Son zamanlarda turizm türleri amaca, talebe ve insanların zevk ve hobilerine göre çeşitlilik göstererek farklı alanlarda yapılan yenilikleri giderek zenginleşirken, sağlık turizmi de zinde kalmayı bir yaşam biçimi haline getirerek, ruh ve beden güzelliğine önem veren insanlara da hizmet vermektedir (Ross, 2001).
Wellness uygulamaları neredeyse tamamına tıbbi uygulamalarının dışında daha çok esenliğe hizmet etmektedir. Bu nedenle wellness için ‘beden, zihin, ruh ve ilişkilerde bütünlük sağlayarak iyi ve zinde olma durumunu optimum düzeye çıkarılmasını ifade etmektedir’ diyebiliriz. Sağlıklı düşünen tüketiciler, sağlığı ilgilendiren tüm alışkanlıkları ve etkinlikleri yaşam tarzlarına ve seyahatlerine entegre eder. Bununla birlikte insanlar sağlıklarını korumak istemesi ve daha iyi hissedecekleri alanlara yönelmesi wellness turizmini canlandırmaktadır.
Wellness bir taraftan haz almayı diğer taraftan o an’a yoğunlaşmayı ifade eder. Bunları yaparken kişisel olarak sorumluluk anlamında sağlığı sürdürülebilir şekilde korumayı, alışkanlıkların olumlu olarak değiştilirildiği ve yeni davranışların öğretildiği bir yaşam konsepti olarak karşımıza çıkan Wellness’ı şu şekilde somutlaştırabiliriz (Ergüven, 2010, s. 88):
- Beslenmenin sağlık ve günlük yaşam içerisinde önemli bir anlam ifade eder.
Kişinin yanlış beslenmesi ‘iyi hissetme halini’ olumsuz etkilemektedir. Kişi yaşam kalitesini uzun süreli artırmak istiyorsa, verdiği bireysel kararlar ve seçtiği yollar arasında bir denge kurmalıdır. Burada bireysel kararlar ve yollar seçilmektedir. Önemli olan ölçüt de bireyin kendini iyi hissetmesidir.
- İnsanlar stresle mücadele, gevşeme meditasyon ya da yoga gibi yollarla vücudunu ve ruhunu dinlemeyi tekrar öğrenebilmektedir. Böylece insalar ruhsal
Tablo 3.1’de turistlerin wellness turizmine katılım nedenleri ve faaliyetleri yer almaktadır.
Şekil 3.1: Turistlerin wellness turizmine katılım nedenleri ve faaliyetler (Yeung ve Johnston, 2015, s. 12).
Şekil 3.1’de görüldüğü gibi wellness faaliyetlerine katılımındaki temel amaç bütünüyle sağlıklı olmaktır. Bu aşamada birey sadece hastalıktan kurtulma veya fiziksel sağlığını koruma amacı taşımakta beden, ruh ve zihin sağlığı temelinde duygusal sağlık, zihinsel sağlık, ruhsal sağlık, çevresel sağlık ve sosyal sağlık gibi unsurları da göz önüne almaktadır. Bireyin her yönü ile sağlıklı olma isteği üzerine wellness faaliyetleri çok geniş kapsamlıdır. Kişisel gelişim kapsamında kitap okuma faaliyetinden, doğa yürüyüşlerine katılma, fitness sınıflarında aktif rol alma, ruhsal arınma amaçlı yoga ve meditasyon uygulamalarına katılma, sağlıklı beslenme, detoks yaptırma, spa işletmelerinde masaj, vücut bakımı gibi oldukça çeşitli ve birbirinden farklı aktiviteler wellness faaliyetleri içindedir (Zorlu, 2018, s. 29).
Wellness kavramından kısaca bahsedildikten sonra onu tamamlayan diğer bir kavram ve düşünce ise Spa, çok eski geleneklere dayanıyor ve kökenleri hem Doğu’dan, hem
Batı’dan günümüze kadar ulaşmıştır. Romalılar ve Yunanlılar’ın yararlandığı suyun tedavi gücünden Asya kıtasında bulunan insanlar da yararlanmıştır. Kısacası wellness ve spa günümüzde fitness ve boş zamanlar branşında hizmete sunulan bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır.
‘Su ile sağlık’ anlamına gelen ‘sanus per aquam’ SPA kelimesinin kısaltmasıdır. Ayrıca Latince’ de ‘sanitas per aquas’, Almanca: ‘Su ile sağlık’ da çok kullanılırken, İtalyanca dilinde ‘sulamak’ anlamına gelen ‘spagerre’ kelimesi kullanılmıştır. Yunanlı doktor Hippokrates (MÖ. 460) ‘Teşhislerin kitabı’ adlı eserinde çevrenin vücut sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin hava, su ve bulundukları ortamın etkisi ile nasıl yumuşatılabileceğini savunmuştur. Günümüzde uyumu sağlanmış, modern spa uygulamaları yeni bir trend değil, geçmişte farklı kültürlerin çok eski geleneksel bakım ve tedavi sistemlerine dayanmaktadır. Şimdilerde günümüzde sunulan bütün uygulamalar yüzyıllar boyunca çeşitli kombinasyonlarda geliştirilmiştir (Url-9).
Spa Endüstrisini Oluşturan Sektörler (Yeung ve Johnston, 2014, s. 4);
- Spa tesisleri: spa endüstrisinin çekirdeğidir. Spalar, dünya çapında verdiği hizmetlerden çok fazla gelir elde ettiğinden, masajlar, yüz bakımları, vücut bakımları, salon hizmetleri, su bazlı tedaviler ve çok daha fazlasını sunmaktadır.
- Spa sermaye yatırımları: Spa tesislerinin inşası ve bitirilmesi, spa ekipmanı için ilk harcamalar ve olanaklar, mevcut bakım tesislerinin düzenli bakım ve bakımın ötesinde genişletilmesi için yapılan harcamaları içerir.
- Spa eğitimi: Spa terapistleri ve spa yöneticileri tarafından hem mesleğe (başlangıç dereceleri veya sertifikalar) girmek hem de sektörde ilerlemek (sürekli eğitim) için bireysel harcamaları kapsamaktadır. Kaplıca eğitim sektörü, özel ve kamu ticaret okulları, kolejler ve üniversiteler tarafından sunulan eğitim ve sertifika programlarını; otelcilik, turizm ve işletme okulları tarafından sağlanan profesyonel programlar; dernekler, özel şirketler ve sivil toplum kuruluşları tarafından sunulan sürekli eğitim, çalıştaylar ve kısa kurslar vb.’dir.
- Spa medyası, dernekler ve etkinlikler: Kaplıcaları destekleyen, teşvik eden ve sektörü bir araya getiren önemli faaliyetleri temsil eder. Tek bir sektörde birleştirilirler. Çünkü bu faaliyetler sıklıkla hepsiyle ilgilenen işletmeler
düzenlerken aynı zamanda sektörü tanıtan dergiler ve işletme web siteleri yayınlarlar.
- Spa Danışmanlığı: Yeni kaplıcaların kavramsallaştırılması, tasarımı ve markalaştırılması; spa yönetimi ve eğitim çözümleri; spa araştırması ve kıyaslama gibi bir çok faaliyeti içerir. Bu sektör, genellikle spa endüstrisindeki eski üst düzey yöneticilerin ve spa uygulaması olan daha büyük danışmanlık firmalarındaki küçük birimlerin liderliğindeki son derece uzmanlaşmış şirketler tarafından yönetilir.
ISPA, su temelli tedavilerin ve yan uygulamaların gerçekleştirildiği temel spa türlerini günlük spa, destinasyon spa, medikal spa, resort/otel spa termal/kaplıca spa ve yolcu gemisi spa olarak belirtmektedir (International SPA Association);
- Günlük SPA (Day SPA): Üst düzey hizmetle yönetilen günlük SPA hizmetlerinin sunulduğu işletmelerdir. Bu tesisler diğer spa türlerine göre daha küçük ölçeklidir.
- Destinasyon SPA: Spa hizmetlerinin tam anlamıyla sunulduğu işletmelerdir. Bu tüketicilere çeşitli masaj ve vücut bakımları ile beraber fitness, sağlıklı beslenme, zayıflama programları, zihin/beden/ruh dengesini sağlayacak aktiviteler gibi çeşitli olanaklar ile sağlığın artırılmasına ve sağlığın gelişimine yönelik hizmetler sunulmaktadır.
- Hotel/Resort SPA: Bu tür SPA’lar uyguladığı A la carte fiyat tarifesi ile günlük SPA’lardan farklıdır. Yiyecek içecek hizmetleri ayrıca fiyatlandırılmaktadır.
SPA, günümüzde giderek büyüyen ve olumlu yönde gelişen bir pazardır.
- Medikal SPA (Medical SPA): Tıbbi SPA profesyonelleri tarafından tam zamanlı ve yerinde denetimi ile çalışan tesislerdir. Medikal SPA’larda, geleneksel SPA hizmetleri ve tamamlayıcı tedavilerin birleştirildiği ortam sağlanmaktadır.
- Termal / Kaplıca SPA (Mineral / Spring SPA): Konumu itibariyle çevresinde doğal kaynaklar olan bu işletmeler, doğal termal su veya deniz suyu ile sıcak ve soğuk havuzlar içerisinde yapılan Wellness ve SPA hizmetlerini ve hidroterapi uygulamalarını kapsayan hizmetlerdendir.
- Yolcu Gemisi SPA(Cruise Ship SPA): Kruvaziyer gemilerde verilen hizmetlerdir. Ayrıca Wellnes hizmetleri yanında SPA menüsü de bulunan
kulüpler olup profesyonel tedaviler ve salon hizmetleri alakart şeklinde sunulmaktadır.