Sultanın Saray Cüceleriyle Eğlentisi

Bulunduğu Koleksiyon: TSM Envanter No: H 2169

Varak No: - Tarihi: - Nakkaşı: -

Resim:42. Sultanın Saray Cüceleriyle Eğlentisi, TSM, H 2169

Tanım:

Tamamen kapalı alanda gerçekleştirilmiş olan bir sahnedir. Sultan sarayda cüceler ile birlikte bir eğlenti yapmaktadır. Kapalı mekân pencereler ve kapı açıklıkları ile birlikte belirginleştirilmiştir. Tek yaprak minyatürlü sahne de Sultan’ın oturduğu altıgen formlu eyvan açıklığıdır. Tepede sivri kemer açıklıklı revzen pencere dışarı doğru açılan pencere kanadıyla mekâna derinlik algısı verilmiştir. Bunun hemen altından ise sağır nişler açılarak, nişlerin içlerine dilimli kemerler yerleştirilmiş beyaz zemin üzerine mavi renkte işlenmiş bitkisel motifleri olan çini plaklar yer almıştır. Altın ile renklendirilmiş eyvan açıklığında bir kilim üzerinde sultan dizlerinin üzerine çökmüş haldedir. Yeşil elbisesi üzerinde kahverengi bir kaftan giymiş, kaftanın kenarları ise beyaz kürk olarak resmedilmiştir. Üzerinde ise kahverengi desenleri bulunmaktadır. Kemeri altın ile işlenmiş ve bitkisel tasarımlara sahip geçmelerden oluşmaktadır. Sarık üzerinde iki yandan verilmiş siyah tüy detayları ve sorguç kullanımları önem arz etmektedir. Sahnenin sol köşesinde Has Oda Ağları yer alırken sağında ise eğlenceyi düzenleyen saray görevlisi yer almaktadır. Bu saray görevlisi ten rengi olarak bakıldığında devşirme olduğu anlaşılmaktadır.

Beş adet cüce Sultanın önünde onu eğlendirmek için yer almaktadır. Sultanların Saray cüceleri ile eğlentileri çok bilinen eğlence türlerinde biridir. Cücelerin ellerinde demir çubuklar bulunmaktadır.

Tahta yoğun olarak altın kullanımın olduğu görülmektedir Bunun yanında, mavi, kırmızı, beyaz, krem, siyah sahnede tercih edilen diğer renklerdir.

Sanatçının mimari üzerinde geometrik geçmelerden oluşan tasarımları tercih ettiği görülmektedir. Zeminde yer alan krem renkli halıda ise Rumi yapraklarından oluşan bir bordür süslemesi izlenilmektedir.

Değerlendirme:

Soldan dört cücenin değişik tasarımlı başlıkları, Osmanlı minyatürlerinde genellikle bazen çalgıcılar ancak genellikle Deli tasvirlerindeki figürlerde

kullanılmaktadır. Cücelerin beden hareketleri sahneye dinamizm katmış, üzerlerinde elbiseler ise farklı renklerde birbirinin aynısı olarak tekrarlanmıştır.

Sanatçı detay işçiliklerine daha çok önem vermiştir. Nitekim kürk ve sarıkta ki tüy detaylarının tek tek işlenmesi, zemin üzerinde Rumiler arasına yerleştirilmiş çiçek motifleri ve aynı zamanda duvar işçiliği bunun en güzel kanıtları niteliğindedir.

Yüz tipi olarak bakıldığında figürlerdeki standart kalıp karşımıza çıkmaktadır. Ancak sanatçının figürleri uzun beden özellikleri ile dikkat çekmekte ve ince kapılarda ki uzun dikdörtgen formlar da Nakkaş Osman üslubunun esintilerini hissettirmektedir.

4.5.7. 1539'da Kanuni'nin Şehzadelerinin Sünnet Düğününde Sarayda Eğlenti Eserin Adı: Süleymannâme

Bulunduğu Koleksiyon: TSM Envanter No: H 1571

Varak No: 412a Tarihi: 1558

Nakkaşı: Heratlı Nakkaşlar

Resim:43. 1539'da Kanuni'nin Şehzadelerinin Sünnet Düğününde Sarayda Eğlenti Süleymannâme, TSM, H 1517, 412a.

Tanım:

Şehzadelerin sünnet düğünlerinde genel olarak halkın da eğlenebileceği tarzda saray dışında eğlenceler yapılsa da Saray kitlesinin halk içine karışmasının çeşitli kurallar ile yasaklanmasından dolayı bu tarz saray içi eğlence meclisleri gerçekleştirilmiştir.

Kanuni’nin oturduğu taht sahnenin sağından sahne içine doğru eğimli bir şekilde verilmiştir. Sanatçının bu simetrik düzen içinde verdiği taht tasarımı ise hem tahtın ebatlarının anlaşılmasını sağlanmış hem de bu geriye doğru tasarlanan çizgisel kompoziyon ile derinlik algısı yaratılmıştır. Sultanın tahtının sağında Has Oda Ağları, solunda ise ona küçük bir sandık içinde hediye takdim eden figürler yer almaktadır. Tahtında bağdaş kurup oturan hükümdarın yüzü hediye takdim eden figürlere dönüktür. Bir eli ile onlarla bir konuşma gerçekleştirildiği vurgulanırken, diğer elinde ise beyaz bir mendil tuttuğu izlenilmektedir.

Yükseltilmiş ve hiyerarşik düzenin vurgulandığı tahtın önünde ise ayrılmış dikdörtgen alanda müzisyenlere yer verilmiştir. Bu dikdörtgen alan hemen sahnenin sağ alt köşesinde bir kapı açıklığı ile sonlandırılarak aslında izleyici eğlence alanına yönlendirilmeye çalışılmıştır.

Eğlencenin gerçekleştiği alanın tam ortasında dikdörtgen bir çerçeve ile zemin yaratılarak yerleştirilmiş yuvarlak havuz detayı dilimlendirilmiş formdadır. Sekiz dilimden oluşan mermer havuzun üzerine fıskiye detayı eklenmiş ve aynı zamanda buradan bir basınç ile çıkan suyun belirli bir yüksekliye ulaştıktan sonra tekrar havuz içine akışı da başarılı bir şekilde tasarlanmıştır.

Havuz etrafına yerleştirilen müzisyen figürler ikişerli gruplar halinde verilmiş sadece sol alt köşesinde ve sahnenin en altında tam ortada yer alan iki figür tek başına verilmiş ancak aralarına yerleştirilmiş çerçevelenmiş yazılı alan ile burada oluşan boşluk sanatçı tarafından doldurulmuştur. Tasvir edilen müzisyenlerin ellerinde ise ud, kemençe, tef, ney ve miskal bulunmaktadır.

Beyazıd ve Cihangir’in Sünnet düğünü için gerçekleştirilmiş olan mecliste eğlence sahnelerinin vazgeçilmezi olan yemiş kapları, şişelerdeki içkiler ve güzel kokular için kullanılan buhurdanlara yer verilmiştir.

Sahnenin hemen üstünde resmedilmiş olan mimari yapı haremdir. İlk sırasında alçı şebekeli sivri kemerli eğimli çatılı harem binasının hemen ortasında yer alan üç sütunlu çıkma da ise Harem ağaları ile birlikte Sultanların eğlenceyi izlediği görülmektedir. Söz konusu olan çıkma eğimli bir saçak üzerine kubbe iki küçük kubbe ile örtülmüştür. Kubbelerin altında yer alan kasnak sistemi ise sade bırakılmak yerine sanatçı tarafında kartuş tasarımı ile biçimlendirilmiştir.

Dekoratif unsurların ön plana çıkarıldığı sahnede altı kollu yıldızlar, iç içe geçmiş çember tasarımları, zencirekler duvar ve zemin işçiliği olarak verilmiştir.

Haremden eğlenceyi izleyen sultanların elbise detayları izlenilemese de uzun külah şeklinde ki başlıkları dönem soylu kadınlarının moda anlayışıyla uyuşmaktadır.

Renklendirme açısından incelendiğinde ise sahnede farklı renk tonlarının kullanıldığı ve tonlardaki çeşitlenme dikkati çekmektedir. Altın, gümüş, Firuze, mor, lila, kırmızı, mavi ve tonları, hatta tam oturmuş sarılar ve beyaz renk kullanımı görülmektedir.

Has oda ağalarının yer aldığı kapı açıklığı üzerinde ve havuz tasarımın hemen sol alt yanından altın yaldızla çerçevelenmiş alanlarda, krem zemin üzerine siyah mürekkep ile Tâlik hattının uygulanıldığı yazı yer almaktadır.

Değerlendirme:

Figürler uzun ince formda iken yüzleri ise dolgun olarak tasvir edilmiştir. Dolgun yüzler birbirinin tekrarı niteliğinde olup bazen bıyık ve sakal tasarımları ile birlikte farklılaştırılmaya çalışılmıştır. Özellikle müzisyen figürlerde ki miskal çalan sağ alt köşedeki ikinci figürün yüz ifadesinde üflemeli çalgının zorluğunun figüre yansıtılması oldukça başarılı bir aktarmadır. Yine ney çalan figürlerde ney’in çalınırken yan tutuluşundaki detay aktarımı hatta figürlerden birinin kendini müziğe

kaptırarak yanındaki diğer figüre yönelişi ise sanatçının detaylara verdiği önemin göstergesidir.

Farklı mekânların bir arada verildiği sahnede karmaşık bir kompozisyon yaratılmıştır. Dekoratif unsurların daha çok ön plana çıkarıldığı sahne Karakoyunlu Türkmenlerinin geliştirdiği Bağdat Üslubu ’nun etkileri görülür. Erken dönem Timurlu Herat üslubuyla Karakoyunlu Şiraz üslubunun birleşiminden doğan bu üslupta Figürler uzun ve ince olarak dikkati çeker. Tek yaprak şeklinde tasvir edilen eğlence meclisinin simetrik kuruluşunda ise Safevi dönemi Tebriz ve Kazvin üslubundan etkiler görülmektedir.208

Eğlence sahnesinin konu alındığı minyatürde sanatçının sadece meclis odaklı çalışmadığı aynı zamanda sarayın diğer mimari ögelerinin ve binalarının da görsellerine yer verdiği dikkat çekmektedir.

208 _{MAHİR Banu, age., s.128.}

4.5.8. Kanuni' Sultan Süleyman ve Şehzadesi.