Sultan I Bayezid’in Cülûsu

Bulunduğu Koleksiyon: TSMK, Envanter No: H. 1523

Varak No: 96b Tarihi:1584.

Nakkaşı: Nakkaş Ali Çelebi

Resim:4. Sultan I. Bayezid’in Kosova’da Cülûs Töreni, Hünernâme I. Cilt, TSMK, H. 1523, Varak. 96b,

Tanım:

Dikey formda tek sayfa olarak resmedilmiş sahnede, altıgen formda basit çizgiler ile oluşturulmuş su birikintisi sınır olarak verilip alt ve üst olarak iki ayrı bölümden oluşmaktadır. Üst bölümde ordugâhta, Otağ-ı Hümayûn önüne yerleştirilmiş tahtında oturan Sultan Yıldırım Bayezid, sol ve sağ yanında bulunan devlet erkânı huzurunda, üsküflü solak veya bir yayabaşı154 biat ederken resmedilmiştir. Alt bölümde ise diğer devlet adamları su birikintisinin yolu üzerine karşılıklı olarak hiyerarşik sıraya göre yerleştirilmişlerdir.

Açık mekân algısında zemin, tahtın sağ köşesinde bitişik olarak resmedilmiş iki ağaç ile sınırlandırılmıştır. Hükümdar çadırının arkasında kullanılan halılarda genel olarak bu ve bundan sonrada inceleyeceğimiz minyatürlerde yoğun olarak iki uçtan sivrileştirilmiş oval şemseler kullanılmıştır.

Sahnede kullanılan renkler sarı, kiremit, lacivert, mavi, altın ve yeşildir. Kompozisyon şeması ve genel olarak kullanılan renkler açısından dönemine uygun özellikler teşkil etmektedir.

Çadır üzerinde ki iki yana açılmış kanatlarda siyah renk ile tâlik hattının kullanıldığı yazı görülmektedir.

Değerlendirme:

Arkada Padişahın eteğinin öpülmesi sahnesi resmedilirken önde ise yeniçerilere bahşiş dağıtan figür tasviri 155

yer almaktadır ki bu tasvir ise bundan önceki minyatürlerde karşımıza çıkmaz ve aynı zamanda sefer sırasında gerçekleştirilen cülûs merasiminde otoritede bir boşluk oluşmaması için yapılan bir uygulamanın yansıtılması amacı ile ele alınmış olabilir156

.

154

Esra Polat, “Nakkaş Osman’a Ait Olduğu Düşünülen Minyatürler Üzerine Bir Değerlendirme “Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. XII, Sayı. 64, Haziran 2019, s.354.

155 _{İnanç Gökdaş, age., s.123.} 156 _{İnanç Gökdaş, age., s.123.}

Ordugâhta gerçekleşen sahnede üslupsal doğa tasviri kullanılmıştır. Doğa tasarımı içinde verilen sahnede üçgen görünümdeki figür dizinleri ve orta kısımda yer alan altıgen formlu su birikintisi ile padişah figürünü vurgulanmıştır. Tahtın geriye doğru gelişen tasarımı ile sahnede derinlik algısı yaratılmıştır.

Zeminde açık mavi tonlarının kullanıldığı, arka mekânda ise bunun tam zıttı bir ton tercih edilerek yine sahneye derinlik algısı yaratılmıştır. Doğa tasarımı görüntüsü verilse de incelenen diğer minyatürlerdeki arka mekânda verilen yoğun bitki tasvirlerine burada rastlanılmamaktadır.

Cülûs sahnelerinin vazgeçilmez ögesi olan havuz sahnesi burada bir kaynaktan yaratılmaya çalışılmış ve aynı zamanda da sahne yeniçeriler ile diğer soylu sınıfı sahneyi birbirinden ayıran bir tema olarak kullanılmıştır.

4.1.5.Sultan I. Bayezid’in Cülûsu. Eserin Adı: Ahmedî İskendernâmesi

Bulunduğu Koleksiyon: Venedik, Bibloteea Nazionale Marciana Envanter No: Cod. Or. XC(57)

Varak No:240b, 241a Tarihi:1460

Nakkaşı: Bilinmiyor.

Resim:5. Sultan I. Bayezid'in Cülûsu,

Ahmedî İskendernâme, Venedik, Biblioteca Nazionale Marciana, Cod. Or. XC(37), y 240b-241a. (Serpil Bağcı, vd; Osmanlı Resim Sanatı’ndan)

Tanım:

Dikey formda iki sayfa halinde düzenlenmiş olan minyatürde konu tek bir sahneyi içermektedir. 241a sayfasında, Sultan sağda minderle çevrelenmiş ve taç kısmı altın yaldız ile renklendirilmiş olan tahtında bağdaş kurarak oturmuş şekilde resmedilmiştir. Etrafında kimileri kızıl veya ak yeniçeri börkleri takmış saraylılar ve görevliler yer alır. Sultanın karşısındaki figürlerden biri sürahi tutar, önünde diz çökmüş diğeri içkisini uzatır. Ön planda yer alan figürlerden biri sırtını dönmüş olmak üzere saray görevlileri ve müzisyenler bulunur. Muhafızlar ve yiyecek taşıyan görevliler sahnenin diğer figürleridir. 240b sayfasında ise yukarda sağda halı üzerinde oturmuş iki adet devlet erkânını ile altta sultana ikramlıkları taşıyan diğer saray görevlileri yer almaktadır.

Sahne tamamen kapalı mekân içerisinde verilmiştir. Zeminde koyu yeşil bir halı üzerine altın yaldız ile yapılmış çiçek tasarımları görülmektedir. Dilimli kemerler ile oluşturulmuş mekânda, kemer köşeliklerinde bir kökten çıkan dallar tüm alanı sarmaktadır. Koyu mavi zemin üzerine altın yaldızla işlenmiş bitkisel tasarımların hemen altındaki sütunlar ise firuze ile renklendirilmiş olup, yine sütunların üzerlerinde de altın kullanımı ile renklendirilmeye gidilmiştir.

Renklendirilme açısından bakıldığı zaman yoğun olarak mavi rengin tercih edildiği dikkat çekmektedir. Bu mavi rengin kullanıldığı alanlarda ise detaylı işleme ile desen uygulamalarına gidilmiş ve genellikle desenler ise altın yaldız ile verilmişlerdir.

Değerlendirme

Figür tipleri açsısından bakıldığında uzun zarif tasarımlı figürlerde, oval yüz çekik çizgilerden oluşan göz tiplerinin olduğu bir ifade hâkimdir. Önceki minyatürlerde genellikle sultanın farklı bir yüz tipine sahip olması ve sultan dışındaki diğer figürlerde kalıplaşmış bir şemaya gidildiği izlenirken burada sultan da dair tüm figürler de aynı ifadenin hâkim olduğu görülmektedir.

Sahnede yoğun olarak bir dinamizm görülür. Figürler kalıplaşmış şemadan uzaklaştırılarak hareketlendirilmiş, sanki bir fotoğraf karesiymişçesine olay olduğu gibi aktarılmıştır.

Mekândaki derinlik algısı önden arkaya doğru daralan zemin aynı zamanda kemer açıklıkları ile sağlanmıştır. Bu türden taht sahneleri çağdaş Timurlu ve Türkmen resim sanatında yaygınlıkla görülür, hükümdar meclisleri sahnelerinde genellikle izlenen bir modeldir. Bu bakımdan genel geçer bir şemanın Bayezid’in sarayındaki bir ana uyarlaması denebilir. Öte yandan, sahnedeki figürlerin giysi ve başlıklarının üretildiği dönem ve coğrafyanın modasını yansıtarak sıradan bir taht sahnesi Osmanlı kimliğine bürünmüştür157

.

157 _{Zeren Tanındı, age., s.32.}

4.1.6.Sultan I. Çelebi Mehmed’in Cülûsu.