Ġlköğretim 3-4-5-6-7-8. Sınıf Fen Bilimleri Dersi ve Lise 9-10-11-12. Sınıf Biyoloji Dersi Programlarında, geçmiĢte ve günümüzde uygulanan çevre eğitiminin değiĢimini ve mevcut durumunu incelemek amacıyla yapılan bu araĢtırmada; ders kitapları, yayınlanan öğretim programları, konu ile ilgili makaleler ve kitaplar literatür taraması kurallarına uygun olarak yapılmıĢtır. Elde edilen bulgular, Grafik ve Tablolar yardımı ile analiz edilmiĢ, aĢağıdaki sonuçlara ulaĢılmıĢtır.
2013 yılından 2017 yılına kadar kullanılan eski öğretim programlarındaki toplam çevre kazanımlarının sayısı 2017 yılı değiĢiklikleri ile ilköğretim programlarında toplam 74‟ten 52‟ye, lise programlarında toplam 29‟dan 19‟a düĢürülmüĢtür.
Kazanım sayılarındaki değiĢime paralel olarak çevre eğitimi için ayrılan eğitim-öğretim süresinde ise, ilköğretim kademelerinin geçmiĢ programlarında 159 ders saati olan sürenin güncel programda 132 saate, lise kademelerinin geçmiĢ programlarında 86 ders saati olan sürenin 73 ders saatine düĢürüldüğü gözlemlenmiĢtir.
3. Sınıf programında yapılan değiĢiklikle çevre kazanımı sayısı 9‟dan 13‟e yükselmiĢ, konulara ek olarak doğal ve yapay çevre farkları eklenmiĢtir. 4. Sınıf programında yapılan değiĢiklikle çevre kazanımı sayısı 15‟ten 7‟ ye
düĢmüĢ, canlıların çeĢitliliği konusuna kısıtlama getirilmiĢtir.
5. Sınıf programında yapılan değiĢiklikle çevre kazanımı sayısı 13‟ten 8‟e düĢmüĢ, yer kabuğu ve katmanları konusu kaldırılıp, insan ve çevre konusu eklenmiĢtir
6. Sınıf programında yapılan değiĢiklikle çevre kazanımı sayısı ve konularda bir değiĢiklik gözlemlenmemektedir.
7. Sınıf programında yapılan değiĢiklikle çevre kazanım sayısı 11‟den 6‟ya düĢmüĢ, insanların çevre ile iliĢkileri konusu kaldırılmıĢtır.
8. Sınıf programında yapılan değiĢiklikle çevre kazanımı sayısı 28‟den 19‟ düĢüĢmüĢ, doğal afetler konusu kaldırılarak yerine genetik bilimi kavramları ve çalıĢmaları konusu eklenmiĢtir.
9. Sınıf programında yapılan değiĢikliklerle çevre kazanımı sayısı 2‟den 3‟e yükselmiĢ, canlıların çevre ile iliĢkileri eklenmiĢtir.
10. Sınıf programında yapılan değiĢikliklerle çevre kazanımı sayısı 7‟den 10‟a yükselmiĢ, konulara ek olarak güncel çevre sorunları ve biyolojik çeĢitlilik eklenmiĢtir.
11. Sınıf programında yapılan değiĢikliklerle çevre kazanımı sayısı 1‟den 5‟e yükselmiĢ, komünite, popülasyon ve ekoloji kavramları eklenmiĢtir.
12. Sınıf programında yapılan değiĢiklikle çevre kazanımı sayısı 11‟den 2‟ye düĢmüĢ, komünite, popülasyon, ekoloji ve evrim kavramları kaldırılarak yerine canlılar ve çevre iliĢkileri konusu eklenmiĢtir.
Tüm sınıfların öğretim programı ayrı ayrı incelendiğinde, eğitim öğretim yılı içerisinde programda bulunan toplam kazanımlar içinde çevre kazanımlarının yüzdesi en yüksek olan %58,82 ile 10. Sınıf, en düĢük olan %3,39 ile 6. Sınıf olduğu görülmektedir.
Tüm sınıfların öğretim programların eğitim-öğretim süreleri incelendiğinde çevre kazanımlarına ayrılan sürelerin yüzdelerinin en yüksek %33,33 ile 10. Sınıf, en düĢük olan %2,78 ile 6. Sınıf olduğu görülmektedir.
Uygulanmakta olan Fen Bilimleri ve Biyoloji Ders Programlarındaki mevcut çevre kazanım sayıları karĢılaĢtırıldığında, en büyük payın %26 ile 8. Sınıfın, %3 ile 6-9-12. Sınıfların olduğu görülmektedir.
Uygulanmakta olan Fen Bilimleri ve Biyoloji Ders Programlarındaki mevcut çevre kazanımlarına ayrılan süreler karĢılaĢtırıldığında, çevre konularına en yüksek süre ayrılan programın %20 ile 8. Sınıf, çere kazanımlarına ayrılan en düĢük sürenin %2 ile 6. Sınıf olduğu görülmektedir.
Sanayi devrimi ve artan insan nüfusunun etkileri ile dünya hızla kirlenmekte ve doğal kaynaklar tüketilmektedir. Bu hızlı yok oluĢun baĢlaması ile birlikte tedbirler alınmaya çalıĢılmıĢtır. Çevreci sivil toplum kuruluĢları, duyarlı insanlar ve hükümetler çevre konusunda bilinçlendirme, yaptırım ve kampanyalar düzenleyerek çevreye verilen zararı en az seviyeye indirmeye çalıĢmaktadır. Ancak çevre bilinci tüm bireyler tarafından içselleĢtirilmedikçe alınan tedbirler etkili olmamaktadır. Topluma çevreyi korumayı ve eski haline getirmeyi değil çevreye zarar vermeden nasıl yaĢayacağını öğretilmelidir. Çevreyi, yaĢadığı doğayı, doğal olayları ve canlıları tanıyan, yalnızca bilgi sahibi değil, doğal dengeyi bozmayacak Ģekilde tutumlar sergileyen bireylere, çevre okuryazarı denilmektedir. Çevre okuryazarı bireyler yetiĢtirmek ancak okullarda gerçekleĢtirilebilir. Bu bağlamda, okullarda doğal kaynakların tasarruflu kullanılması için kampanyalar düzenlenmekte, çevreyi temiz tutmanın önemi çeĢitli okul içi ve okul dıĢı faaliyetlerle öğrencilere aĢılanmaktadır. Okullarda atıkların geri dönüĢümü amaçlanarak plastik, kâğıt, cam ve metal geri dönüĢüm kutuları konularak öğrendikleri bilgileri hayata geçirmeleri sağlanmaya çalıĢılmakta, atık pil kutuları ve uyarı yazıları ile yalnızca geri dönüĢüm değil bu maddelerin doğaya bırakıldıklarında verebilecekleri zararlar hakkında bilgide verilmektedir. 2018 yılında çıkarılan yeni çevre kanunu ile doğada yok olması en zor maddelerden biri olan plastik atıkların kullanımına kısıtlama getirilmeye çalıĢılmıĢtır. Çıkarılan kanun her ne kadar iyi niyetli olsa da çevreyi koruma, ceza yaptırımları ile çok sınırlı bir etkiye sahiptir. Çevre kirliliğinin günümüzde aldığı ciddi boyutlar göz önünde tutulursa, ceza ve yaptırımların yeterli olmayacağı, bunun yerine okullarda verilen çevre eğitiminin niteliğinin arttırılıp daha verimli hale getirilmesinin gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Yere çöp atan bir bireye yaptığı davranıĢ nedeniyle yaptırım uygulamak geçici, çöplerini geliĢigüzel Ģekilde çevreye bırakmanın kendisi ve diğer canlılar için gelecekte oluĢturacağı zararların bilincinde olup, bu düĢünce ile hareket eden bireyler yetiĢtirmek kalıcı bir çözüm olacaktır.
“Çevre eğitiminin amacı; öğrencinin biliĢsel, duyuĢsal ve katılımcı bilgi, beceri ve davranıĢlarını değiĢtirmektir. Bu amaçlar, müfredatlar aracılığıyla mümkün olabilir. Bu bağlamda, mevcut programa 2013 programına göre üçüncü sınıf seviyesinde daha fazla çevresel kazanç eklenmiĢtir. Bu durum öğrencinin biliĢsel, duyuĢsal ve katılımcı bilgi, beceri ve davranıĢını değiĢtirmeyi sağlamak için çok önemlidir.”(Carleton-Hugand Hug, 2010).
Okullarda verilen eğitimin çıktılarını en iyi yansıtan, bu eğitimi almıĢ olan bireylerdir. Ülkemizde çevre kirliliğinin her geçen gün arttığı düĢünüldüğünde, çevre okuryazarı bireyler yetiĢtirmede yetersiz kalındığı ortaya çıkmaktadır. GeçmiĢte kullanılan öğretim programlarında daha fazla paya sahip olan çevre eğimi konu ve kazanımlarının yeni programlarda nispeten daha az yer bulması, uygulanan çevre eğitiminde, uygulamalara yeterince yer verilmemesi ve sınıf dıĢı faaliyetlerin yok denilecek kadar az tutulması bu duruma sebep olmaktadır. Bu çerçevede Milli Eğitim Bakanlığı destek ve iĢbirliği ile TÜRÇEV‟in Türkiye‟de önayak olduğu, Okullarda Orman projesi “Okullarda Orman Programı okul öncesi, ilk ve ortaokullarda uygulanan, amacı orman eko-sistemi ile ilgili bilginin ormanın içinde, ormanlara inceleme gezileri düzenleyerek arttırılması ve deneyimlerin
uluslararası düzeyde paylaĢılması olan bir çevre eğitim
programıdır.”(TÜRÇEV,2016).Yine TÜRÇEV‟in giriĢimleri ile Türkiye‟de
uygulamaya konulan, Eko-Okullar projesi “Eko-Okullar Programı okul
öncesi ile ilk ve ortaokullarda çevre bilinci, çevre yönetimi ve sürdürülebilir kalkınma eğitimi vermek için uygulanan bir programdır. Katılımcı yaklaĢımıyla okullardaki öğrenciler hem çevresel konularda bilgi edinirler, hem de ailelerini, yerel yönetimleri ve sivil toplum kuruluĢlarını (STK) çevresel konularda bilinçlendirmede etkin rol alırlar. Program, okullarda ISO 14001/EMAS üzerine kurulmuĢ bir çevre yönetim sisteminin uygulanmasını da sağlar.”(Eko-Okullar, 2018). Okulda çevre eğitimine destek olan belirtilen projeler ve benzeri yerel olarak uygulanmakta olan projelerin, M.E.B. Desteği ile arttırılarak çevre eğitiminin sınıfların dıĢına taĢınması sağlanmalıdır.