Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitimi

Değerler, insanların yaşamları boyunca davranışlarını belirlemede etkili olan önemli öğeler olup hayatın şekillenmesinde ciddi bir öneme sahiptir (Yel ve Aladağ, 2011: 120). Değer kavramı hakkında birçok tanım yapılmıştır bunları şöyle ifade edebiliriz;

Toplumsal bir yapının varlık, beraberlik ve sürekliliğinin sebebi olarak kabul edilen, uygun görülüp teşvik edilen inanışlardır (Ulusoy ve Tay, 2011: 61).

Değerler, toplumsal yönü ile bireylerin özel yaşamlarındaki ilgi ve meraklarından toplumsal yaşamda meydana getirdikleri imajların oluşum öğeleri ve çeşitli değişkenler ile zaman, mekân ölçütünde bunları yansıtan aynalar olarak tanımlanabilir (Uysal, 2004).

Schwartz ile Bilsky, değerlerin özelliklerini şöyle ifade etmişlerdir (Kağıtçıbaşı ve Kuşdil, 2000):

1- Değerler, inançlardır. Fakat tümüyle nesnel, duygulardan arınmış fikir niteliği taşımazlar, etkinlik kazandıklarında duygularla iç içe geçerler.

2- Değerler bireylerin amaçlarıyla ve bu amaçlara ulaşmada etkili olan hakbilirlik, yardımseverlik gibi davranış biçimleriyle ilişkilidir.

3- Değerler özgün eylem ve durumların üstündedir. Örneğin itaatkârlık değeri iş hayatında, okulda, aile veya arkadaş çevresinde hatta tanımadığımız kişilerle olan ilişkilerimizin tamamında geçerlidir.

4- Değerler, davranışların, insanların ve olayların seçilmesini ya da değişimini yönlendiren standartlar olarak işlev görürler.

5- Değerler taşıdıkları öneme göre kendi aralarında sıralanırlar. Sistemli bir sıralanmış değerler kümesi vardır ve değerlerin önceliklerini bu sistem belirler.

6- Değerler değişime açık bir yapıya sahiptir. Zaman içinde etkileşime ve yeni ihtiyaçlara yönelik olarak değer önceliklerinde değişimler olabilir.

Tüm bu ifadelere bakarak değerlerin insanın bireysel ve toplumsal hayatını, toplumun devamlılığını yani sosyal canlılığın işleyişindeki temel düşünceler, önemli öğeler olduğu yorumunu yapabiliriz. Birçok alanda değer kavramı bulunmakta olup bu kavramları çeşitli sosyal bilimciler sınıflandırmaya çalışmışlardır diyebiliriz. Değerlerle ilgili gerçekleştirilen sınıflandırmalardan en çok bilinen ve kabul göreni Spranger, Rokeach ve Schwartz’ın yapmış olduğu sınıflandırmalardır (Yel ve Aladağ, 2011: 122).

Gerçeğe, bilgiye ve eleştirel düşünmeye önem veren bilimsel değer, faydacı ve pratik olmayı önemseyen ekonomik değer, düzen, uyum ve forma önem veren estetik değer, başkalarını sevme, yardımseverlik gibi toplumsal ilişkileri önemseyen değerler sosyal değer, her şeyin üstünde kişisel güç, etki ve şöhret, yönetme ve kuvvetle ilgili kavramlara önem veren politik değer dünye-i hazları bir karara bırakarak ilahi konuları önemseyen dini değerler olarak bu sınıflandırmaları belirtebiliriz (Yel ve Aladağ, 2011:

122).

Değer kavramı için yapılan bu tanım ve sınıflandırma açıklamalarından sonra eğitim ve değerler arasındaki ilişkiye göz atarak değerler eğitimi ile Sosyal Bilgiler dersi arasındaki ilişkiyi açıklamaya çalışalım.

Her ülke sahip olduğu eğitim sistemine önem verdiği ve eğitim anlayışına yansıyan değerler ile başlamakta olup bu değerler eğitimini şekillendirip, hedeflerini belirler (Doğan, 1997).

İlköğretim kurumlarında öğrencilerin toplumsal hayata hazır hale getirilmesinde gerekli değerlerin kazandırılmasında diğer derslerin yanı sıra 1. kademe’de Hayat Bilgisi 2. kademe’de ise Sosyal Bilgiler dersi bu görevi üstlenmektedir (Yel ve Aladağ, 2011: 137).

Toplumsal yaşama hazırlık ve çocuğun çevresine uyumu açısından Sosyal Bilgiler dersinin etkisi ve değerler öğretimindeki payının ciddi bir öneme sahip olduğunu ifade edebiliriz. Öğrencinin sosyalleşmesi insanlarla olan sağlıklı etkileşimden geçmekte olup bu etkileşim duyuşsal boyutlarda gerçekleşebilir ve bireylerin çevreleri hakkında sahip olduğu tutumlar, inançlar ve değerler bu etkileşimi etkilemektedir (Moroz ve Reynolds, 2000; Akt. Doğanay, 2009). Sosyal Bilgiler

programında 4, 5, 6 ve 7. sınıflarda değerler ve bu değerlerin eğitimi öğrenme alanları ve ayrı başlıklar altında incelenmiş ve ele alınmıştır (Yel ve Aladağ, 2011: 137). Bu öğrenme alanları ile alt başlıklarda ortak düşünce hedef ve temel ilkeler ile inançların belirlediği değerlerin özellikleri tanımlanmıştır diyebiliriz. Bu değerlerin programda beş madde ile belirtildiğini görmekteyiz. Bunlar;

1- Değerler toplum ya da kişiler tarafından benimsenen birleştirici öğelerdir.

2- Toplum sosyal ihtiyaçlarını karşılayan ve bireylerin iyiliğini baz alan ölçütlerdir.

3- Değerler yalnız bilinç değil duygu ve heyecanları da ilgilendiren yargılardır.

4- Değerler bireylerin bilincinde yer alan onların davranışlarına yön veren güdülerdir.

5- Değerlerin normlardan farkı onları da içeren ama daha genel ve soyut bir özelliğe sahip olmalarıdır (Yel ve Aladağ, 2011: 138).

Sosyal Bilgiler öğretim programında; adil olma, aile birliğine önem verme, bağımsızlık, barış, bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, duyarlılık, dürüstlük, estetik, hoşgörü, misafirperverlik, özgürlük, sağlıklı olmaya önem verme, saygı, sevgi, sorumluluk, temizlik, yardımseverlik, vatanseverlik değerleri doğrudan verilecek değerler olarak belirlenmiş, öğrenme alanları ile ilişkilendirilerek bu değerlerin öğretimine yönelik örnek etkinlikler verilmiş olup sınıflara göre hazırlanan değerler ve üniteler dağılımı aşağıdaki gibidir (Turan S. , 2019: 173-183);

Tablo 5. 4. Sınıf Sosyal Bilgiler dersindeki değerler ve ünitelerin dağılımı 4.Sınıf

Öğrenme Alanı Doğrudan Verilecek Değer

Birey ve Toplum Duygu ve düşüncelere saygı

Kültür ve Miras Türk büyüklerine saygı, Aile birliğine önem verme, Vatanseverlik İnsanlar, Yerler ve Çevreler Doğa sevgisi, Duyarlılık Üretim, Dağıtım ve Tüketim Sorumluluk, Tasarruf

Bilim, Teknoloji ve Toplum Bilimsellik

Etkin Vatandaşlık Sorumluluk, Bağımsızlık

Küresel Bağlantılar Duyarlılık, Saygı

Tablo 6. 5. Sınıf Sosyal Bilgiler dersindeki değerler ve ünitelerin dağılımı 5.Sınıf

Öğrenme Alanı Doğrudan Verilecek Değerler

Birey ve Toplum Bilimsellik, aile birliğine önem verme, sorumluluk

Kültür ve Miras Duyarlılık, estetik

İnsanlar, Yerler ve Çevreler Duyarlılık, Dayanışma

Üretim, Dağıtım ve Tüketim Sorumluluk

Bilim, Teknoloji ve Toplum Dürüstlük, Çalışkanlık, Bilim Etiği

Etkin Vatandaşlık Özgürlük, Bağımsızlık

Küresel Bağlantılar Tarihsel mirasa duyarlılık

Tablo 7. 6. Sınıf Sosyal Bilgiler dersindeki değerler ve ünitelerin dağılımı 6.Sınıf

Öğrenme Alanı Doğrudan Verilecek Değerler

Birey ve Toplum Dayanışma Yardımseverlik

Kültür ve Miras Duyarlılık

İnsanlar, Yerler ve Çevreler Duyarlılık, Vatanseverlik, Sorumluluk

Bilim, Teknoloji ve Toplum Bilimsellik

Üretim, Dağıtım ve Tüketim Vatanseverlik, Duyarlılık, Sorumluluk

Etkin Vatandaşlık Eşitlik

Küresel Bağlantılar Duyarlılık

Tablo 8. 7. Sınıf Sosyal Bilgiler dersindeki değerler ve ünitelerin dağılımı 7.Sınıf

Öğrenme Alanı Doğrudan Verilecek Değerler

Birey ve Toplum Özgürlük, Sorumluluk

Kültür ve Miras Duyarlılık, Estetik

İnsanlar, Yerler ve Çevreler Özgürlük

Bilim, Teknoloji ve Toplum Bilimsellik, Özgürlük Üretim, Dağıtım ve Tüketim Dayanışma, dürüstlük, çalışkanlık

Etkin Vatandaşlık Barış

Küresel Bağlantılar Barış, Saygı

Hazırlanan program ile değer öğretiminin nasıl yapılması gerektiği açıklanmıştır.

Değerlerin öğrencilere aktarılmasını “Okullarda seçilen değerler, geleneksel telkin yöntemiyle aktarılabileceği gibi değer açıklama yaklaşımı ile öğrencinin kendi değerlerinin farkına varması sağlanabilir. Ayrıca öğrencinin değerlerini anlamak ve değerlerinin sistematik analizini yapmak amacıyla ahlaki muhakeme ve değer analizi yaklaşımları da kullanılabilir” ifadeleriyle değerler öğretimi açıklanmıştır (Yel ve Aladağ, 2011: 139).

Değerlerin kazanımı ile ilgili önemli bir yaklaşım olarak, değerlerin tek tek ele alınarak öğretmek yerine, bütüncül bir aktarımla yaklaşmak doğru olacaktır (Doğanay, 2005).

2.11. Tarihi Romanların Eğitim ve Sosyal Bilgiler Öğretiminde Kullanılmasına