1.3. STRATEJĠK PLANLAMA
1.3.1. Stratejik Planlamanın Tanımı ve Tarihsel GeliĢimi
Stratejik planlama konusunda birçok tanım yapılmaktadır. Basit bir tanımla; örgütün bugünkü bulunduğu durumdan gelecekte olmak istediği noktaya varmasını sağlayacak iĢlemlerin tamamı denilebilir. Biraz daha kapsamlı bir Ģekilde tanımlarsak stratejik planlama; Bir kurum yada kuruluĢun gelecekteki baĢarısı için örgüt üst yönetimince geleceğinin tasarlanarak, örgütün tamamıyla birlikte gerekli prosedür ve yöntemlerin geliĢtirilmesi süreci denilebilir. Bir baĢka tanımla stratejik planlama; iĢletmenin amaçlarını gerçekleĢtirilebilmesi amacıyla örgüt felsefe ve misyonunu belirlemek, amaçları saptamak ve stratejileri seçerek kararlar oluĢturmaktır. Daha genel bir tanımla da stratejik planlama; örgütlerin gelecekleri ve organizasyonel yapıları doğrultusunda, misyonları ve tüm hedeflerinin belirlenerek çevresindeki ve faaliyet ortamı içindeki durumları göz önünde bulundurularak, örgüt içi uygulanabilecek olan alternatiflerden bir seçim yapılarak uygulanmak üzere hazırlanan plan denilebilir35. Tüm bu tanımlara baktığımızda aslında stratejik
planlamanın bir örgütün ne olduğu, ne yaptığı ve bunları niçin yaptığı hakkında bilgi veren, yönlendirme yapan temel karar ve eylemler ortaya koyan disiplinli çalıĢmalar Ģeklinde tanımlanmakta olduğu söylenebilir36.
Stratejik planlama, stratejik yönetimin birinci aĢaması olan formüle etme aĢaması olarak tarif edilebilir. Bu iki kavram arasında farklılıklar olsa da genellikle uygulamada birbirlerinin yerine sık sık kullanıldığı görülmektedir. Bunun sebebi ise stratejik planlamanın uygulama ve kontrole iliĢkin planlamaları da içine alması olarak gösterilebilir. Stratejik planlama ayrıca strateji ve planlama kavramlarını da birleĢtiren bir tamlama denilmektedir. Stratejik planlama tamlaması kendine özgü bir
34 Hava Öztürk, Türk Kamu Yönetiminde Stratejik Planlama: Kültür ve Turizm Bakanlığı Örneği,
Gazi Üniversitesi, Ankara, 2010, s.12, (YayınlamamıĢ Yüksek Lisans Tezi).
35
Demir, a.g.e., s.72.
36 Hasan Canpolat, “Ġl Düzeyinde Stratejik Planlama ve Sivas Ġli Uygulamalarının
kavram olup farklı bir fikir içermekte ise de strateji ve planlama içinde kelime anlamlarını da yitirmektedirler. Bu nedenle gerek strateji gerekse planlama Ģeklinde algılanabilmektedir37.
Stratejik planlama, kendine has bir metodolojisi olan ve belirli süreçlerin birbirini takip ettiği planlı bir yapıya sahip bulunmaktadır. GeliĢigüzel olmayıp sistemli bir yapı olarak gösterilmektedir. Stratejik planlama, bir defalık yapılan bir iĢlem olmayıp ortaya çıkan fırsatlar ve tehditler çerçevesinde tekrarlanan bir süreci ifade etmektedir. Bu nedenle sadece stratejik planlama yapmak yeterli değildir. Plan yapmanın yanında yöneticilerin stratejik düĢünme ve vizyon geliĢtirme niteliklerinin de güçlendirilmesi gerekmektedir38.
Stratejik planlama ilk olarak II. Dünya SavaĢından sonra örgütlerde uzun vadeli plan yapma çalıĢmalarıyla baĢlamaktadır. Bu dönemde yapılan uzun vadeli planlar analitik düĢünme yönteminden çok, günlük karĢılaĢılan olayları geleceğe dönük tahmin etmeye çalıĢma Ģeklinde olduğu gösterilmektedir. Bu anlamda bir takım istatistik yöntemleri ile gelecekte nelerle karĢılaĢılacağının planlanması gerekmektedir. Böylelikle iĢletmelerin yakın ve uzak çevresinde karĢılaĢabileceği olasılıklar stratejik planlama ile ortaya konulmak istenmektedir39.
Bu bağlamda stratejik planlama ilk kez özel sektör kuruluĢlarında 1950‟li yıllarda ortaya çıkmaktadır. 1954 yılında Drucker‟ın yazdığı „„Yönetim Uygulaması (The Practice of Management)‟‟ adlı kitabında performansın tanımı yapılarak verimliliği artırmaya yönelik sekiz amaç alanı belirlenmektedir. Bu alanlar birçok büyük Ģirketin iĢ planlaması için hareket noktası olmaktadır40. Ortaya koyduğu
„„Amaçlarla Yönetim‟‟, stratejik planlamanın ilk teorik temelini oluĢturmaktadır. Drucker söz konusu eserinde yöneticilerin tüm mesailerini günlük iĢlere ayırdıklarını ve kuruluĢun ana amacını gerçekleĢtirecek hedeflere yoğunlaĢamadıklarını belirtmektedir. Buna ek olarak Drucker, amaçları gerçekleĢtirmek üzere belirlenecek hedeflerin sadece üst yöneticilerle değil kuruluĢun tüm yöneticilerinin katılımı ile belirlenmesi gerektiğini ifade etmektedir. “Drucker‟dan sonra 1960 ve 1970‟li yıllarda stratejik planlamanın kullanımı giderek artmıĢ, stratejik planlama örgüt yönetiminin neredeyse vazgeçilmez bir unsuru haline gelmektedir 41.”
37
Erkan, a.g.e., s. 9.
38 Harun Gürer, “Stratejik Planlamanın Temelleri ve Türk Kamu Yönetiminde Uygulanmasına
Yönelik Öneriler”, Sayıştay Dergisi Aralık 2006, Sayı 63, s.92.
39 Gürer a.g.e., s. 93. 40
Peter F Drucker, Gelecek Ġçin Yönetim (Çeviren Fikret Üçkan) ĠĢ Bankası Yayınları, Ġstanbul, 1996, s.258.
41 Fatih Yıldırım, Kamu KuruluĢlarında Stratejik Planlama Bağlamında Katılımcılık ve Merkezi
Ġdarelerde Katılımcılık Üzerine bir AraĢtırma, Gazi Üniversitesi, Ankara, 2012, s. 10, (YayınlanmamıĢ
Stratejik planlama konusunda ilk eserlerden örgütün strateji kurgusu ve örgütlenme yapısı arasındaki bağlantının incelendiği Alfred Chandler‟ın “Structure and Strategy” adlı eseri 1962 yılında, 1965 yılında da I. Ansoff‟un “Corporate Strategy” isimli kitabı yayınlanarak stratejik planlama için adım adım uygulanabilecek bir model geliĢtirilmektedir42
.
1960‟larda Ansoff yaklaĢımı ile örgütlerde öncelikle uzun vadeli amaçların belirlenmesi, olayların rasyonel ve analitik olarak incelenmesi, Ģekillendirilmesi, belirlenen amaçlara uygun stratejiler geliĢtirilmesi sonucunda gelecek Ģekillendirilmeye örgütün çevresi rasyonel düĢünce sistemi ile müĢteriler, pazarlar ve rakipler odaklı tahmin edilmeye baĢlanmaktadır. Analizlerde rakip faaliyetleri, tepkileri, olaylara bakıĢları dikkate alınarak dinamik bir analiz sistemi benimsenmiĢ ve örgüt çevresi rasyonel düĢünce sistemi ile müĢteriler, pazarlar ve rakipler odaklı tahmin edilmeye baĢlanmaktadır43.
1980‟lerde stratejik planlamada daha çok örgüt dıĢında yaĢanan geliĢmeler önem kazanmaktadır. Örgüt ve çevresi arasındaki iliĢkiler üzerinde çalıĢmalar yoğunlaĢtırılmaktadır. Örgütlerin ticari iliĢkilerinde rekabet avantajları üzerinde durulmaktadır. Diğer yandan kamu sektörü ve kar amacı gütmeyen kuruluĢların çevresel koĢulları incelenip, hedef kitle ihtiyaçlarının tespiti ve bunların giderilmesi üzerine yoğunlaĢılmaktadır.
60‟lar 70‟ler 80‟ler boyunca stratejik planlama dıĢ çevre analizi, risk analizi ve durum (SWOT) analizi gibi yöntemlerle Ģirketlerin planlama stratejilerinin geliĢtirildiği bir metot olarak kullanılmaktadır 44.
Kamu kuruluĢları açısından stratejik planlama özel sektörden farklı olarak çok daha yeni olarak kullanılmaya baĢlandığı belirtilmektedir. 1980‟li yıllarda geliĢmeye baĢlayan kamuda stratejik planlama özel sektör tarafından kullanılan müĢteri, pazarlama, risk yönetimi gibi kavramların kamu sektörüne girmesine olanak sağladığı ifade edilmektedir.
“1993 yılında çıkarılan „„Hükümet Performansı Sonuçları Kanunu‟‟ (Government Performance Results Act-GPRA) ile kamu kuruluĢları için stratejik planlama ABD‟de resmi olarak kabul görmüĢ ve uygulaması yasal olarak zorunlu bir yönetim aracı haline gelmektedir 45.”
42 Gürer, a.g.e., s. 93.
43 Zerrin Toprak Karaman, “Yönetim Stratejilerindeki GeliĢmeler”, Türk İdare Dergisi, Sayı:426,
Ankara, 2000, s. 35.
44
Alan,a.g.e., s. 19.
45