Sonuçlar

ÇalıĢmada Doç. Dr. Mehmet Ali AVCI tarafından yürütülen 1130919 numaralı „Doğal Florada Bulunan Çim ve Yem Olarak Kullanılabilecek Bazı Buğdaygil Yem Bitkilerinin Toplanması ve Islah Amaçlı Kullanılması‟ adlı TÜBĠTAK projesinden, 2018 yılında seçilen, Dactylis glomerata L. genotipleri kullanılmıĢtır. Genotiplerden elde edilen tohumların ekimi 6 mart 2019 tarihinde 4 tekerrürlü olarak Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yem Bitkileri Anabilim Dalı‟na ait serada yapılmıĢtır. Bazı tarımsal ve bitkisel özellikleri belirlenmiĢ 11 adet domuz ayrığı genotipi ile 1 adet tescilli çeĢit Doğu Yıldızı tohumları, her saksıya 20 tohum olacak Ģekilde dörtte üçü torfla doldurulmuĢ 4 litrelik plastik saksılarda 1 cm derinliğe ekilmiĢtir. Ġlk gözlemleri 11 martta yapılan genotiplerin sulama ve yabancı ot bakımı ihtiyaca göre düzenli olarak yapılmıĢtır. Seçilen genotiplerden 5, 10, 15, 20, 25, 30. Günlerde çimlenmeyle ilgili ve fide özelliklerini belirleyen veriler alınmıĢtır. Saksı sayısı 12x4=48 adet olmuĢtur.

Yapılan gözlem ve ölçümler, çıkıĢ yapan bitki sayısı(adet/saksı), çıkıĢ oranı (%), kardeĢ sayısı(adet/bitki), yaprak eni (cm), yaprak boyu (cm), yaprak boyu/eni, yaprak boyuxeni, dip kaplama oranı (%), yaprak rengi (1-9 skala), dip kaplama oranı/çıkıĢ yapan bitki sayısı, üretilen fide sayısı (adet/saksı) Ģeklindedir. Domuz ayrığı genotiplerinde ot üretimi ve yapay mera tesisi için önem arz eden genotipler belirlenerek yapılacak araĢtırmalar için dikkate alınacak değerler belirlenmiĢtir.

Domuz ayrığı genotiplerine ait 30. gün verileri Çizelge 5.1.‟de verilmiĢtir. Domuz ayrığında çimlenme güçlerinin belirlenmesi amacıyla yapılan araĢtırmalarda ekotiplerin genel olarak çimlenme güçlerinin düĢük olduğu belirlenmiĢtir. Yapılan bir baĢka araĢtırmada da çimlenme ve büyüme kapasitesi gibi kriterler arasındaki farklılıklar fazla bulunmasına karĢın domuz ayrığı ekotiplerinin ıslah çalıĢmaları için değerlendirildiği belirtilmiĢtir (Osinski, 1979).

Toplam 12 genotipte yaptığımız hesaplamalara göre çıkıĢ yapan bitki sayısı 1,75 ile 20 adet/saksı arasında değiĢmektedir. En yüksek çıkıĢ oranı % 100 çıkıĢ sağlayan tescilli çeĢit Doğu Yıldızı ile 3 numaralı genotipte gözlemlenmiĢ, onları %92,5 çıkıĢ oranıyla 10 numaralı genotip (18,5 adet/saksı) takip etmiĢtir. En düĢük çıkıĢ ise % 8,75 oranı ile 7 numaralı genotipte (1,75 adet/saksı) belirlenmiĢtir.

Aygün ve ark. (2009) domuz ayrığında yaptıkları araĢtırmalarda genotiplerde çimlenme hızlarının oldukça düĢük olduğu belirlemiĢlerdir. Çimlenme hızı ile çimlenme gücü arasında olumlu iliĢkiler tesbit edilmiĢtir. Yapılan farklı çalıĢmalarda domuz ayrığında tohum ağırlığının fazla olması direkt olarak çimlenmeyi arttırmıĢtır (Ritchie, 1973).

Yapılan çalıĢmalarda domuz ayrığında yaprak sayısının örneklerin % 42‟sinde (6 adet) ana sap üzerinde yaprak sayısı 3 tane olduğu saptanmıĢtır (Aygün ve ark., 2009). Yeni Zelanda‟da yapılan baĢka bir çalıĢmada Dactylis glomerata V, Kara ıslahı çalıĢmalarında yaprak ve sap kısımlarının incelenmesinde çiçek kömeç uzunluğu, yaprak adedi ve 1000 tane ağırlıkları gözlemlenmiĢtir. Domuz ayrığı genotipleriyle yapılan çalıĢmalarda ise büyüme skalası, habitus, yaprak varlığı, sap uzunluğu ve yaprak ebatlarında önemli farklılıkların olduğunu saptanmıĢtır (Tomov, 1973).

Domuz ayrığı genotiplerinde alınan kardeĢ sayısı ortalamalarında genotipler arasında farklılıklar gözlemlenmiĢtir. En fazla kardeĢ sayısı 2,2 adet/bitki ile 3. genotipte gözlemlenirken 2, 5, 7, 8 numaralı genotiplerde kardeĢlenme olmamıĢtır. En yüksek kardeĢlenmenin olduğu 3 numaralı genotipi , 1,50 adet/bitki ile tescilli çeĢit Doğu Yıldızı takip etmiĢ, 6 ve 9 numaralı genotipler de 1,25 adet/bitki oranı ile üçüncü sırada yer almaktadır.

Domuz ayrığında yapılan çalıĢmalarda Aygün ve ark. (2009) yaprak uzunluğu değerini 7,0–20,5 cm arasında belirlerken, Tomov (1973) yaprak uzunluğu bakımından domuz ayrığı genotiplerinde büyük oranda farklılıklar olduğunu tesbit etmiĢtir. Van Santen ve Casler (1986) ise domuz ayrığının genç yaprakları haricindeki yapraklarında yaprak uzunluğunu 20,25-35,57 cm bulmuĢ, Tükel ve Hatipoğlu (1994) ise yaptıkları araĢtırmalarda domuz ayrığında yaprak uzunluklarının 10,2-34,5 cm arasında farklılık gösterdiğini gözlemlemiĢlerdir.

ÇalıĢmamızda yapılan ölçümlerde ise yaprak boyu bakımından genotipler arasında önemli farklılıklar bulunmuĢtur. En fazla yaprak boyu 8, 35 cm ile tescilli çeĢit Doğu Yıldızı‟nda, en az yaprak boyu 4,91 cm ile 7 numaralı genotipte gözlemlenmiĢtir. 10 numaralı genotipte 7,6 cm, 5 numaralı genotipte 7,33 cm, 3 numaralı genotipte 7,1 cm yaprak boyu uzunluk değerlerinin de diğer genotiplerle kıyaslandığında daha üstün oldukları gözlemlenmiĢtir. Sonuç olarak yaprak boyu uzunluğu 8,35-4,91 cm arasında tesbit edilmiĢtir.

Lucchin ve ark. (1985) yaptığı çalıĢmada domuz ayrığında bitki boylarının 49,10-95 cm arasında farklılık gösterdiğini belirtmiĢlerdir. Türkiye‟den toplanan domuz

ayrığı bitkilerini Japonya‟da denemeye alan Abe (1980) ise Doğu Anadolu Bölgesi‟nden topladığı domuz ayrığı bitkilerinde bitki boyunun 95,9 cm olduğunu saptamıĢtır. Domuz ayrığı bitkilerinin boyları alındıkları bölgeye göre farklılık göstermektedir. Yapılan araĢtırmalarda ortalama bitki boyu 86,12 cm olarak tesbit edilmiĢtir (Tosun ve Sağsöz, 1994). Bitki boyunun çevre koĢullarına bağlı olarak 60- 200 cm arasında farklılık gösterdiğini ve ortalama 100-150 cm olduğunu Manga ve ark. (1994) yaptıkları çalıĢmalarda gözlemlemiĢlerdir. BaĢka bir araĢtırmada ise bitki boyları 61,5-117 cm olarak belirlenmiĢtir (Tükel ve Hatipoğlu, 1994). Yabancı döllenen bitkilerde bu tarz farklılıkların oluĢabileceğini belirten Açıkgöz (1982) domuz ayrığının 60-120 cm boylanan ve yumak oluĢturarak geliĢen bir yem bitkisi olduğunu bildirmiĢtir. Domuz ayrığı genotipleri arasında yaprak eni verileri bakımından genotipler arasında ilk 30 günde önemli bir farklılık gözlemlenemezken çıkıĢ oranı ve geliĢimi oldukça düĢük olan 7 numaralı genotipte 0.2 cm olarak diğer genotiplerden daha düĢük olduğu ölçümlenmiĢtir. Löve (1969) domuz ayrığı bitkilerinde yaprak geniĢliğini 2-5 mm, Tükel ve Hatipoğlu (1994) 3-8 mm, Aygün ve ark. (2009) ise 0,5-1,1 mm olarak belirlemiĢlerdir.

Yaprak Ģekli hakkında fikir veren yaprak boyu / eni değerleri en yüksek 27,83 ile tescilli çeĢit Doğu Yıldızı‟nda belirlenirken en düĢük 17 değeri ile 12 numaralı genotipte alınmıĢtır.

Yaprak büyüklüğü hakkında fikir veren yaprak boyu x eni ölçümlerinde genotipler arasında farklılıklar bulunmuĢtur. Yapılan ölçümlerde 2,50 ile en yüksek değer Doğu Yıldızı‟nda alınırken en düĢük değer 0,98 ile 7 numaralı genotipte belirlenmiĢtir. Yapılan yaprak boyu x eni ölçümleri 2,50-0,98 arasında değiĢiklik göstermektedir.

Yaprak rengi 1-9 skalasına göre 1=saman sarısı/kahverengi, 9=koyu yeĢil olarak değerlendirilmiĢtir. Yaprak rengi bakımından tescilli çeĢit Doğu Yıldızı 6 (açık yeĢil) ile en açık renge sahip olduğu gözlenirken, diğer genotipler arasında yaprak rengi bakımından önemli farklılıklar gözlemlenememiĢtir.

Genotipler arasında bitki baĢına bitki baĢına dip kaplama oranı açısından farklılıklar vardır. Bitki baĢına dip kaplama oranı en yüksek %61,3 ile tescilli çeĢit Doğu Yıldızı‟nda gözlenirken en düĢük %2,5 ile 7 numaralı genotipte gözlemlenmiĢtir. Bitki baĢına dip kaplama oranı %61,3 ile %2,5 arasında değiĢim göstermektedir.

Üretilen fide sayısı bakımından genotipler arasında önemli farklılıklar bulunmuĢtur. Yüksek oranda çıkıĢ sağlayan 3 numaralı genotip ile tescilli çeĢit Doğu

Yıldızı‟nda maksimum sayıda fide elde edilmiĢtir. En az fide sayısı 1,75 ile 7 numaralı genotipten alınmıĢtır.

Genotiplerin bitki baĢına dip kaplama hızı hakkında fikir edinmek amacıyla çıkıĢ yapan bitki baĢına dip kaplama oranları hesaplanmıĢtır. Domuz ayrığı genotiplerinde bitki baĢına dip kaplama oranı/çıkıĢ yapan bitki sayısı ortalamaları arasında önemli farklılıklar tesbit edilerek bitki baĢına dip kaplama oranı/çıkıĢ yapan bitki sayısı en yüksek 3,17 ile 10 numaralı genotipte, en düĢük 0,91 ile 8 numaralı genotipte tesbit edilmiĢtir.

Çizelge 4.13 Domuz ayrığı genotiplerinde 30. gün gözlemleri

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ÇıkıĢ yapan bitki sayısı (adet/saksı) 12,35 9,7 20 15,75 11,45 9,50 1,75 5,25 14,75 18,5 20 15 ÇıkıĢ oranı (%) 61,75 48,5 100 78,75 57,3 47,5 8,75 26,25 73,75 92,5 100 75 KardeĢ sayısı (adet/bitki ) 0,5 - 2,2 0,75 - 1,25 - - 1,25 1 1,50 0,5 Yaprak eni (cm) 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 Yaprak boyu (cm) 6,12 6,75 7,1 6,95 7,33 5,61 4,91 6,25 6 7,6 8,35 5,1 Yaprak boyu / eni 20,4 22,5 23,66 23,16 24,43 18,7 24,55 20,83 20 25,33 27,83 17 Yaprak boyu x eni 1,83 2,02 2,13 2,08 2,19 1,68 0,98 1,87 1,8 2,28 2,50 1,53 Bitki baĢına dip kaplama oranı (%) 25,9 11,3 50,3 35,7 17,5 10,2 2,5 4,8 32,5 58,7 61,3 32,9 Yaprak rengi (1-9 skala) 7 8 8 8 7 7 7 7 8 8 6 7 Üretilen fide sayısı (adet/saksı) 11,0 9,0 20 15,75 11,7 9,50 1,75 5,25 13,3 18,5 20 15 Bitki baĢına dip kaplama oranı/çıkıĢ yapan bitki sayısı 2,10 1,16 2,51 2,26 1,53 1,07 2,0 0,91 2,20 3,17 3,06 2,19