SORU CÜMLELERİ

Soru yoluyla bilgi almayı amaçlayan cümleler, soru cümleleridir. Soru edatı +mi ile soru sıfatları, soru zamirleri, soru zarfları ve soru edatları bir cümleye soru anlamı kazandıran unsurlardır. Konuşma dilinde vurgu yoluyla da soru cümlesi yapılmaktadır.

a) Soru edatı +mi, yüklemden veya diğer cümle ögelerinden sonra gelerek soru cümleleri yapar. Soru ekinin yeri, aynı zamanda sorulan ögeyi gösterir.

ben arardım bi yardım ilke türkiyeden mi. (22 — 229)

var imiştır ne kā be kaldi yigırmi kusur sene mi, yigırmi beş mi. (5 — 14)

aciba o yaşşadıklarımızi çocok cibi, şindi baba cibi, ana cibi cenek mi yaşşayacaz. (26 — 17)

sonra dolma büber mi, tava mi, müseka mı. (20 — 16) b) Soru kelimeleri ile kurulan soru cümleleri

Soru sıfatları, soru zarfları, soru zamirleri ve soru edatları ile yapılan soru cümlelerinde, yüklemi tamamlayan ögeler veya bu ögelerle ilgili bir ayrıntı hakkında bilgi alma amaçlanmaktadır.

gazzeye yaptıklarıni süledi mi anci tane sülemedi. (5 — 346) demiş niçın be babacigım kaptırdın nïldi. (20 — 107)

çim işlesın bÀçede, çim otorson düçanda, çim citsın makedoniyaya. (24 — 259)

bizım halk ta sesıni yok nerden duydursın. (28 — 355) açikçasi gene neden ograşmadın avrupanın alasın projelerıni. (5 — 252)

154

ē şindcek bi tarafi, bi yoĺi açık olson bi destegi olson çim olacak. (5 — 355)

155

Kosova Cumhuriyeti haritası

İpek Türk Ağzı (İpek şehri Kosova’nın batısında yer almaktadır)

Gilan ve Dobırçan Türk Ağızları (Gilan ve Dobırçan Kosova’nın doğusunda yer almaktadır)

Priştine, Yanova, Mitroviça ve Vuçitırn Ağızları (Priştine ve Yanova Kosova’nın kuzey doğusunda, Mitroviça ve Vuçitırn Kosova’nın kuzeyinde yer almaktadır)

Prizren ve Mamuşa Ağızları (Prizren ve Mamuşa Kosova’nın güneyinde yer almaktadır.

156 SONUÇ

1.) İpek Türk Ağzı’nın kelime köklerinde pek fazla değişiklikler görülmemektedir. Ancak, kelime köklerinden sonra gelen eklerde Kosova Türk Ağızlarının diğerlerinde bulunmayan değişik ses özellikleri görülmektedir. Bu özelliklerden en önemlisi kelime köklerinden sonra gelen eklerde aşırı yuvarlaklaşmanın meydana gelmesidir. Üstelik cümle kuruluşları diğerlerine nazaran kuralsızdır.

Örneğin: alïdok << alırdık (8 – 5), ataylē << atıyorlar (7 – 22), celmisok << gelmişiz (9 – 9), celïçe << gelirken (7 – 57), getorordok << getirirdik (8 – 5), oØu << olur (9 — 24), ylulē << yorulurlar (7 – 7) bazı kelimelerin eklerinde meydana gelen değişiklikler gibi, İpek Türk Ağzında kullanılan “evvel yigırmi sene ”, “misid bizım mÀledeymişto”, “ imiştı biraz cüzi imiştï biraz kaponok attilē ismi çor kadi” gibi bu bölgede kullanılan cümleler Kosova’nın diğer 3 bölgesinde kullanılmamaktadır.

2.) Gilan ve Dobırçan Ağızları ise Kosova Türk Ağızlarının diğer bölgelerine nazaran daha fazla Türkiye Türkçesine yaklaşmıştır. Özellikle kelimelerin köklerinde Türkiye Türkçesine yakın kelime kökleri görülmektedir. Kurallı cümleler de, devrik cümleler de görülür. Örneğin: agi << ağa (5 – 96), askerlık < askerlik (1 – 4), çucuk < çocuk (6 – 3), gelimişlar << geliyormuşlar (1 – 12), gitmişım < gitmişim (2 – 17), gürdüm < gördüm (1 – 24) gibi Türkiye Türkçesine daha yakın kelimeler olmakla birlikte, “yirmi dort mayıs ben her zaman gitmişım oraya gezmişım bunlari”, ” mesela benım evım küçük biz alırdık komşudan” gibi cümleler Türkiye Türkçesine daha yakındır ve bu bölgede kullanılan cümlelerle kelimeler Kosova’nın diğer 3 bölgesinde kullanılmamaktadır.

3.) Priştine, Yanova, Mitroviça ve Vuçitırn Ağızlarında ise Kosova Türk Ağızlarının diğerlerine nazaran kelime köklerinde önemli ses özellikleri görülmektedir. Bu ses özelliklerinden en önemlisi kelimelerin kökündeki

157

yuvarlaklaşma, tekleşme ve kalınlaşmadır. Devrik cümleler çok fazla görülmektedir. Örneğin: banım << benim (18 – 169), colurdi << gelirdi (20 – 46), çeselık << keselim (23 – 40), çüçük < küçük (22 – 215), deyelım << diyelim (19 – 8), hepisi < hepsi (19 – 51), işleyebiluØï << işleyebilirler (22 – 85), oyinlar < oyunlar (20 – 28), teçesi << tekkesi (19 – 203) gibi kelimelerle birlikte “ bilmem şindi düşmey aklıma gÀri”, “ dey uyki coldi dedeme”, lumutli kkuk cidene”, “umay çi colacak kocasi birden”, “ ayt cit dede işıne oglun colsun yerıne” gibi bu bölgede kullanılan cümleler Kosova’nın diğer 3 bölgesinde kullanılmamaktadır. 4.) Prizren ve Mamuşa Ağızlarında Kosova Türk Ağızlarının diğerlerine

nazaran hem kelime köklerinde, hem de kelime köklerinden sonra gelen eklerde farklı özellikler görülmektedir. Kelime köklerinde ve eklerinde en önemli ses özelliklerinden erime, yutulma, türeme, genişleme, daralma, incelme, düzleşme ve ikizleşme görülmektedir. Devrik cümleler çok fazla görülmektedir. Örneğin: bilınık << bilinir (25 – 156), çǖ << köy (12 – 194), dert < dört (26 – 198), dokoS << dokuz (24 – 9), eppısi << hepsi (26 – 282), er < her (27 – 87), iççınde << içinde (26 – 11), isside << ısıda (27 – 29), isĺa << ıslah (24 — 116), kolusuni << kolunu (13 – 267), olÀ << onlar (13 - 261), sïram << sonra (25 – 124), toymiştır << işte o imiş (24 – 30), verïm << verelim (13 – 250) gibi kelimelerle birlikte “biz aştık bi tenesi buçkay plum bunara”, “pampurusuni yakmiş, kurumuni yapay, pastırmasi, tenceresi hanımi yapay rasol edi”, “biz eppımız çocoklar cibi şenlık cideyS evımıze ne derlar”, “küvetli asçer variçeS bunlar ebedi o harba cirmeS” gibi bu bölgede kullanılan cümleler Kosova’nın diğer 3 bölgesinde kullanılmamaktadır.

       Bölgeler arasında Şimdiki Zaman Ekinin (– yor) değişikliği “ gel ‐,  cel‐,cal‐,col‐“   

Bölgeler  Prizren  Mamuşa  İpek  Gilan  Dobırçan  Priştine  Vuçitırn  Mitroviça  Yanova 

i  i  ï  i  i  i  i  i

      1. Teklik Şh.    2. Teklik Şh.    3. Teklik Şh.    1. Çokluk Şh    2. Çokluk Şh    3. Çokluk Şh      * Metinlerimizde olmamakla beraber, şifahi olarak bu örnek tarafımdan tespit edilmiştir.    İ 

celim  celim  celïm  calim  calim  colim  colim  colim  colim 

celisın  celisın  celïsin  calisın  calisın  colisın  colisın  colisın  colisın 

celi  celi  celï *  cali  cali  coli  coli  coli  coli 

celi ‐ S (sık)  celi ‐ S  (sık)  celï - sık  cali ‐ sık  cali ‐ sık   coli ‐ sık   coli ‐ sık   coli ‐ sık   coli ‐ sık  

celisınız  celisınız  celïsınız  calisınız  calisınız  colisınız  colisınız  colisınız  colisınız 

       Bölgeler arasında Geniş  Zaman Ekinin ( ‐ Ir/‐Ur/) değişikliği “ gel ‐,  cel‐,cal‐,col‐“   

Bölgeler  Prizren  Mamuşa  İpek  Gilan  Dobırçan  Priştine  Vuçitırn  Mitroviça  Yanova 

ır  ır  ï  ır  ır  ur  ur  ur  ur 

celırım  celırım  celïrom  calırım  calırım  colurum  colurum  colurum  colurum 

celırsın  celırsın  celïson  calırsın  calırsın  colursun  colursun  colursun  colursun 

celır  celır  celï  calır  calır  colur  colur  colur  colur 

celır‐ ıS (sık)  celır ‐ ıS  (sık)  celï - sok  calır ‐ sık  calır ‐ sık   colur ‐ suk   colur ‐ suk   colur ‐ suk   colur ‐ suk  

celırsınız  celırsınız  celïsonoz  calırsınız  calırsınız  colursunuz  colursunuz  colursunuz  colursunuz 

celırlar  celırlar  celïlar  calırlar  calırlar  colurlar  colurlar  colurlar  colurlar 

      1. Teklik Şh.    2. Teklik Şh.    3. Teklik Şh.    1. Çokluk Şh    2. Çokluk Şh    3. Çokluk Şh     

SÖZLÜK — KISALTMALAR Arn. —Arnavutça Boşn.- Boşnakça Ent. — Enternasyonal Fra.-Fransızca Hırv.-Hırvatça İng.- İngilizce İtal.- İtalyanca Lat.- Latince Mak. - Makedonca Tr. — Türkçe Sırp. — Sırpça Slo. — Slovence

ÖZGEÇMİŞ

Kosova’nın Prizren şehrinde 11.04.1970 yılında doğdu. İlköğretim ve liseyi aynı yerde tamamladı. 1988 yılında Priştine Üniversitesi, Filoloji Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüne kaydını yaptı. 2001 yılında Mamuşa Türk köyünde, “Hacı Ömer Lütfü” ilköğretim okulunda 1.5 yıl ve Prizren “Con Buzuku” ve Mamuşa liselerinde 3 yıl Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenliği yaptı. Şu anda Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Enstitü Anabilim Dalında doktora öğrencisidir.