Gıyaseddin Keyhüsrev’in İkinci Saltanatı

Rükneddin Süleyman şah, Doğu Anadolu bölgesinde Selçuklu hâkimiyetinin zayıflaması, Gürcülerin de Ahlât Sökmenlilerine ve Erzurum Saltuklularına karşı akınlara girişmeleri sebebiyle, Gürcistan üzerine bir sefere çıkmak üzereyken yolda öldü.253 Onun ölümüyle Selçuklu ülkesinde yeni bir Sultanlık sorunu başladı. Süleyman şah’ın hizmetinde olan ve Tokat’tan gelen bazı beyler Nuh Alp, Tüz-Beğ ve diğerleri henüz 6 yaşında bir çocuk olan Rükneddin Süleyman şah’ın oğlunu ‘sultan’ yapmak istiyorlardı. İzzeddin Kılıç Arslan’ın annesi ile işbirliği yapanların dışında kalan Yağıbasan’ın oğulları gibi beyler de Gıyaseddin Keyhüsrev’in başa geçmesini

249 _{Baykara., a.g.e., s. 26.}

250 _{A. Bailly., Bizans Tarihi II, (Çev. Haluk Şaman), İstanbul, ??, s. 376.}

251 _{Erdoğan Merçil, “Bizans’ta Selçuklu Hanedan Mensupları”, XI. Türk Tarih Kongresi Bildiriler, II,}

Ankara, 1994, s. 709-721.

252 _{Yaşar Bedirhan., Selçuklular ve Kafkasya, Çizgi Yay., Konya, 2000, s. 258.}

istiyorlardı.254 Nitekim 6 yaşındaki bu çocuk İzzeddin Kılıç Arslan adıyla Selçuklu tahtına geçirildi.255 Bu çocuk yaştaki sultan sekiz ay kadar hüküm sürebildi. Onun zamanında Akdeniz sahillerinde önemli kalelerden biri olan Isparta alınmıştır. Kılıç Arslan’ların üçüncüsü olması sebebiyle III. Kılıç Arslan diye de bilinir. 256

Selçuklu tahtındaki değişiklikten yararlanmak isteyen Keyhüsreve bağlı Uc Türkmenlerinin başında bulunan Yağıbasanoğulları ve bağlı beyler işbirliği yaptılar. Keyhüsrev döneminde haciplik ve kâhyalık yapan, 5 dili çok iyi konuşan Hacib Zekeriya’yı Gıyaseddin Keyhüsrev’i çağırmak için görevlendirdiler. Hacib Zekeriya’ya keşiş elbisesi giydirerek rahip kılığında İstanbul’a gönderdiler.257

Keyhüsrev, olanları kayınpederine anlattıktan sonra, Mavrozomes’in de desteğini alarak yanındakilerle birlikte tekrar Selçuklu tahtına sahip olabilmek için Konya’ya sefere çıktı. Yolculuk sırasında İznik dolaylarında bir idare kuran Laskaris, III. Kılıç Arslan ile ağır bir antlaşma yaptıklarını bu nedenle, Keyhüsrev’in ülkesinden geçemeyeceğini bildirdi. Birkaç gün süren tartışmalar sonunda varılan antlaşmaya göre Selçuklular Rum ülkesinden aldıkları Honaz ve Lâdik ve Konya sınırına kadar olan bölgeleri Laskaris’e teslim edecek; bu olay gerçekleşinceye kadar Keyhüsrev’in oğulları ve Hacib Zekeriya Laskaris’in yanında rehin kalacaklardı. Keyhüsrev Laskaris’le antlaştıktan sonra İzmit ve Kütahya üzerinden Uluborlu (Borgulu)’ya geldi. Hacib Zekeriya’da Keyhüsrev’in oğullarını gezdirmek bahanesiyle Laskaris’in elinden kurtarmayı başardı. Uç Türkmenleri arasında asker topladı. Beylere ve komutanlara hediyeler verdi. 258

Keyhüsrev’in Konya’ya doğru geldiğini haber alan şehrin ileri gelenleri, Keyhüsrev’i tahtta istemiyor, çocuk yaştaki Kılıç Arslan’ı kendi çıkarları için daha uygun görüyorlardı. Keyhüsrev ve adamları Konya yakınlarında (Ilgın ) bir karargâh kurdular. Sonuç olarak Keyhüsrev’in Konya’yı bir aylık kuşatma hareketi başarısızlıkla sonuçlanınca önce Aksaray, daha sonra da Konya’da kendi adına hutbe okutmuştur. 259 Keyhüsrev sonunda Konyalılar tarafından bazı şartlar ileri sürülerek tahta davet 254 _{Baykara.,a.g.e.,s.32.} 255 _{Bayram.,a.g.e.,s.205.} 256 _{Keskin.,a.g.e.,s.61.} 257 _{Bibi.,a.g.e.,s.96 v.d.} 258 _{Keskin.,a.g.e.,s.65.}

edilmiştir. Keyhüsrev, önce yeğeni Kılıç Arslan’a Tokat’ı ikta olarak verdi. Nihayet 1205 yılında, dokuz yıllık bir aradan sonra ikinci kez Selçuklu tahtına oturdu.260

I.Gıyaseddin Keyhüsrev, tahtı yeniden ele geçirmesinin ardından ilk yıllarda devlet yapısında ve yönetimde yeni bir yapılanmaya gitmiştir. Devrin önemli bilginlerinden Şeyh Mecdeddin İshak’ı, Konya’ya davet etmiştir. Bunun yanı sıra Mavrozomes ve yakınlarına vefa borcu olsa gerek hediyeler, ikramlarda bulunmuştur. Mavrozomes’e Denizli, Honaz ve Uluborlu’yu vermiştir. Keyhüsrev’in amacı gittikçe kuvvetlenmeye başlayan Laskaris’e karşı Bizans’ın mirasından kendisine pay almak istemesidir. Ayrıca oğulları İzzeddin Keykavus’a Malatya’yı, Alaaddin Keykubad’a da Tokat merkez olmak üzere Danişmend bölgesini bırakmıştır. Salim Koca, Keyhüsrev’in küçük oğlu Celaleddin Keyferidun’un bu dönemde henüz doğmadığını dile getirmektedir.261

Osman Turan ise Celaleddin Keyyferidun’un melik olarak Koylu-hisara tayin edildiğini belirtmiş olsa da Selçuklularda merkeziyetçi devlet idaresi artık başlamış; siyasi büyük bir inkılâp olmuştur. Keyhüsrev’in, babası II. Kılıç Arslan’ın şehzadeler arasında gerçekleştirdiği devletin siyasi ve feodal taksimi kalmamış; meliklerin kendi adlarına hutbe okutup, para bastırmaları, ayrıca komşu devletlerle savaş ve barış yapmaları da tarihe karışmıştır. 262

I.Gıyaseddin Keyhüsrev, askeri ve siyasi planlarını oluşturduktan sonra, babası II. Kılıç Arslan’ın yarattığı barış ve güven ortamını devam ettirmek, Anadolu’yu uluslar arası ticaret yollarının geçtiği emniyetli bir yer haline getirmek istiyordu. Bu sırada III. Aleksios’un damadı I. Theodoros Laskaris, İznik merkez olmak üzere müstakil bir devletin temelini atmıştı. Haçlı kumandanlarından Louis, payına düşen İznik ve Bitinia dukalığını işgale girişirken, yakın sahillerden öteye geçemedi. Böylece Laskaris, 1206 yılında İznik’te Rum İmparatorluğunu kurmuş oldu. 1208 yılında İmparator, Patrik tarafından taçlandırıldı. Bizans İmparatorlarının halefi olarak kabul edildi. Böylece İstanbul’un Latin İmparatoruna karşılık, İznik’te Bizans imparatoru ortaya çıktı. Laskaris, İznik’te önemli siyasi ve askeri varlık

260 _{Turan.,a.g.e. , s. 278.}

261 _{Koca.,a.g.e.,s.19.}

gösterdiğinden İstanbul’dan kaçan birçok asil ve din adamı onun etrafında toplandı.263

Bizans İmparatorluğu’nun yıkılması üzerine Anadolu’nun kuzey ve kuzeydoğusunda ise Komnennos ailesi güçlenmiş; Komnenoslardan, David ve Aleksios isimli şehzadeler, Karadeniz sahillerine yönelmişlerdir. Aleksios, Gürcü Kraliçesi Thamara’dan aldığı yardımla Trabzon’a geldi. Komnenoslar idaresini kurdu. (1204–1461) David ise Sinop ve Ereğli taraflarına hâkim olmuştu. O da Bizans’ın varisi olduğu iddiasıyla batıya Sakarya boylarına ilerlemek istiyordu. Bu nedenle Laskaris ile çatışmak durumunda kalıyordu. Laskaris, Doğudan Komnenoslar ailesinden David’in ilerlemesi, batıdan da Latinlerin tehdidiyle karşılaşınca Keyhüsrev ile bir ittifak yapmıştır.264

Selçuklu sultanının böyle bir ittifak yapmasında hiç şüphesiz Trabzon Rum İmparatorluğu’nun, İznik yönetimini tehdit ettiği kadar, Selçuklular için de tehlike oluşturması etkili olmuştur. 265

Keyhüsrev, bu ittifakla, sınırlarını yalnız İznik devletine karşı değil; Haçlıların istilalarına karşı da emniyete almıştır. Selçuklularla anlaşarak David’i mağlup eden Laskaris, Haçlı komutanı Louis karşısında da başarılı olduktan sonra 1206’da Bizans’ın meşru imparatoru olduğunu ilan etti. Daha sonra Trabzon hâkimi Aleksios’un Karadeniz kıyısındaki Samsun’u işgal etmesi üzerine Keyhüsrev, Karadeniz’e doğru harekete geçti. Samsun ve sahillerinin güvenliği sağlandı. Keyhüsrev, eskiden beri düzeni bozan ‘itaatinden çıkan’ Trabzon hükümdarı Aleksios’u yenerek Karadeniz ticaret yolunun emniyetini sağladı. Samsun ve Trabzon şehirleri İzzeddin Keykavus zamanına kadar ne Selçukluların, ne Trabzon İmparatorluğu’nun ne de İznik Devleti’nin himayesine geçmemiştir. 266