Sonuçlar

İlk olarak yürütülen bu çalışmada elde edilen bulgular doğrultusunda lise öğrencilerinin dini dünya görüşünü, ahlaki değerlerinin kaynağını ve hayat amaçlarını etkileyen unsurlarla birlikte ahlaki eylemlerinde kuşkuya düştüklerinde ve karşılaştıkları herhangi bir sorunda dünya görüşleri çerçevesinde başvurdukları kaynaklara yönelik sonuçlar betimlenmektedir.

İkinci olarak elde edilen bulgular doğrultusunda hayata dair seçimlerinde dini inançlarının etkisinin olup olmadığına, inançlarına veya dünya görüşlerine ait düşüncelerin yanlışlanabilir/değiştirilebilir olabileceğini düşünüp düşünmediklerine ve inançlarına veya dünya görüşlerine ait bazı ilkelerin zamana bağlı olarak değişebileceğini düşünüp düşünmediklerine dair sonuçlar betimlenmektedir.

Üçüncü olarak da okulda verilen eğitimin ve özelde imam hatip lisesi meslek dersleri veya din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin öğrencilerin dünya görüşleri üzerinde etkili olup olmadığı betimlenmektedir.

Çalışmadan elde edilen bulgular ve yorumlar ışığında çıkarılabilecek sonuçlar yukarıda belirttiğimiz hiyerarşiye göre ama bölümlere ayrılmadan maddelendirilecektir.

 Öğrencilerin büyük kısmının dünya görüşü hakkında bilgisi vardır ve bu kavramın tanımını yapabilmektedirler. Dünya görüşünü sırasıyla en çok çevre, aile, din/dini görüş, eğitim, yaşam standartları, cinsiyet, kültür/örf, siyaset etkilemektedir.

 Öğrenciler ahlaki değerler konusunda vicdani sorumluluk hissettikleri için sahip oldukları bu değerler davranışlarını etkilemektedir. Ahlaki değerler ile davranışların uyumsuzluğu çatışma getirmektedir. Bu

değerlerin kaynağı din ve vicdandır. Bundan dolayı da din ve vicdan, sonrasında da aile ve örf ahlaki değerleri etkiler.

 Öğrencilerin hayatlarının amacını belirleyen unsurlar çoğu zaman tek bir unsur olmamakla beraber en fazla etki eden faktöre göre bu unsurlar sırasıyla öğrencilerin dini, hayalleri/düşünceleri, aileleri, hedefleri/idealleri, maddiyat/imkanlarıdır. Lise öğrencilerinde bunlara ek olarak akılları, hazları ve çıkarlar; imam hatip lisesi öğrencilerinde ise değerler ve mutlu olma fikri yer almaktadır.

 Öğrenciler ahlaki eylemlerinde kuşkuya düştüklerinde kendilerine en yakın ve en güvenilir buldukları kaynaklara yönelmektedirler. Aile, öğretmenler, güvenilir kişiler ve yazılı kaynaklar en çok başvurulan kaynaklardandır. Hem imam hatip lisesinde hem de diğer liselerde öğrenim gören öğrencilerin başvurdukları kaynaklar %89 oranında aynıdır.

 Öğrenciler karşılaştıkları sorunları çözmek ve bu durumu dünya görüşleri çerçevesinde açıklamak için en çok güvenilir kişi veya kurumlara başvurmaktadırlar. Ardından yazılı kaynak, internet, aile ve öğretmen gelmektedir. Öğrenciler daha bilgili gördükleri kişilere değil kendilerinin ne hissettiklerini anlayabilen ve kendilerini onların yerine koyabilen kişilere danışmaktadırlar.

 Öğrenciler ahlaki eylemlerinde kuşkuya düştüklerinde daha çok ailelerine danışırken karşılaştıkları sorunları çözmek için daha az başvurmaktadırlar.

 Öğrencilerin dini inançları davranışlarını etkilemektedir.  Öğrencilerin büyük kısmının dini dünya görüşü oluşmuştur.

 Lise öğrencilerinden üçte biri, İslam dininin içine doğmaları ve kendi imani eksiklikleri olduğunu düşünme sebebiyle inanç veya dünya görüşlerinin değiştirilebilir veya yanlışlanabilir olduğunu düşünmemektedir. İmam hatip lisesi öğrencilerinin ise yarısı mutlu oldukları, dini inançlarının temelin bildikleri ve dinlerinin mantıklı olduğunu düşündükleri için inanç veya dünya görüşlerinin değiştirilebilir veya yanlışlanabilir olduğunu hiç düşünmemektedir.

 Öğrenciler inanç veya dünya görüşlerinin değiştirilebilir veya yanlışlanabilir olduğunu düşünüp yaptıkları araştırmalar neticesinde doğru olduğu kanaatine varmışlardır. Akla yatkın açıklamalar ve çevre faktörü öğrencilerin düşüncelerinde etkilidir.

 Lise öğrencilerinin neredeyse yarısına yakınının inançlarının, dünya görüşlerinin veya her ikisinin de bazı ilkeleri zamana bağlı olarak değişmiştir. Bunun sebepleri; ilkelerin yanlış anlaşılması, tarihselci düşünce, seküler düşünme ve tanrı ile aralarında ilişkinin değişmesidir. Bu noktada dini inancı olmayan öğrencilerin oranının etkisi fazladır. Katılımcıların %55’ine tekabül eden diğer öğrenciler için inanç değil dünya görüşünün bazı ilkeleri değiştirilebilirdir. İmam hatip lisesi öğrencilerinin ise %94,5’i hem dini inançlarının hem de dünya görüşlerinin ilkelerinin değişmediğini ve sadece dünya görüşlerinin ilkelerinde değiştiğini ifade etmişlerdir. Geri kalanı ise her ikisinin ilkelerinin değişebileceğini söylemiştir.

 Lise öğrencilerin %55’ini okulda aldıkları eğitim etkilemektedir, %45’ini ise etkilememektedir. Öğrenciler eğitim sistemini eleştirmektedir. Onlara göre dersler sadece sınava yönelik anlatıldığı için not kaygısıyla derslere yaklaşmaktadırlar. Fakat okulda verilen eğitimin kendilerini etkilemediği öğrencilerin çoğunu, sistemin dışına çıkabilen ve donanımlı gördükleri öğretmenler ve sınıf ortamı etkilemektedir. İmam hatip lisesi öğrencilerini ise okulda aldıkları eğitim kendilerinin dünya görüşlerini etkilemektedir.

 Din kültürü ve ahlak bilgisi dersi lise öğrencilerinin %60’ını hiç etkilememektedir. Dersi ciddiyetsiz görmeleri, derslerde Tanrı tasavvurunun aşırı müsamahakar bir şekilde anlatılmasını samimi bulmamaları, konuları zaten bildiklerini düşünmeleri, derslerin sınav odaklı anlatılması ve tartışmaya kapalı bir eğitim sistemi olması derslerin öğrencileri etkilememe sebepleridir. İmam hatip lisesi öğrencilerinin %89’unu imam hatip lisesi meslek dersleri etkilemektedir. Yeni bilgi edinmiş olmaları, dinin ilke ve derinliklerini

kavramaları sebebiyle ve dini bilgisi az olanlarda daha fazla etkisi olmaktadır.

 İmam hatip lisesi meslek dersleri veya din kültürü ve ahlak bilgisi dersi lise öğrencilerin %40’ını etkilemektedir. Lise öğrencilerine göre etkileme sebebi büyük oranda sorularına mantık çerçevesinde cevap verebilen ve dersi tam donanımlı bir şekilde anlatabilen öğretmenlerdir. İmam hatip lisesi öğrencilerinden ise %11’i etkilememe sebebi not endeksli ders anlatımıdır.

 Öğrencilerin %70’i kendini ailelerinden farklı olarak görmektedir. Ailelerinin hayat tecrübeleri, yaşama dair amaçları, dinleri, dünya görüşleri, siyasi görüşleri, ideolojileri ve yaşam tarzları bakımından farklılık göstermektedirler.

Yürütülen bu çalışmada lise öğrencilerinin çoğunun dünya görüşlerinin temelinde din olduğu tespit edilmiştir. Öğrencilerin yaklaşık %60’ına yakınının ahlaki değerlerinin kaynağı, dünya görüşlerini oluşturan ve hayat amaçlarını belirleyen unsurlardan biri dindir. Dini dünya görüşlerini en çok çevre etkilemektedir. Öğrencilerin bir kısmının ailelerinin dünya görüşlerinin kendi üzerlerindeki etkisi, farklı çevrelerde yeni insanlarla tanıştıkları zaman tamamen kaybolabildiği görülmektedir. Öğrenciler, her ne kadar dünya görüşlerinde din etkili ise de dinin ilkelerinin zamana bağlı olarak değişiminin söz konusu olup olmadığı sorusunda da görüldüğü gibi vahyi değil aklı öncelemektedirler. Dine ve dini kaynaklara yaklaşım tarzları herhangi bir konuya yaklaşımları gibidir.

Çalışmada görülmektedir ki lise öğrencileri, okul ortamını tartışmadan uzak ve ezbere dayalı bir eğitim sistemine sahip olarak görmektedirler. Böyle bir ortamda derslere verilen değer de düşmektedir. Öğrenciler sayısal dersleri değil de felsefe ve tarih gibi dersleri dünya görüşlerinde etkili görmektedir. İmam hatip lisesi meslek derslerinin ve din kültürü ve ahlak bilgisi dersinin de dünya görüşlerine etkisi azdır. Derslere not endeksli bakmaları ve bildikleri konuların tekrarı olarak görmeleri dersin ciddiyetini azaltmaktadır. Bu derslerin dünya görüşlerinde etkili olduğunu söyleyen öğrenciler, öğretmenlerinden övgüyle bahsetmektedir. Bilgili olmak, derse

kaynak açısından donanımlı gelmek, araştırmacı bir kişiliğe sahip olmak, dersi disiplinler arası yaklaşımla işlemek, mantıklı ve doyurucu cevaplar vermek öğrencileri etkileyen öğretmenlerin özellikleridir.

İmam hatip lisesi öğrencilerinin genelinin kendilerine yöneltilen sorulara verdikleri cevaplar göz önünde bulundurulduğunda çok fazla eleştirel bir bakış açısına sahip olmadıkları görülmektedir. İmam hatip liseleri içerisinde proje okulunda okuyan öğrencilerin diğerlerine göre fikri yapılarının daha kuvvetli olduğu tespit edilmiştir. Proje imam hatip lisesinde öğrenim gören öğrenciler ile proje Anadolu lisesinde okuyan öğrenciler dinin hayatlarında merkezi bir konumda yer alması bakımından birbirleriyle eş değer olmakla birlikte proje Anadolu lisesinde öğrenim gören öğrenciler eleştirel düşünce noktasında bir adım önde yer almaktadırlar.

İmam hatip öğrencilerinin büyük bir kısmı yapılan görüşmede neredeyse hiç olumsuz bir eleştiride bulunmamaktadır. Öğrencilerin düşünce yapısı bakımından olgunluğa erişmiş olmakla beraber verdikleri cevaplar bilgi verme ve yorumlama niteliğinden öteye geçmemekte, onları etkileyen hemen hemen her unsur olumlu etkilemektedir.