“Ölçme, nesne ve olaylara kurallara uygun olarak sayıların tayin edilmesidir.Sayı sistemi içinde önceden belirlenen sayılar arasındaki iliĢkiler ve sayılara aracılığıyla gerçek dünya olaylarını temsil eden özel bir dildir”(Abdioğlu ve Yavuz, 2013, s. 32)Diğer pek çok alanda olduğu gibi sosyal sermayenin ölçülmesinde de tek bir yol bulunmamaktadır.Nitekim sosyal sermayenin birden çok tanımı olmasından farklı alanlarca farklı Ģekilde ele alınıp incelenmesinden dolayı bu durum normal karĢılanmalıdır.Ancak; ortak bir sosyal sermeyenin nasıl ölçüleceğine dair bir ölçüm bulunamamıĢ olması bu konuya ilgi gösterilmediği anlamın da gelmemektedir. “…literatürde sosyal sermayenin nasıl ölçüleceği konusuna az çok ilgi gösterilmiĢtir.Bunun nedeni, kavramın muğlak ve çeĢit çeĢit farklı biçimlerde
39
tanımlanması,nitel değiĢkenlere dayanıyor olması…sosyal sermayeyle ilgili standart araĢtırmaların yokluğu ve istatiksel sebeplerle bir toplam ölçü elde etme arzusudur.”(Fine, 2011, s. 287)
“Adam ve Roncevic‟e göre sosyal sermaye literatüründe ölçüm problemi,sosyal sermayenin sonuçları,biçimleri ve kaynakları arasındaki iliĢkiyle ifade edilir.Fakat bu iliĢkiyi oluĢturan sosyal sermayenin bağımlı ve bağımsız değiĢkenlerinin neler olduğu konuları hala bir çözüme kavuĢmamıĢtır.”(Adam ve Roncevic‟den aktaran Yavuz, 2012, s. 54)Bunlardan dolayıdır ki henüz sosyal sermayenin ölçülmesinin baĢlangıç aĢamasında olduğunda söylemek mümkündür. “Sosyal sermayenin ölçülmesinde karĢılaĢılan sorunlardan biri Ģudur:Sosyal sermaye birçok bireyi, eylemi ve davranıĢı içerir.Bütün bireylerin aynı ve bütün bireysel eylem ve davranıĢların ise bir diğerinin dengi olduğu varsayılarak iĢe baĢlandığında ölçmek kolaydır.”(Fine, 2011, s. 289)
Diğer önemli bir sorun ise, mevcut çalıĢmaların çoğunun uygun uyarlamalar yapılmadan Amerika‟dan ithal edilmesinden kaynaklanmaktadır. “…iliĢkiler ve paylaĢılan değerler yerel koĢullardan kaynaklanmaktadır ve insanlar bunların etkilerini çok farklı Ģekillerde yaĢamaktadır.OECD‟nin iĢaret ettiği gibi, „sosyal sermaye ile doğrudan ilgili olan Ģeylerin çoğu söze dökülmemiĢ ve iliĢkiseldir, ölçüm ve sınıflandırmayı kolayca mümkün kılmaz.”(Field, 2008, s.180)
Aydın (2001, s. 11)‟a göre, sosyal sermayenin ölçülmesinde birtakım kriterler bulunmaktadır.Bu kriterler: devlet ve devlet kurumlarına duyulan güven ve saygının derecesi, halkın kendine ait konulardaki katılımcılık düzeyi, kiĢilerin sivil toplum kuruluĢlarında ne ölçüde görev aldığı, bu kuruluĢlarda gönüllü olarak ayda kaç saat hizmette bulundukları, kiĢi ve komĢuların birbirlerine karĢı yaptıkları yardım, fedakarlık seviyeleri vb.
“Sosyal sermayenin ölçülmesi ülkeler bazında bazı makro göstergelerin analiz edilmesi Ģeklinde olabildiği gibi,aynı ülke içinde bölgeler arası farklılıkları açıklamaya yönelikte olabilmektedir.”(Tüysüz, 2011, s. 59)
Tüysüz (2011, s. 59)‟e göre sosyal sermayenin ölçümüne dair literatür taraması neticesinde iki yöntem karĢımıza çıkmaktadır.Ġlk yöntem, sosyal sermayeyi bireylerin sosyal sermayelerinin toplamı olarak ele alan ve özellikle de güveni ölçmek için yapılan anket çalıĢmalarıdır.Ġkincisi ise, sosyal sermayeyi bireyden ziyade grupların sahip olduğu bir değer olarak ele alan istatistik bürolarından elde edilen verilerin çeĢitli istatiksel yöntemler
40
ile analiz edilmesiyle ölçen ampirik çalıĢmalardır.Literatürde ağırlıklı olarak bu iki yöntem kullanılmaktadır ancak bazı araĢtırmacılar istatiksel analize anket sonuçlarını da dahil ederek kullanabilmektedir.
Sosyal sermayenin ölçülmesi hedeflenen çalıĢmalarda, sosyal sermaye bireyden ziyade grubun sahip olduğu bir Ģey olarak ele alınıyorsa, güven ya da katılım gibi faktörler esas alınmaktadır. “Yine kabul edilebilir bir sosyal sermaye ölçümü, sosyal sermayenin anahtar boyutları üzerinden Ģekillenmelidir.Ne var ki sosyal sermayeye iliĢkin diğer hususlarda olduğu gibi, sosyal sermayenin boyutları konusunda da literatürde bir fikir birliği bulunmamaktadır.”(Gökçe ve Uğuz, 2009, s. 327)
Bu konuda en sık baĢvurulan çalıĢma Dünya Değerler AraĢtırması (World Values Survey)‟dır.Bu araĢtırmada insanlara ‘sizce genelde insanların çoğuna güvenilebilir mi?Yoksa başkalarıyla herhangi bir ilişki kurarken veya bir iş yaparken hiçbir zaman dikkati elden bırakmamak mı gerekir?’ tarzında sorular sorulmaktadır.Bu soruya verilen cevap eğer ‘evet insanların çoğuna güvenilebilir’ Ģeklinde oluĢuyorsa bu toplumun güven düzeyinin yüksek, ‘dikkatli olmak gerekir’ seçeneği öne çıkarsa da toplumun düĢük güvenli bir toplum olduğu anlaĢılmaktadır.Ancak Dünya Değerler AraĢtırması (World Values Survey) „güven‟ gibi farklı bağlamlarda farklı tanımları olan bir kavram üzerinden Ģekillendiği eleĢtirilmektedir.Aslında bu sadece bu araĢtırmaya yönelen bir eleĢtiri olarak da algılanmamalıdır, gerçekten de güvenin sosyal sermayeyi ölçeme de tek baĢına yeterli bir vekil olduğu konusunda evrensel bir fikir birliği de bulunmamaktadır.Bu nedenle güven hakkında tek bir sorudan hareketle ya da katılım düzeyinden hareketle sosyal sermayeyi ölçmeye kalkıĢmak zayıf bir ölçüm olarak kabul edilmektedir(National Statistics‟den aktaran EĢki, 2009, s. 94).
Sosyal sermeyenin ölçülmesinde önemli katkılarda bulunan isimlerden birisi Putnam‟dır.Putnam‟ın çalıĢmaları çeĢitli eleĢtirilere maruz kalmıĢ olmasına rağmen sosyal sermayenin ölçülmesindeki önemli çalıĢmalardan birisini oluĢturmaktadır. Putnam‟ın sosyal sermaye ölçümünün iki temel bileĢeni; güven düzeyinin ölçümü ve sosyal ağların gücüdür.Güven düzeyinin ölçümü bileĢeninde Dünya Değerler Anketi‟nin temele aldığı güvenden hareket eden Putnam, sosyal ağlar bileĢeninde ise bunu ölçerken formel birtakım gruplara katılım sayısını temele almaktadır.
Putnam daha sonraları bu konularda yaptığı çalıĢmalarda daha da detaya inerek sosyal sermaye endekslerinde bireylerin geçen bir yıl içinde yerel örgütlerin komitelerinde çalıĢıp çalıĢmadıklarını, her hangi bir örgütün ya da kulübün yönetiminde görev alıp almadıklarını ve bunun sayısını, üye olunan grup sayısını, okul ya da kent iĢleriyle ilgili halk toplantılarına katılım oranlarını, herhangi bir toplumsal projede çalıĢma oranlarını, gönüllü faaliyetlere ve arkadaĢlara ayrılan zamanı, evde eğlenceye harcanan zamanı, her bin kiĢiye düĢen sosyal ve sivil toplum sayısını ve yine her bin kiĢiye düĢen kar amacı gütmeyen örgüt sayısını kullanmıĢtır (SARD, www. Statistics.gov.uk/socailcapital‟den aktaran ġan, 2007, s. 77).
Putnam‟ın sosyal sermaye kavramının ölçümünde ele aldığı sosyal sermaye indeksinin bileĢenleri aĢağıdaki tablo 2‟ de sunulmuĢtur.
41
Tablo 2. Putnam‟ın Sosyal Sermaye Ġndeksinin BileĢenleri
Toplumsal YaĢamın Ölçümü
Son bir yılda yerel organizasyonların aktivitelerine katılım
Son bir yıl içerisinde örgüt ya da kulüplerin yönetiminde görev alma Her bin kiĢiye düĢen kentsel ve sosyal örgüt sayısı
Son yılda kulüp toplantılarına ortalama katılım sayısı Kamusal Olaylara Gösterilen Ġlginin Ölçümü Seçimlere katılım oranı
Kent ya da okula iliĢkin toplantılara katılım oranı Toplumsal gönüllüğün ölçümü
Her bin kiĢiye düĢen sivil toplum örgütü sayısı
Son yılda toplumsal projelerde kaç kez yer alındığının ortalama sayısı Son yılda gönüllü iĢlerde ortalama kaç kez yer alındığı
Ġnformel SosyalleĢmenin Ölçümü
„ArkadaĢlarımı ziyaret için çok zaman harcarım‟ yargısını onaylama Son yıllarda ev toplantılarına katılımın ortalama sayısı
Güvenin Ölçümü
„Çoğu insan güvenilirdir.‟ Yargısını onaylama „Çoğu insan dürüsttür.‟ Yargısını onaylama (Tüysüz, 2011, s. 64)
Tablo 2‟de de görüldüğü gibi baĢta sosyal sermaye indeksinin bileĢeni olara sadece güven düzeyinin ve sosyal ağların ölçümünü alan Putnam zamanla bu görüĢünü daha çok detaylandırmıĢtır ve sosyal sermayenin ölçülmesinde görüĢleri oldukça fazla kullanılır bir konuma gelmiĢtir.
Sosyal sermayenin ölçülmesinde önemli olan bir diğer isim ise Fukuyama‟dır. “Fukuyama ise,sosyal sermayenin ölçümünde dernek sayısı,derneklerin üye sayısı ile güven seviyesi ve kentsel katılım hakkında bilgi veren anket verileri ile seçimlere katılım/oy verme oranını,politik gösterilere katılım oranını ve resmi-gayri resmi ağlara katılımı gösterge olarak kullanmıĢtır.”(Tüysüz, 2011, s. 65)
Kısaca, sosyal sermayeyi ölçmek mümkündür….En basitleĢtirilmiĢ koĢullarda bile sosyal sermaye için seçilen ölçüler, sadece Ģans eseri en temel niteliklere sahip olabilir….tartıĢmadan üç merkezi ders çıkarılabilir.Birincisi,sadece ölçümün kendisi bile bireylere ya da birey topluluklarına yüklenmiĢ ağırlıklara ve sosyal sermayenin ya da hepsi bir arda
42
alındığında,etkileĢimlerin farklı farklı bileĢenlerine bağlıdır.Ġkincisi, herhangi bir nedensel analiz(kuramsal ya da ampirik) sosyal sermayeye (mesela ekonomiyle etkileĢimi açısından) hem sebep hem de sonuç olarak değinmek zorundadır.Üç, bu muammaların her biri,elimizde farklı sosyoekonomik grupları (ki bu toplumsal seçim kuramı içerisinde kısıtlanmıĢ bir alandır) kesen standart sosyal sermaye kalıpları varsa,gayet basitleĢtirebilir(Fine, 2011, s. 298).