1. Sultan Kılıç Arslan’ın Ölümünden Sonra Türkiye Selçuklu Devletinin Durumu
Kılıç Arslan’ın Şahin şah (Melik şah), Mesud, Arap ve Tuğrul Arslan adında dört oğlu bulunuyordu. Kılıç Arslan öldüğü sırada en büyük oğlu Şahin şah bile 11 yaşındaydı. Şahin şah Büyük Selçuklu Devleti’nde Çavlı tarafından esir alınmıştı.119
Arap ve Mesud’un nerede olduğu bilinmemektedir. Tuğrul Arslan ise Malatya’ya kaçırılarak burada “Sultan” ilan edilmişti. Bizans bu tarihi fırsattan yararlanarak, Anadolu’dan Türkleri tamamen atmak gayesi ile hemen harekete geçti. Türkler ise Kayseri Emiri Hasan Bey etrafında 24 bin kişilik bir ordu oluşturarak harekete geçtiler. Alaşehir’e karargâh kuran Bizans üzerine yürüdüler. Hasan Bey, ordusunu Menderes Havzası, Bergama ve Kemalpaşa, İzmir olmak üzere üç kola
117 Komnena., a.g.e., s. 337. 118 Turan., a.g.e., s. 102. 119 Koca., a.g.e., s. 96.
ayırarak Bizans’tan intikam almak istiyordu, ansak Hasan Bey’in ordusunu kollara ayırması aleyhine oldu. Bizans ordusu karşısında ağır kayıplar vererek geri çekildi.120
Sultan Muhammed Tapar, Anadolu’nun hükümdarsız kalmasından istifade etti. Maiyetinde bulunduğu Şahin şah’ı Anadolu’ya gönderdi. Şahin şah Malatya’ya geldikten kısa bir süre sonra Konya’ya geldi.121 Konya’da Selçuklu tahtına çıkarak hükümdarlığını ilan etti. Kardeşleri Mesud ile Arap’ı hapsettirdi. Malatya’da bulunan bazı emirlerin desteği Konya tahtına hâkim olmuştur.122 Bir süre sonra her iki şehzade de kaçtı. Bunlardan Mesud, Danişmendlilerin yanına sığınıp, Emir Gazi’nin kızı ile evlenirken, Arap da Selçuklulara ait olan Ankara’ya yerleşti.123
2. Şahin şah’ın Bizans’la Barış Antlaşması Yapması
Şahin şah iç meseleleri bitirdikten sonra Bizans’a yöneldi. I. Haçlı seferi sırasında Karadeniz, Akdeniz, Marmara sahillerini ele geçiren Bizans, bölgedeki Türkleri imha etmişti. Bu nedenle Şahin şah da Bizans’ın Türklere vurduğu bu darbeye karşılık vermek istiyordu. Türk birliklerinin bir kısmı Synaos’a kadar bir kısmı da Küçük Menderes ovasından geçerek ilerlediler. Şahin şah, Alaşehir’deki Bizans birliklerinin komutanı Gabras üzerine bir ordu gönderdi.124 Gabras, Kelbianus ovasında Türklerin karşısına çıktı. Yapılan savaşta Türkler mağlubiyete uğradılar. Doğrudan ordusunun yenildiğini öğrenen Şahin şah imparatora elçi göndererek iki taraf arasında barış yapılmasını istedi. Her iki taraf arasında bir barış antlaşması yapıldı. 125
3. Sultan Melik şah’ın ( Şahin şah) Bizans İle Mücadelesi
Bizans ile yapılan barıştan kısa bir zaman sonra Şahin şah, 50 bin kişilik bir ordu hazırladı. İmparator Aleksios, Gelibolu’da bulunduğu bir sırada Türklerin bu hazırlığını haber aldı. Bizans ordusu Byzantion ve Damalis arasında boğazı geçti. Bu
120 Koca., a.g.e., s. 97-98.
121 Hüseyin Kayhan.,’Haçlılar Karşısında Artuklular’,I.Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu
Bildirileri,İstanbul,2006,s.55
122 Ebul Ferec, II, s. 349.
123 Koca.,a.g.e.,s.107-108. 124 Komnena., a.g.e., s. 450. 125 Komnena., a.g.e., s. 451.
sırada, Aleksios’un İznik valisi Eusthatios Kamytzes tarafından Türklerin, İznik’e saldırdığı haberi geldi.126
İmparator Aleksios, Kibotas’a geldiği zaman Türklerin İznik ve civarındaki yerlere hücum ettiklerini, Monolykos adını taşıyan bir Türk komutanın Bursa, Uludağ, Kapıdağ yarımadasından geçerek Çanakkale’ye ulaştığını, Kontagnen ve Muhammed adındaki Selçuklu komutanlarının ise Manyas’a kadar olan alanları yağma ettiğini öğrendi. İmparatordan 500 bin kişilik bir ordu ile Türkleri takip etmesi, ancak herhangi bir çatışmaya girmemesi emrini alan Kamytzes İznik’ten çekildi. Ama imparatorun sözünü dinlemedi.127
Kamytzes’in orduları Türklerle amansız bir mücadeleye girdi. Selçuklu komutanı Emir Muhammed Kamytzes’i esir aldı. İmparator, komutanının esir alındığını öğrenince harekete geçmek zorunda kaldı. İznik, Osmaneli, Bursa yöresini takip ederek Emet (Akrokos) yöresine geldi. Bu bölgede bulunan Türkmenleri tamamen kılıçtan geçirdiler.128
Emir Muhammed, Türkmenlere yapılan bu acımasızlığı öğrenince Bizans ordusuna baskın yaptı. Kumandan Ampeas idaresindeki artçı birliği ile savaşa tutuştu. Emir Muhammed’ın okuyla öldürüldü. Ardından diğer bir Bizans kumandanı Tzipoureles, Türk oklarıyla can verdi. Bu karmaşık durumdan faydalanan Kamytzes Türk kıyafeti girmek suretiyle dikkat çekmeden kaçtı. Alaşehir ve Eğrigöz arasındaki ovada ordugâh kurmuş olan imparatorun yanına geldi. Türklere karşı başarılı olamayacağını anlayan Aleksios emrindeki birlikleri Georgios Lebounes’e bırakarak İstanbul’a dönmüştür.129
4. Bizans İmparatoru Aleksios’un Konya Seferi (1116)
1116 yılı başlarında Anadolu üzerine büyük bir Türkmen göçünün yaşanması, Aleksios’u korkutmuş, bunu ülkesine saldırı olarak değerlendirmişti. Aleksios, komşu ülkelerden paralı askerler, yardımcı ekipler toplayarak, Konya üzerine bir sefere çıkmak
126 Komnena., a.g.e., s. 453. 127 Komnena., a.g.e., s. 458-459. 128 Koca., a.g.e., s. 100.
istedi. İmparator’un ayağındaki rahatsızlıktan dolayı seferin gecikmesi, Selçuklu karargâhında Bizans’ın korkaklığı olarak nitelendirilmiştir.130
Aleksios’un ağrılarının hafiflemesi üzerine Bizans ordusu, İznik, Ulubat, Manyas civarına hareket etti. Ulubat yöresinde karargâhını kurdu. Selçuklular ateşler yakıp çok sayıda asker oldukları izlenimini Bizans’a verip, bölgeden uzaklaştılar. Gece karanlığında yanan bu çok sayıda ateş, Bizans İmparatorunu yanılgıya düşürdü. Aleksios, Poimanenon yakınında ordugâhını kurduktan sonra Türkleri izlemek için, hafif donanımlı bir birlik gönderdi. Bizans kuvvetleri, Seyitgazi, Bolvadin, Akşehir yolunu takip ederek, Türk askerlerinin büyük bir kısmını katledip, bir kısmını da esir ettiler. Aleksios bu galibiyete çok sevinmişti ve emrindeki tüm kuvvetlerle Ulubat’a geri döndü. Burada üç ay boyunca bekledi. Bunun nedeni yaz mevsimi olmasından dolayı yollarda aşırı sıcaktan susuzluk çekme tehlikesiydi. İmparator daha sonra ordusunu Uludağ sırtlarına yerleştirdi. Bu sırada Türk birliklerinin, kendisi üzerine geldiğini haber aldı. Türkler, bu sırada Strabobasileios ve Mikhael Stypeiotes komutasındaki Bizans birlikleri, Germioi sırtlarında131 tarafından pusuya düşürüldüler.
Türklerin geldiğini gören Bizans askerleri birden bire ovaya inerek, Türk askerlerine saldırdılar ve onları zorlu bir mücadeleden sonra mağlubiyete uğrattılar. Bu sırada İmparator İzmit’e geri döndü Türkler üzerine yeni bir sefer düzenlemek üzere hazırlandı. Kamytzes idaresindeki birlikler, Polybotos’a (Bolvadin) ve Kedrea 132üzerinden, Konya’ya yürümeye başlayınca, Selçuklu komutanı Boğa’ya Bizans ordusunun gelmekte olduğunu haberini getirdi.133
Kamytzes, bölgede kimseyi bulamadı, yiyecek içecek sıkıntısına düşen Kamytzes ilerleyemedi. Şahin şah ordusu ile Akşehir’e gelmiş, Bizans ordusunun geçebileceği yollardaki yiyecek maddelerini imha etmiş, suları içilemez hale getirmiştir. Aynı zamanda Danişmendliler de, Bizans’a karşı harekete geçmiş, imparatoru korku sarmıştı. Aleksios, ordusu ile Bolvadin’den Akşehir’e geldi. Türklerle giriştiği ufak tefek savaştan sonra imparator Kırk Şehitler Gölü ve Mesenakta hisarını işgal ettiler. Bundan sonra imparator ordu birliklerini ayırarak guruplara ayrılmalarını ve Türklerde
130 Komnena., a.g.e., s. 478.
131 Umar.,a.g.e.,s.89 vd.
132 Bilge Umar.,Türkiye’deki Tarihsel Adlar.,İstanbul,1993,s.458. 133 Koca., a.g.e., s. 105.
bulunan Bizans esirlerini kurtarmalarını bildirdi. İmparator bu noktadan sonra birden bire geldiği yolu takip ederek dönme kararı almıştır. 134
Şahin şah, komutanı Emir Monolug’un yanına gelip, artçı birliklerine saldırdı. Diğer bir gurup ise Bizans ordusunun geri kalan kısmına saldırdı. Fakat Bizans ordusuna gelen yardımlarla durum Şahin şah’ın aleyhine gelişme gösterdi.135
Şahin şah kuvvetlerini yıpratmak istemedi. Sultan dağlarına doğru ilerledi. Bu aşamadan sonra Şahin şah psikolojik savaşla Bizans ordusunda korku yarattı, dağlarda ateş yakıp, çıkardıkları korkunç naralarla uyardılar. Taktik değiştirerek gece savaşmaya başladılar. İmparator Aleksios ise bir an önce İstanbul’a dönmekten başka bir şey düşünmüyordu. Bu sırada Şahin şah, kardeşi Mesud’un Danişmendliler ordusuyla üzerine geldiği haberini aldı. Şahin şah, tecrübeli komutanlarının tavsiyelerine uyarak, imparatordan barış istedi. Aleksios bu teklifi kabul etti. İki devlet arasında barış şartları ihtiva eden değil, imparatorun ordusuyla İstanbul’a rahatça dönebilmesi için bir ateşkes antlaşması yapıldı. İmparator Aleksios Şahin şah’a yüklü miktarda para ve hediyeler verdi.136