CMK’nın 253. maddesinde hangi suçların uzlaúma hükümlerine tabi oldu÷u açıklanmıútır. Soruúturulması ve kovuúturulması úikayete ba÷lı suçlar ile úikayete tabi olup olmadı÷ına bakılmaksızın TCK’da yer alan; kasten yaralama (üçüncü fıkra hariç m.86, m.88), taksirle yaralama (m.89), konut dokunulmazlı÷ının ihlali (m.116), çocu÷un
70 Yurtcan Erdener, CMK ùerhi, østanbul 2005, s.723; Öztürk Bahri/Erdem Mustafa Ruhan,
Uygulamalı Yeni Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. baskı, Ankara 2008, (Ceza Muhakemesi), s.1124 vd; Yaúar Osman, Uygulamalı ve Yorumlu 5271 Sayılı Yeni Ceza Muhakemesi Kanunu, Ankara 2005, s.1127; Arslan Çetin/Azizo÷lu Bahattin, Yeni Türk Ceza Kanunu ùerhi, Ankara Kasım 2004,s.263- 264; Özbek M.,Uzlaútırma, s.308 vd.;Gökcan/Kaymaz, s.99; Çolak, s.140; Hafızo÷ulları, s.35; Albayrak, s.134; Yıldırım, s.470 vd.
kaçırılması ve alıkonulması (m.234), ticari sır, bankacılık sırrı veya müúteri sırrı niteli÷indeki bilgi ve belgelerin açıklanması (dördüncü fıkra hariç m.239). Ayrıca soruúturulması ve kovuúturulması úikayete ba÷lı olanlar hariç olmak üzere di÷er kanunlarda yer alan suçlarla ilgili olarak uzlaútırma yoluna gidilebilmesi için kanunda açık hüküm bulunması gerekmektedir.
1. Uzlaúmaya Tâbi Suçlar
a. ùikayete Tâbi Suçlar
Ceza Kanunumuzda yer alan ve úikayete tabi olan suçlar, ceza miktarı veya suçun niteli÷i dikkate alınmaksızın uzlaúmaya tabi kılınmıútır. Ayrıca CMK’nın 253/1-b maddesinde TCK’da yer alan bazı suçlar úikayete tabi olmasa da uzlaúma kapsamına alınmıútır.
ùikayet kovuúturma úartıdır. Uzlaúmanın söz konusu olabilmesi için suçtan zarar görenin úikayet hakkını kullanmıú olması gerekmektedir. Soruúturulması úikayete ba÷lı suçun, genel veya özel ceza kanunlarında yer almasının herhangi bir öndemi bulunmamaktadır. Nitekim øcra øflas Kanununda, Çek Kanununda , Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda takibi úikayete ba÷lı suçlar bulunmaktadır. TCK’da yer verilen takibi úikayete tabi suçlar; basit yaralama (m.86), taksirle yaralama(m.89), cinsel taciz (m.105), tehdit (m.106), konut dokunulmazlı÷ının ihlali (m.116), iú ve çalıúma hürriyetinin ihlali (m.117), kiúilerin huzur ve sükununu bozma (m.123), hakaret (m.125), kiúinin hatırasına hakaret (m.130-131), haberleúmenin gizlili÷ini ihlal (m.132), özel hayatın gizlili÷ini ihlal (m.134), basit hırsızlık (m.144), kullanma hırsızlı÷ı (m.146), mala zarar verme (m.151), güveni kötüye kullanma (m.155), bedelsiz senedi kullanma (m.156), kaybolmuú veya hata sonucu ele geçmiú eúya üzerinde tasarruf (m.160), açı÷a imzanın kötüye kullanılması (m.209), aile hukukundan kaynaklanan yükümlülü÷ün ihlali (m.233), sırrın açıklanması (m.239).
ùikâyetin usulüne uygun úekilde gerçekleúmiú olması gerekmektedir. Cumhuriyet savcısı ya da mahkeme, úüpheli veya sanı÷a uzlaúmak isteyip istemedi÷ini sormadan önce úikâyetin usulüne uygun yapılıp yapılmadı÷ını kontrol etmelidir. Suçun kovuúturma aúamasında uzlaúmaya tabi oldu÷u anlaúılır ise, ma÷durun yaptı÷ı ihbar úikâyete dönüútürülür ve ma÷dur úikâyetten vazgeçmedi÷i takdirde uzlaúma söz konusu olabilir71(CMK m.158/6).
b. ùikayete Tâbi Olup Olmadı÷ına Bakılmaksızın Türk Ceza Kanunu’nda Yer Alan Suçlar
Kanun koyucu uzlaúmayı kural olarak úikayete tabi suçlar için kabul etmekle birlikte, re’sen soruúturma ve kovuúturmaya tabi sınırlı úekilde sayılmıú suçların da uzlaúma hükümlerine tabi olaca÷ını benimsemiútir ( CMK m.253/1-b).
TCK’da yer alan üçüncü fıkra hariç kasten yaralama (m.86, 88), taksirle yaralama (m.89), konut dokunulmazlı÷ının ihlali (m.116), çocu÷un kaçırılması ve alıkonulması (m.234), ticari sır ve bankacılık sırrı veya müúteri sırrı niteli÷indeki bilgi veya belgelerin açıklanması (dördüncü fıkra hariç m.239) úikayete tabi olup olmadıklarına bakılmaksızın uzlaúmaya tabidirler. Resen soruúturulan suçların uzlaúma kapsamında sayılması o suçların úikayete tabi suç olaca÷ı gibi bir anlam çıkarılmamalıdır. Nitekim re’sen soruúturulan suçlar bakımından suçtan zarar görenin úikayetinden vazgeçmesi halinde düúme kararı verilemez72. Bu bakımdan uzlaúma iste÷i,
71Centel/Zafer, s.452; Zafer, s.128.
72 Nitekim Yargıtay Çocuk Koruma Kanunu’nun 24. maddesinin 5560 sayılı Kanun ile de÷iútirilmesinden
evvel, iúlenen bir suçla ilgili bahsedilen yönü vurgulayan bir karar vermiútir : “Sanı÷a atılı silahla
kasten yaralama suçu, soruúturulması ve kovuúturulması úikayete ba÷lı suçlardan olmayıp ancak; 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununun 24. maddesi uyarınca çocukların iúledi÷i bu suçun da çocukların yararı gözetilerek uzlaúma kapsamına alındı÷ı, sanı÷ın çocuk olması nedeni ile suçun uzlaúma kapsamına girmesi, eylemi úikayete tabi suç haline dönüútürmeyece÷inden 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununun 24 ve 5271 sayılı CMK’nın 253, 254. maddeleri gere÷ince usulüne uygun uzlaútırma iúlemleri yapılmadan, soruúturulması ve kovuúturulması úikayete ba÷lı olmadı÷ı halde, yalnız Çocuk Koruma Kanunu uyarınca ayrıksı olarak uzlaúma kapsamına giren bu suçun úikayet ba÷lı suç gibi kabul edilerek, yakınanın úikayetten vazgeçmesi nedeniyle, uzlaúmanın fiilen gerçekleúti÷i úeklindeki yasal olmayan gerekçe ile kamu davasının düúürülmesine karar verilmesi, bozmayı gerektirmiútir.” Y. 2.CD,
úikayetten vazgeçme olarak anlamlandırılmamalıdır. Bundan ötürü úikayetten vazgeçmiú olmak ya da úikayetçi olmamak uzlaúma iradesinin varlı÷ını göstermeyecektir.
c. Etkin Piúmanlık Hükümlerine Yer Verilen Suçlar ile Cinsel Dokunulmazlı÷a Karúı Suçlar
ùikayete tabi olsa da etkin piúmanlık hükümlerine yer verilen suçlar uzlaúmaya tabi de÷ildir. TCK’da etkin piúmanlık hükümlerine yer verilen suçlar: organ ve doku ticareti suçu (m.91, 93), hırsızlık (m.141-147), ya÷ma (m.148-149), mala zarar verme (m.151-152), güveni kötüye kullanma (m.155), dolandırıcılık (m.157-159), hileli iflas (m.161), taksirli iflas (m.162), karúılıksız yararlanma suçları (m.163), malvarlı÷ına karúı suçlar (m.168), uyuúturucu ve uyarıcı maddelerle ilgili suçlar (m.188-192), para ve kıymetli damgalarda sahtecilik suçları (m.197-201), suç iúleme amacıyla örgüt kurma (m.220,221), zimmet (m.247, 248), rüúvet (m.252-254), iftira (m.267, 269), yalan tanıklık (m.272, 274), hükümlü ve tutuklunun kaçması (m.292, 293).
Cinsel dokunulmazlı÷a karúı suçlar úikayete tabi olsalar dahi haklarında uzlaúma hükümleri uygulanamaz. TCK’nın 102-105 maddeleri arasında cinsel dokunulmazlı÷a karúı suçlar düzenlenmiútir. CMK’nın 253/3. maddesi gere÷i cinsel dokunulmazlı÷a karúı suçlarda uzlaútırma yoluna gidilemez. Ancak uygulamada, lehe yasa ve müktesep hak kavramlarına iliúkin olarak ayrıksı durumlar söz konusu olabilmektedir73.
2. Özel Kanunlardaki Durumlar
Soruúturulması úikâyete ba÷lı suçun, genel veya özel ceza kanunlarında yer almasının herhangi bir önemi bulunmamaktadır. TCK dıúındaki kanunlarda yer alan suçların takibinin, úikâyete ba÷lı bulunması bu suçlarda uzlaúmaya gidilebilmesi için yeterlidir. Bu kanunlarda, uzlaúma yoluna gidilebilece÷ine iliúkin açık bir hükme yer
verilmiú olması aranmaz. Örne÷in, øcra ve øflas Kanunu, Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile Çocuk Koruma Kanunu gibi özel kanunlarda takibi úikâyete ba÷lı suçlar bulunmaktadır. Aynı úekilde, 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de ve 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de de birçok suçun takibi, úikâyet úartına ba÷lanmıútır74.
øcra ve øflas Kanunu’nda úikâyete tâbi olan suçlar: Aczine kendi fiilleriyle sebebiyet veren ve vaziyetinin fenalı÷ını bilerek a÷ırlaútıran borçlunun cezası (m.332), ticari iúletmede yöneticinin sorumlulu÷u (m.333/a), konkordatoda ve sermaye úirketi ile kooperatiflerin uzlaúa yoluyla yeniden yapılandırılmasında yetkili kimseleri hataya düúüren ya da konkordato veya uzlaúma yoluyla yeniden yapılandıra koúullarına uymayan borçlunun cezası (m.334), yükümlülüklerin yerine getirilmemesi (m.337), ticareti terk edenlerin cezası (m.337/a), hakikate muhalif beyanda bulunanların cezası (m.338), beyandan sonra mal ve kazançta olan tezayüdü bildirmeyen borçlunun cezası (m.339), borçlunun ödeme úartını ihlal halinde ceza (m.340), çocuk teslimi emrine muhalefetin cezası (m.341), 30 ve 31. maddeler hükmüne muhalefet edenlerin cezası (m.343), nafakaya iliúkin kararlara uymayanların cezası (m.344), sermaye úirketlerinin iflasını istemek mecburiyetinde olanların cezası (m.345/a). Bu suçların iúlenmesi halinde uzlaúma mümkün olabilecektir.
Çocuk Koruma Kanunu’nun 24. maddesi uyarınca, CMK’nın uzlaúmaya iliúkin hükümleri suça sürüklenen çocuklar bakımından uygulanabilecektir. 06.12.2006 tarihli ve 5560 sayılı Kanun’un 41. maddesi ile de÷iútirilen 24. maddenin eski hali úöyledir: “
(1) Suça sürüklenen çocuklarla ilgili olarak uzlaúma, soruúturulması ve kovuúturulması
úikayete ba÷lı olan veya kasten iúlenen ve alt sınırı 2 ylı aúmayan hapis veya adli para
cezasını gerektiren veya taksirle iúlenen suçlarda uygulanır. (2) Suç tarihinde 15 yaúını doldurmayan çocuklar bakımından, birinci fıkrada öngörülen hapis cezasının alt sınırı üç yıl olarak uygulanır.”
74
Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun’un 16. maddesinde düzenlenen karúılıksız çek keúide etmek suçu úikâyete tâbi oldu÷undan suçun iúlenmesi halinde uzlaúma hükümleri uygulama alanı bulabilecektir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 75. maddesi uyarınca, kanunun 71 ve 72. maddelerinde sayılan suçlar úikâyete tâbidir. Dolayısıyla bu suçların iúlenmesi halinde, uzlaúma hükümleri uygulanabilecektir.
3. De÷erlendirme
Soruúturulması ve kovuúturulması úikâyete ba÷lı suçlar ile úikâyete tabi olup olmadı÷ına bakılmaksızın TCK’da yer alan; kasten yaralama (üçüncü fıkra hariç m.86, m.88), taksirle yaralama (m.89), konut dokunulmazlı÷ının ihlali (m.116), çocu÷un kaçırılması ve alıkonulması (m.234), ticari sır, bankacılık sırrı veya müúteri sırrı niteli÷indeki bilgi ve belgelerin açıklanması (dördüncü fıkra hariç m.239) suçları uzlaúmaya tâbi suçlardandır. TCK dıúındaki di÷er kanunlarda yer alan ve takibi úikâyete tâbi olmamakla birlikte kanunda açıkça uzlaúma yoluna gidilebilece÷i gösterilen suçlar uzlaúma kapsamındadır (m.253/2). 5560 sayılı kanun ile de÷iúik 253. maddenin 3. fıkrası uyarınca, úikâyete ba÷lı olsa bile etkin piúmanlık hükümlerine yer verilen suçlar ile cinsel dokunulmazlı÷a karúı suçlarda uzlaúma yoluna gidilemez. Bu de÷iúikli÷in yapılması ile ceza adalet sistemimizde olumlu bir adım atılmıútır. De÷iúiklik öncesinde cinsel dokunulmazlı÷a karúı suçların, uzlaúma kapsamında sayılması çok kere eleútirilmiútir. 5560 sayılı Kanun ile eleútirilen bu durum, ortadan kaldırılmıútır.