Ülkemizde siyez buğdayının üretiminde kullanılan saf makro ve mikro besin elementi miktarlarının tam olarak kayıtlarda bulunmaması ve bu konuda yapılan çalışmaların sınırlı olması nedeniyle; siyez buğdayı yetiştiriciliğinde gübrelemenin verime etkisi üzerine çalışmaya çok fazla rastlanılmamıştır. Ancak, siyez buğdayın tanesinde demir, çinko ve fosfor içeriğinin ve protein kapsamının yüksek olması nedeniyle gelecekte tercih edilebilecek bir çeşit olduğunun kanıtıdır.
Bu yüksek lisans tez çalışması, sera şartlarında Konya kireçli toprağında yetiştirilen siyez buğdayının demir, çinko ve fosforlu gübre ihtiyacını belirlemek amacıyla yapılmıştır.
Denemede kullanılan toprak nötr pH‟a sahip olup, hafif tuzlu topraktır. Deneme toprağının organik madde miktarı az olmakla birlikte, yüksek kireç içeriğine ve killi tekstür sınıfında yer almaktadır. Deneme toprağının K, P, Mg ve Cu içeriği yeterli, Fe, Zn ve Mn içeriği bakımından noksandır.
Elde edilen verilere göre ortalama bitki boyları 82.67 - 102.44 cm arasında değişmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde bitki boy uzunluğu; en düşük fosforlu gübre uygulamasının olduğu bitkilerde gözlenirken; en yüksek ise fosforlu gübre uygulanmayan bitkilerde tespit edilmiştir. Bu durum toprakta yeterli seviyede fosforun bulunması halinde; ek fosforlu gübre uygulamasının bitki boyunu olumsuz şekilde etkilediğini göstermektedir. Siyez buğday bitkisinin bitki boy uzunluğu üzerine Fe*Zn*P interaksiyonu genel olarak değerlendirildiğinde; demirli ve çinkolu gübre uygulamaları belli bir noktaya kadar olumlu etki yapmış ancak uygulama dozları arttıkça bitki boyunda azalmalar meydana gelmiştir. Bitki başak uzunluğu 2.90 – 4.03 cm arasında değişmiştir. Genel olarak Fe*Zn*P interaksiyonu incelendiğinde; Zn4 dozu ile Fe16 dozunda bitki başak uzunluğunun en yüksek olduğu, P0Zn0Fe0 kontrol uygulamasında ise en düşük olduğu gözlenmiştir. P0 ve P1 uygulamalarında ortalamalar dikkate alındığında kontrole kıyasla artan demir dozları ile başak uzunluğu artmıştır. Benzer şekilde çinkonun artan dozları ile başak uzunluğu önemli artış göstermiştir. Bitki başak sayısı 21.33 – 29.00 adet saksı-1 arasında değiştiği tespit edilmiştir. Uygulamaların ortalama değerleri ayrı ayrı değerlendirildiğinde P0 dozunda artan çinko ve demir dozları ile başak sayısı değişmez iken; P1 dozunda artan demir dozları ile başak sayısı önemli ve olumsuz etkilenirken, artan çinko dozları önemli ve olumlu etkilenmiştir. Bitki biyomas verimi 18.42 – 25.08 gr saksı-1
edilmiştir. Fosfor, demir ve çinko interaksiyonunda siyez buğday bitkisinde ortalamalar dikkate alındığında fosfor uygulaması olmayan bitkilere kıyasla bitki biomas verimi fosforlu gübre uygulamalarında daha yüksektir. Kavuzsuz tane veriminin 4.55 – 6.47 gr saksı-1
arasında değiştiği tespit edilmiştir. Genel olarak hem P0 hem de P1 uygulamalarında artan çinko dozları ile kavuzsuz tane verimi artmıştır. Ortalamalar dikkate alındığında fosfor uygulaması olmayan bitkilerde artan demir dozları ile verim artmış, fosfor uygulaması yapılanlarda ise değişim olmamıştır. Kavuzlu tane verimi değerleri 122.7 – 165.1 kg da-1
arasında değişmiştir. Genel olarak artan çinko dozu ile kontrollere göre kavuzlu tane verimi artmıştır. Artan demir dozları ile ise özellikle Zn4 dozunda hem P0 hem de P1 uygulamalarında artış gözlenmiştir ancak Zn8 ve Zn16 dozlarında görülen artışlar Zn4 uygulamalarındaki kadar önemli değildir. Kavuzsuz bin tane ağırlığının 22.75 – 29.74 gr arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama kavuzsuz bin tane ağırlığının kontrolde 26.08 gr iken, Zn16 22.75 gr a düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama kavuzsuz bin tane ağırlığının kontrolde 26.67 gr iken, Fe16Zn16 dozunda 24.79‟ gr a düşmüştür.
Bitki aksamlarındaki element konsantrasyonlarına gelince; ortalama yaprak demir içeriği 22.59 – 88.73 mg kg-1
arasında değiştiği tespit edilmiştir. fosforlu gübre uygulaması ile birlikte çinko uygulanması durumunda yaprak demir içeriği azalmıştır. Artan demir dozları ile P0 uygulamalarında artış gözlenmiştir, P1 uygulamalarında ise azalma görülmüştür. Sonuç olarak fosfor uygulaması yaprak demir içeriğini kısmen azaltmıştır. Yaprak çinko içeriğinin 31.45 – 79.99 mg kg-1
arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama yaprak çinko içeriği kontrolde 41.80 mg kg-1 iken, Fe16 dozunda 31.45 mg kg-1 a düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama yaprak çinko içeriği kontrolde 34.72 mg kg-1
iken, Fe4Zn16 dozunda 79.99 mg kg-1 a yükselmiştir. Hem P0 ve hem de P1 de artan çinko dozları ile yaprak çinko içeriği artmış; artan demir dozları ile ise değişmemiştir. Yaprak potasyum içeriğinin % 0.500 – 0.657 arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama yaprak potasyum içeriği kontrolde % 0.595 iken, Zn8 % 0.542 e düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama yaprak potasyum içeriği kontrolde % 0.549 iken, Fe4Zn16 dozunda % 0.500 e düşmüştür. Yaprak fosfor içeriğinin % 0.131 – 0.249 arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama yaprak fosfor içeriği kontrolde % 0.186 iken, Zn16 % 0.131 a düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama yaprak fosfor içeriği kontrolde % 0.241 iken, Fe16Zn16 dozunda % 0.136 a düşmüştür. Yaprak azot içeriğinin % 0.454 – 0.761 arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama yaprak azot içeriği kontrolde %
0.625 iken, Zn8Fe16 dozunda % 0.454 a düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama yaprak azot içeriği kontrolde % 0.536 iken, Fe8Zn16 dozunda % 0.455 e düşmüştür.
Tane aksamlarındaki element konsantrasyonlarına gelince; ortalama tane demir içeriğinin 6.661 – 55.071 mg kg-1
arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama tane demir içeriği kontrolde 28.32 mg kg-1
iken, Zn16 dozunda 24.25 mg kg-1 e düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama tane demir içeriği kontrolde 13.00 mg kg-1
iken, Fe8Zn16 dozunda 8.03 mg kg-1 a düşmüştür. Tane çinko içeriğinin 48.94 – 109.95 mg kg- 1
arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama tane çinko içeriğinin kontrolde 55.96 mg kg-1 iken, Fe8 dozunda 48.94 mg kg-1 e düşmüş, Fe16Zn16 dozunda 109.95 mg kg-1 e yükselmiştir. P1 uygulamasında ortalama tane çinko içeriğinin kontrolde 55.38 mg kg-1 iken, Fe16Zn8 dozunda 83.73 mg kg-1 ve Fe16Zn16 dozunda 93.96 mg kg-1 e yükselmiştir. Tane potasyum içeriğinin % 0.375 – 0.536 arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama tane potasyum içeriği kontrolde % 0.404 iken, Fe8 uygulamasında % 0.375 e düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama tane potasyum içeriği kontrolde % 0.417 iken, Fe4Zn8 dozunda % 0.536 a yükselmiştir. Tane azot içeriğinin % 1.566 – 1.863 arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama tane azot içeriği kontrolde % 1.813 iken, Zn8 dozunda % 1.579 a düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama tane azot içeriği kontrolde % 1.678 iken, Fe8Zn16 dozunda % 1.566 a düşmüş ve Fe16Zn8 dozunda % 1.863 e yükselmiştir. Tane ham protein miktarının % 9.79 – 11.64 arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama tane protein içeriği kontrolde % 11.33 iken, Zn8 % 9.87‟ e düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama tane protein içeriği kontrolde % 10.49 iken, Fe8Zn16 dozunda % 9.79 a düşmüştür. Tane fosfor içeriğinin % 0.253 – 0.478 arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama tane fosfor içeriğinin kontrolde % 0.366 iken, Fe8 % 0.266‟ a düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama tane fosfor içeriği kontrolde % 0.290 iken, Fe16Zn4 dozunda % 0.253‟ e düşmüştür.
Bitki toprak üstü aksamı tarafından kaldırılan element konsantrasyonlarına gelince; ortalama btüa ile kaldırılan demir miktarının 0.0824 – 0.2905 mg kg-1 arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama btüa ile kaldırılan demir içeriği kontrolde 0.1490 mg kg-1 iken, Fe4 dozunda 10.20 mg kg-1 „a düşmüş, Fe16Zn8 dozunda 0.2905 mg kg-1‟a yükselmiştir. P1 uygulamasında ortalama btüa ile kaldırılan demir içeriği kontrolde 0.2036 mg kg-1
iken, Fe dozunda 0.0824 mg kg-1 e düşmüştür. Btüa ile kaldırılan çinko miktarının 0.0955 – 0.2445 mg kg-1
arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama btüa ile kaldırılan çinko içeriği kontrolde 0.1101 mg kg-1
iken, Fe16 dozunda 0,0992 mg kg-1‟a düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama btüa ile kaldırılan çinko içeriği kontrolde 0.0955 mg kg-1
iken, Fe4Zn16 dozunda 0.2445 mg kg-1 e yükselmiştir. Btüa ile kaldırılan fosfor miktarının 3.551 – 8.268 mg kg-1
arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama btüa ile kaldırılan fosfor içeriği kontrolde 4.871 mg kg-1 iken, Zn16 3.551 mg kg-1 e düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama btüa ile kaldırılan fosfor içeriği kontrolde 6.470 mg kg-1
iken, Fe16Zn8 dozunda 3.935 mg kg-1 e düşmüştür.
Tane ile tarafından kaldırılan element konsantrasyonlarına gelince; ortalama tane ile kaldırılan çinko miktarının 0.0358 – 0.0804 mg kg-1
arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama tane ile kaldırılan çinko içeriği kontrolde 0,0363 mg kg-1 iken, Fe16Zn16 dozunda 0,0804 mg kg-1 e yükselmiştir. P1 uygulamasında ortalama tane ile kaldırılan çinko içeriği kontrolde 0,0443 mg kg-1
iken, Fe16Zn16 dozunda 0,0716 mg kg-1 e yükselmiştir. Tane ile kaldırılan demir miktarının 0.0060 – 0.0443 mg kg-1 arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama tane ile kaldırılan demir içeriği kontrolde 0.0183 mg kg-1
iken, Zn16 dozunda 0.0160 mg kg-1 e düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama tane ile kaldırılan demir içeriği kontrolde 0.0104 mg kg-1 iken, Zn16 dozunda 0.0060 mg kg-1 e düşmüştür. Tane ile kaldırılan fosfor miktarının 1.956 – 3.631 mg kg-1
arasında değiştiği tespit edilmiştir. P0 uygulamasında ortalama tane ile kaldırılan fosfor içeriği kontrolde 2.372 mg kg-1
iken, Fe8 dozunda 1.956 mg kg-1 e düşmüştür. P1 uygulamasında ortalama tane ile kaldırılan fosfor içeriği kontrolde 2.295 mg kg-1 iken, Fe16Zn4 dozunda 1.990 mg kg-1e düşmüştür.
Günümüzde Batı Karadeniz Bölgesinde, Kastamonu‟da özellikle yoğun olarak İhsangazi ilçesinde tarımı yapılan siyez buğdayının özelliklerinin belirlenerek, sürdürülebilirliğini sağlamak ve orijinalliğinin korunmasında katkıda bulunarak, siyez buğdayının besinsel özelliklerinin belirlenmesi ile daha fazla çiftçi tarafından tarımı yapılacak ve daha fazla ürün elde edilerek, çiftçinin yaşam standartları yükseltilmiş olacak ve istihdam imkanı sağlanmış olacaktır.
Toprakta yeterli seviyede fosforun bulunması halinde; ek fosforlu gübre uygulamasının bitki boyunu ve başak uzunluğunu olumsuz şekilde etkilediğini göstermektedir. Başak uzunluğu genel olarak değerlendirildiğinde; demirli ve çinkolu gübre uygulamalarının başak uzunluğunu önemli ve olumlu şekilde etkilediği görülmüştür.
Fosfor, demir ve çinko interaksiyonunda siyez buğday bitkisinde ortalamalar dikkate alındığında fosfor uygulaması olmayan bitkilere kıyasla bitki biyomas verimi ve başak sayısı fosforlu gübre uygulamalarında daha yüksek bulunmuştur.
Fosfor uygulaması ile birlikte kavuzsuz tane veriminin arttığı tespit edilmiş, genel olarak hem P0 hem de P1 uygulamalarında artan çinko dozları ile kavuzsuz tane verimi artmıştır.
Fosfor uygulaması ile en yüksek kavuzlu tane verimi tespit edilmiştir. Genel olarak artan çinko dozları ile kontrollere göre kavuzlu tane verimi artmıştır. Artan demir dozları ile ise özellikle Zn4 dozunda hem P0 hem de P1 uygulamalarında artış gözlenmiştir.
Siyez buğday bitkisinde toprağa ek fosfor uygulaması ile en yüksek kavuzsuz bin tane ağırlığı tespit edilmiştir.
En yüksek tane demir içeriği 55.07 mg kg-1
fosforlu gübre uygulamalarının olmadığı Fe16Zn4 dozunda bulunmuş, toprağa ek fosforlu gübre uygulamaları ile tane demir içeriğinde azalmalar meydana gelmiştir.
En yüksek tane çinko içeriği 109.95 mg kg-1
fosforlu gübre uygulamalarının olmadığı Fe16Zn16 dozlarında elde edilmiş olup; ilave edilen ek fosforlu gübre uygulamaları ile birlikte tane çinko içeriğinde önemli kayıplar meydana gelmiştir.
En yüksek tane ham protein miktarı % 11.64 fosforlu gübre uygulamalarının olduğu Fe16Zn8 doz uygulamalarında bulunmuştur.
Sonuç olarak: Toprakta yeterli seviyede fosforun bulunması durumunda fazladan ilave edilecek fosforlu gübre uygulamalarının bitki boyu, başak uzunluğu, tane demir ve çinko içeriğini olumsuz şekilde etkilediği ortaya çıkmış; ilave fosforlu gübre uygulamaları ile ise: biyomas verimi, başak sayısı, kavuzsuz tane verimi (g saksı-1
) ve kavuzlu tane verimi (kg da-1), kavuzsuz bin tane ağırlığı ve tane ham protein içeriklerinde artışlar meydana gelmiştir.
Bu araştırma kapsamında yukarıda özetlemeye çalıştığımız verim ve kalite sonuçları bize göstermektedir ki verimli ve yüksek kaliteli siyez tarımında demir ve çinko vazgeçilmez mikro besin elementleridir. Kavuzsuz tane verimi(gr/saksı) ve elde edilen verilere göre hesaplanmış olan kavuzlu tane verimi(kg/da) değerleri dikkate alındığında P0Fe16Zn4, P0Fe4Zn8, P1Fe8Zn4 ve P1Fe0Zn16 uygulamalarında verim önemli artış göstermiştir. Bu durumda toprakta yeterli fosforun bulunması halinde 1 kg Fe /da ve 2 kg Zn /da uygulaması tavsiye edilebilir. Ortamda yeterli fosforun bulunmaması durumunda ise 4 kg P/da, 2 kg Fe/da ve 1 kg Zn/da gübre uygulaması tavsiye edilebilir.
Aynı zamanda yüksek verim ve kaliteyi bir arada yakalamak için dengeli bir bitki besleme programının uygulanması gerektiği araştırmamız sonucunda bir kez daha teyit edilmiştir. Çalışmamız kontrolü sera şartlarında yapılmasından dolayı elde edilen bilgilerin pratiğe intikal etmesi ve siyez tarımı ile uğraşan çiftçilerimizin bu bilgilerden faydalanabilmesi için çalışmanın benzer tarla denemelerinden elde edilecek sonuçlarla bütünleştirilerek çiftçilerimize uygulamalı tarımda kullanabileceği somut tavsiyeler yapılmalıdır.
KAYNAKLAR
Abdel-Aal, E., Young, J., Wood, P., Rabalski, I., Hucl, P., Falk, D. ve Fregeau-Reid, J., 2002, Einkorn: A potential candidate for developing high lutein wheat, Cereal
chemistry, 79 (3), 455-457.
Abdel-Aal, E. ve Hucl, P., 2005, Spelt: a specialty wheat for emerging food uses,
Speciality Grains for Food and Feed. Minnesota, American Association of Cereal Chemists Inc, 109-142.
Abdel-Aal, E. M., Hucl, P., Sosulski, F. ve Bhirud, P., 1997, Kernel, milling and baking properties of spring-type spelt and einkorn wheats, Journal of Cereal Science, 26 (3), 363-370.
Abdel-All, E., Hucl, P. ve Sosulski, F., 1995, Compositional and nutritional characteristics of spring einkorn and spelt wheats, Cereal chemistry (USA). Abdoli, M., Esfandiari, E., Sadeghzadeh, B. ve Mousavi, S.-B., 2016, Zinc application
methods affect agronomy traits and grain micronutrients in bread and durum wheat under zinc-deficient calcareous soil, Yuzuncu Yil University J Agric Sci, 26 (2), 202-214.
Akay, A., 1998, Kireçli topraklarda fosfor ve çinko gübrelemesinin buğday verim ve kalitesine etkisi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Anonymous, 2017, http://www.tmo.gov.tr Erişim Tarihi: 12.05.2019,
Atar, B. ve Kara, B., 2017, Comparison of Grain Yield and Some Characteristics of Hulled, Durum and Bread Wheat Genotypes Varieties, Turkish Journal of
Agriculture-Food Science and Technology, 5 (2), 159-163.
Atlı, A., 1999, Kışlık Tahıl Üretim Bölgelerimizde Yetiştirilen Bazı Ekmeklik ve Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Kaliteleri ve Kalitelerinin Stabilitesi Üzerine Araştırmalar. 443-454s, Türkiye Tahıl Simpozyumu, 6 (9).
Aydoğan, S., Akçacık, A. G., Şahin, M. ve Yüksel, K., 2007, Ekmeklik buğday (T. aestivum L.) genotiplerinde verim ve bazı kalite özellikleri arasındaki ilişkiler,
Tarla bitkileri merkez araştırma enstitüsü dergisi, 16 (1-2), 21-30.
Aydoğan, S., Göçmen Akçacık, A., Şahin, M., Kaya, Y., Taner, S., Demir, B. ve Önmez, H., 2010, Ekmeklik buğday çeşitlerinin dane verimi, bazı kimyasal ve reolojik özellikleri üzerine bir araştırma, Bitkisel Araştırma Dergisi, 1, 1-7. Bálint, A. F., Kovács, G., Erdei, L. ve Sutka, J., 2001, Comparison of the Cu, Zn, Fe, Ca
and Mg contents of the grains of wild, ancient and cultivated wheat species,
Cereal Research Communications, 375-382.
Barton, C. J., 1948, Photometric analysis of phosphate rock, Analytical Chemistry, 20 (11), 1068-1073.
Barut, H., 2012, Farklı doz ve zamanlarda uygulanan çinko ve azotun buğdayda tane çinko konsantrasyonu üzerine etkisi. Çukurova Üniv, Fen Bilimleri Enstitüsü
Doktora tezi, Adana.
Barut, H., Şimşek, T. ve Aykanat, S., 2016, Çinko Uygulamasının Makarnalık Buğday Çeşitlerinde Verim ve Bazı Tarımsal Özellikler Üzerine Etkisi, Türkiye Tarımsal
Araştırmalar Dergisi, 4 (1), 10-23.
Bayraklı, F., 1987, Toprak ve bitki analizleri, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları,
Yayın (17).
Borghi, B., Castagna, R., Corbellini, M., Heun, M. ve Salamini, F., 1996, Breadmaking quality of einkorn wheat (Triticum monococcum ssp. monococcum), Cereal
Bouyoucos, G. J., 1951, A Recalibration of the Hydrometer Method for Making Mechanical Analysis of Soils 1, Agronomy journal, 43 (9), 434-438.
Brandolini, A., Hidalgo, A. ve Moscaritolo, S., 2008, Chemical composition and pasting properties of einkorn (Triticum monococcum L. subsp. monococcum) whole meal flour, Journal of Cereal Science, 47 (3), 599-609.
Brandolini, A., Hidalgo, A., Gabriele, S. ve Heun, M., 2015, Chemical composition of wild and feral diploid wheats and their bearing on domesticated wheats, Journal
of Cereal Science, 63, 122-127.
Cakmak, I., Yilmaz, A., Kalayci, M., Ekiz, H., Torun, B., Ereno, B. ve Braun, H., 1996, Zinc deficiency as a critical problem in wheat production in Central Anatolia,
Plant and Soil, 180 (2), 165-172.
Cakmak, I., Ozkan, H., Braun, H., Welch, R. ve Romheld, V., 2000, Zinc and iron concentrations in seeds of wild, primitive, and modern wheats, Food and
Nutrition Bulletin, 21 (4), 401-403.
Cakmak, I., 2008, Enrichment of cereal grains with zinc: agronomic or genetic biofortification?, Plant and Soil, 302 (1-2), 1-17.
Cassel, D. ve Nielsen, D., 1986, Field capacity and available water capacity, Methods of
soil analysis: Part 1—Physical and mineralogical methods (methodsofsoilan1),
901-926.
Castagna, R., Borghi, B., Di Fonzo, N., Heun, M. ve Salamini, F., 1995, Yield and related traits of einkorn (T. monococcum ssp. monococcum) in different environments, European Journal of Agronomy, 4 (3), 371-378.
Corbellini, M., Empilli, S., Vaccino, P., Brandolini, A., Borghi, B., Heun, M. ve Salamini, F., 1999, Einkorn characterization for bread and cookie production in relation to protein subunit composition, Cereal chemistry, 76 (5), 727-733. D'egidio, M., Nardi, S. ve Vallega, V., 1993, Grain, flour, and dough characteristics of
selected strains of diploid wheat of Diploid Wheat, Triticum monococcum L,
Cereal Chem, 70 (3), 298-303.
Emeksizoğlu, B., 2016, Kastamonu Yöresİnde Yetİştİrİlen Sİyez (Triticum Monococcuml.) Buğdayinin Bazi Kalİte Özellİklerİ İle Bazlama ve Erİşte Yapiminda Kullaniminin Araştirilmasi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, SAMSUN. Erba, D., Hidalgo, A., Bresciani, J. ve Brandolini, A., 2011, Environmental and
genotypic influences on trace element and mineral concentrations in whole meal flour of einkorn (Triticum monococcum L. subsp. monococcum), Journal of
Cereal Science, 54 (2), 250-254.
Erenoglu, E. B., Kutman, U. B., Ceylan, Y., Yildiz, B. ve Cakmak, I., 2011, Improved nitrogen nutrition enhances root uptake, root‐ to‐ shoot translocation and remobilization of zinc (65Zn) in wheat, New Phytologist, 189 (2), 438-448. Ertop, M. H. ve Atasoy, R., 2018, Comparison of Physicochemical Attributes of
Einkorn Wheat (Triticum monococcum) and Durum Wheat (Triticum durum) and Evaluation of Morphological Properties Using Scanning Electron Microscopy and Image Analysis, Journal of Agricultural Sciences, 25 (1), 93- 99.
Eyüpoğlu, F., Kurucu, N. ve Talaz, S., 1995, Türkiye topraklarının bitkiye yarayışlı mikroelementler bakımından genel durumu. Toprak Gübre Araştırma Ens. Fageria, N., Baligar, V. ve Clark, R., 2002, Micronutrients in crop production, In:
Advances in Agronomy, Eds: Elsevier, p. 185-268.
FAO, 1980, Micronutrients Assessment at the country Level p. 1-208. An international study (M. Sillanpa, ed.) FAO soil Bulletin 63. Published by FAO, Roma, Italy.
Feldman, M., Horowitz, A. ve Anikster, Y., 1988, Utilization of biodiversity from in situ reserves, with special reference to wild wheat and barley, Biodiversity and
Wheat Improvement, 21, 311-323.
Follett, R., 1969, Zn, Fe, Mn, and Cu in Colorado Soils. Colorado State University, Ph.
D. Dissertation, USA.
Gabrovska, D., Fiedlerova, V., Holasova, M., Maskova, E., Smrcinov, H., Rysova, J., Winterova, R., Michalova, A. ve Hutar, M., 2002, The nutritional evaluation of underutilized cereals and buckwheat., Food and Nutrition Bulletin, 23 (3 Suppl), 246-249.
Geisslitz, S., Wieser, H., Scherf, K. A. ve Koehler, P., 2018, Gluten protein composition and aggregation properties as predictors for bread volume of common wheat, spelt, durum wheat, emmer and einkorn, Journal of Cereal Science, 83, 204-212. Gezgin, S., 1998, Farklı form ve dozlarda yapraktan uygulanan çinkonun buğdayın
verim ve verim unsurlarına etkisi. I, Ulusal Çinko Kongresi, 213-221.
Gezgin, S., Dursun, N., Hamurcu, M., Harmankaya, M., Önder, M., Sade, B., Topal, A., Soylu, S., Akgün, N. ve Yorgancilar, M., 2002, Boron content of cultivated soils in central-southern Anatolia and its relationship with soil properties and irrigation water quality, In: Boron in Plant and Animal Nutrition, Eds: Springer, p. 391-400.
Grausgruber, H., Sailer, C., Ghambashidze, G., Bolyos, L. ve Ruckenbauer, P., 2004, Genetic variation in agronomic and qualitative traits of ancient wheats, Genetic
variation for plant breeding. Proceedings of the 17th EUCARPIA General Congress, Tulln, Austria, 8-11 September 2004, 19-22.
Güneş, A., Alpaslan, M. ve İnal, A., 2000, Bitki besleme ve gübreleme, Ankara Üni.
Ziraat Fak. Yayın (1514), 199.
Gurcan, K., Demirel, F., Tekin, M., Demirel, S. ve Akar, T., 2017, Molecular and agro- morphological characterization of ancient wheat landraces of turkey, BMC plant
biology, 17 (1), 171.
Haldorsen, S., Akan, H., Çelik, B. ve Heun, M., 2011, The climate of the Younger Dryas as a boundary for Einkorn domestication, Vegetation History and
Archaeobotany, 20 (4), 305.
Heun, M., Huerta, A., Barnhart, D. ve Waines, J., 1997a, Genetic variation in wild diploid wheats Triticum monococcum var. boeoticum and T. Urartu (Poaceae). ,
Theoretical and applied genetics, 78, 260–264.
Heun, M., Schäfer-Pregl, R., Klawan, D., Castagna, R., Accerbi, M., Borghi, B. ve Salamini, F., 1997b, Site of einkorn wheat domestication identified by DNA fingerprinting, Science, 278 (5341), 1312-1314.
Hidalgo, A. ve Brandolini, A., 2014, Nutritional properties of einkorn wheat (Triticum monococcum L.), Journal of the science of food and agriculture, 94 (4), 601- 612.
Hidalgo, A., Scuppa, S. ve Brandolini, A., 2016, Technological quality and chemical composition of puffed grains from einkorn (Triticum monococcum L. subsp. monococcum) and bread wheat (Triticum aestivum L. subsp. aestivum), LWT-
Food Science and Technology, 68, 541-548.