbn Abbâs‟tan naklettiğine göre; Muhacirlerden bir adamın karısı kâfirlere giderse, Allah Resûlü onun o kadına harcadığı miktarın ganimetten kendisine verilmesini emretmiĢtir (Ġbn Kesîr,

Tefsîr, VIII, 95).

177

HiĢâm ile aynı görüĢte olduğu anlaĢılmaktadır.