SONUÇ YARGI VE ÖNERİLER

Sanatın kuramsal yanı pratik yanından ayrı ya da aşağı tutulamayacak kadar büyük bir öneme sahiptir. Diğer yandan sanatın sözü edilen kuramsal tarafı, mikro alanlara bölünüp incelendiği zaman; kapsadığı alanın genişliği daha iyi anlaşılmaktadır. Bu araştırmanın konusu; “20. yüzyıl Resminde Geometrik Forma Dayalı Biçimlendirmelerin Kuramsal Temelleri ve Estetiği” olarak belirlenirken belirli bir oranda bir sınırlandırmanın yapıldığı düşünülmekteydi. Ancak araştırmanın seyri boyunca fark edilen, bunun pek de yeterli bir sınırlandırma olmadığıdır. Varılan sonuçlardan birisi olarak bu aynı zamanda bir özeleştiri olarak da görülebilir.

Tezin asıl içeriğini oluşturan metnin sonuçlarına gelince; mevcut bölüm başlıkları altında konu araştırılırken çeşitli metinlerden ve araştırmalardan yararlanılmıştır. Bu bağlamda belirtilen biçimleme arayışlarına ilişkin sanatçı, eleştirmen ve sanat kuramcılarının metin ve söylemlerine elden geldiğince birincil kaynaklara ulaşılmaya çalışılmıştır. Bilindiği gibi, sanat teorilerine ilişkin Türkçe’ye çevrilmiş kaynakların sayısı oldukça sınırlı kalmaktadır. Dolayısıyla sanatın kavramsal yanına ilişkin sağlıklı bir araştırmanın yapılabilmesi zorunlu olarak başka dillerde yayınlanmış kaynaklardan yararlanmayı gerektirmektedir. Yapılmış olan çevirilerde de önemli problemlerin varlığı gözlemlenmiştir. Sözü edilen problemler çoğunlukla çevirmenlerin yetkin olmayışlarından kaynaklandığı gibi, kimi zaman da, sanatçı ve kuramcıların yazılı söylemlerinde abartılı öznel deyimler kullanmalarından da kaynaklanabilmektedir. Ortaya çıkan durum sanat kuramsalına ilişkin kaynak artırılmasının ve bunun yetkin kişiler tarafından yapılmasının aciliyetidir.

Bu araştırma sürecinde gözlemlenen bir diğer nokta; modern sanata ilişkin tarihsel araştırma ve kaynaklarda ciddi bir karışıklığın varlığıdır. Kimi kaynaklarda sanat tarihi ile eleştiri alanı, ayrımlanması güç bir şekilde iç içe geçirilmiştir. Bu durum nesnel bir bilgiye ulaşmayı zorlaştırmaktadır. Bunun çözümlenebilmesi uzun bir zaman diliminde belki mümkündür, ancak –bu elbette daha çok tarih disiplininin

bir sorunudur- bizim kısa vadede öngörebildiğimiz kişisel –ya da öznel- eğilimlerin elden geldiğince azaltılmasıdır.

Worringer’in “Soyutlama ve Özdeşleyim” kuramı bütün ihtişamına ve bazı noktalarda haklılık payına sahip olmasına karşın 20. yy resim sanatındaki geometrik form biçimleme eğilimlerine bütüncül olarak uygulanması güç görünmektedir. Bilindiği gibi Worringer sanat üsluplarını genel olarak iki psikolojik içtepiye dayandırarak açıklamak isterken bir çok faktörü göz ardı etmektedir. Oysa bir sanat biçimleme anlayışının ortaya çıkmasında bütün kültür unsurları belirleyici bir rol oynayabilmektedir. Bu bağlamda şu ileri sürülebilir: İnsan şu veya bu niteliği ile kesin olan bir sabit değildir. Daha ziyade yaşadığı sürece giren bir bütünün parçasıdır. Buna göre; kendi çağında gerçekleşen bilimsel, ekonomik, toplumsal, siyasal, düşünsel vs. bütün gelişme ve değişmelerin bir parçası olduğu gibi kendisi de atmosfer bütününün toplamından oluşur denilebilir. Sanatçı duyarlı yapısıyla ve kendi kişilik özellikleriyle de çağının kavrayışını şu veya bu şekilde ister istemez yansıtır. Ancak herhangi bir gelişmenin sanatçıya direkt etki etmesinden çok bunun bütün bir sürece sindirimi ve sanatçı algısı da bir sürece giren bütünün algısına denk düştüğü söylenebilir.

20. yy’da ortaya çıkan geometrik biçimleme eğilimlerinden her biri kendi kuramını kendine göre gerekçelendirerek ortaya çıktığından ve her birinin geometrik forma yaklaşımı farklı olduğundan tek bir düşüncenin altında toplanmaları güç görünmektedir. Ancak bazı ortak niteliklerin varlığı da belirgin bir şekilde gözlemlenebilmektedir. Elden geldiğince bu ortak nitelikler bu araştırmada vurgulanmaya çalışılmıştır. Buna göre; geometrik form biçimlemeleri 20. yy resim sanatında, sanatın (resmin) bir özerkleşmeye doğru gidişin belirgin bir sonucu olarak görülebilir. Buradaki özerklik; resmin dıştaki bir varlığın, edebi bir anlatımın, toplumsal bir mesajın vs. ilüzyonistik (üçboyutlu yanılsama) bir temsilinden sıyrıldığı buna karşın resmin kendi araç ve sanatsal ilgilerine dönük ve kendi kendisinin temsiline yöneldiği özerk bir yapı ve tutum şeklindedir. Diğer bir ortak nitelik; geometrik form biçimlemelerinin resimde indirgeyici bir tavırda ortaya çıktıklarıdır. Bunu kısaca geometrik formların “saf” bir yaratımın unsurları olarak

kavranışı diyebiliriz. Böylesi bir kavranış resme ait olmayan her şeyin dışarıda tutulmasını öngördüğü gibi, varlığın en temel öğelere indirgenmesi ve katışıksız bir ifade ve duyguya ulaşmayı da içerebilmektedir. O zaman şu yargının çıkarılması olasıdır: 20. yy, aşırı nesneleşen, nesne bolluğunun oluşturduğu görünümde netsizlik, her alanda görülen aşırı hızlanma ve ilerleme, bütün düzenli kılma çabalarına rağmen oluşan karmaşık yapı ve ortam vs. sanatçının duyarlığını indirgeyici ve saflaştırıcı bir eğilim yönünde harekete geçirmiş olması mümkündür. Geometrik formların soyutlama ya da soyut niteliğine gelince; yukarıda ve genel tez metni içerisinde değinilenlerin yanı sıra, bunun, insanın insan olarak kendi potansiyelinin ve ilgilerinin soyutlama ve soyut niteliğine ilişkin belirgin farkındalığında aranabilir.

Diğer yandan 20. yy resim sanatında geometrik forma dayalı biçimleme eğilimlerinin kendilerine özgü ayırıcı nitelikler –hem biçimleme hem söylem düzeyinde- gösterebilmektedir. Ancak bunlara genel tez metni içerisinde sonuç ve yargılar belirtildiğinden burada tekrar değinilmesi düşünülmemektedir. Son olarak şunu belirtmekle yetineceğiz: Geometrik forma dayalı biçimleme eğilimleri, sadece bir biçim sorunu ve arayışı olarak görülemezler. Bundan ziyade kendi söylemiyle bütündür. Söyleminden bağımsız herhangi bir yaklaşım eksik olmaya mahkum görülmektedir. Bütün bunların yanında sözü geçen biçimleme anlayışları kuramı ve söylemiyle bir bütün olarak bakıldığında, bir “söylem” estetiğinin varlığı rahatlıkla gözlemlenebilmektedir.

Sanat eğitimcisinin donanımı ve geometrik forma dayalı biçilmem kuramları ilişkisine gelince, pek çok şey söylemek mümkündür. Nitekim tezin genel metni içinde zaman zaman dolaylı yollamalar yapılmıştır. Ayrıca hali hazırda bu araştırma, sözü edilen biçimleme kuramlarının sanat eğitimcisinin donanımı açısından gerekliliğini ortaya koyabilmektedir. Ancak, ne kadar tekrar edilirse edilsin, vurgulanırsa vurgulansın önemini yitirmeyecek ve bu araştırmanın da ana yargılarından birisini –belki de en önemlisi- oluşturan bir saptamayı belirtmek meselenin özünü verebilir: Geometrik forma dayalı biçimlendirme anlayışlarına ilişkin çok sayıda kuram, manifesto, makale, söylem vs. mevcuttur. Bütün bunlar sanat alanına çok geniş bir kavram haznesi ya da sözlük sunabilmektedir. Bundan

yoksun olarak 20.yy resim sanatına yaklaşmak neredeyse imkansızdır. Dolayısıyla sanat eğitimcisinin oluşan bu söylem dilini ve sözlüğünü kendi donanımına dahil etmesi artık bir zorunluluk olarak görünmektedir. Bu bağlamda donanıma dahil edilecek olan bu söylem dili ve sözlüğü sanat eğitimcisini kendi alanında geniş bir fikre sahip olmasını sağlayacağı gibi, bunun öğrenciye kazandırılması, sanat öğrenimi gören bireylerin de hem kendileri hem de sanata ilişkin kendilerine özgü bir fikirlerinin olmasına büyük katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Sanat eğitiminin amaçlarından birisi olarak; “öğrenim gören bireylerin estetik beğeni düzeylerinin geliştirilmesi”, edinilecek böylesi bir donanımla daha sağlıklı bir yapıya kavuşacağı şüphe götürmemektedir. Fakat bunun nasıl ve ne oranda gerçekleştirileceği bir pedagojik-formasyon sorunu olduğundan ayrı bir araştırma konusu yapılabilir. Son olarak şunu belirtmekle yetineceğiz: ister orta öğrenim ister yüksek öğrenim kurumlarında olsun; bu kurumlarda; felsefe, mantık, psikoloji vs. alanlarına ne kadar yer verilmesi uygun görülüyorsa aynı oran sanatın kuramsal yanına da sağlanabilir.

KAYNAKÇA

Ashton, D. (2001). Picasso Konuşuyor. Ankara: Ütopya Yayınevi

Batur, E. (Ed). (1998). Modernizmin Serüveni. Bir “Temel Metinler” Seçkisi 1840- 1990. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları

Baudelaire, C. (2003). Modern Hayatın Ressamı. İstanbul: İletişim Yayınları

Bozkurt, N. (1995). Sanat ve Estetik Kuramları. (2.Basım), İstanbul: Sarmal Yayınevi

Chipp, H.B. (1968). Theories of Modern Art A Source Book by Artists and Critics. California: University of California Pres

Douglas, C. (1994). Malevich. New York: Abrams Fauchereau, S. (1994). Mondrian. New York: Rizolli

Germaner, S. (1996). 1960 Sonrasında Sanat (Akımlar, Eğilimler, Gruplar, sanatçılar). İstanbul: Kabalcı Yayınevi

Giderer, H.E. (2003). Resmin Sonu. Ankara: Ütopya Yayınevi

Gombrich, E.H. (1999). Sanatın Öyküsü. (2.Basım), İstanbul: Remzi Kitabevi Hançerlioğlu, O. (1993). Felsefe Ansiklopedisi. (2.Basım), Cilt 2, İstanbul: Remzi Kitabevi

Hançerlioğlu, O. (1993). Felsefe Ansiklopedisi. (2.Basım), Cilt 3, İstanbul: Remzi Kitabevi

Hançerlioğlu, O. (1993). Felsefe Ansiklopedisi. (2.Basım), Cilt 6, İstanbul: Remzi Kitabevi

Harrison, C., Wood, P. (Ed). (1992). Art in Theory 1900-1990. An Antholgy of Changing Ideas. Massachusetts: Blackwell

Hauser, A. (1984). Sanatın Toplumsal Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi İpşiroğlu, N. (1994). Resimde Müziğin Etkisi. İstanbul: Remzi Kitabevi

İpşiroğlu, N. Ve İpşiroğlu, M. (1991). Sanatta Devrim. (2.Basım), İstanbul: Remzi Kitabevi

Kandinsky, N. (2003). Kandinsky ve Ben. İstanbul: İletişim Yayınları

Kandinsky, W. (2001). Sanatta Ruhsallık Üzerine. İstanbul: Altıkırkbeş Yayın Karayağmurlar, B. (1993). Sanatsal Yaratıcılıkta Soyutlama ve Günümüz Sanatındaki Yeri. Yayınlanmamış Doktora Tezi, D.E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Lucie-Smith, E. (2004). 20.Yüzyılda Görsel Sanatlar. İstanbul: Akbank Yayınları

Lynton, N. (1991). Modern Sanatın Öyküsü. (2.Basım), İstanbul: Remzi Kitabevi Reichenbach, H. (1981). Bilimsel Felsefenin Doğuşu. İstanbul: Remzi Kitabevi Sanat Dünyamız. (1995) Avant-Garde 1945-1995. Sayı. 59 (Üç Aylık Kültür Dergisi. Bahar 1995). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları

Stokstad, M. (2002). Art History. 2. Basım, Cilt 2, New York: Abrams

Tunalı, İ. (1996). Felsefenin Işığında Modern Resim. (5.Basım), İstanbul: Remzi Kitabevi

Turani, A. (1993). Dünya Sanat Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi

Worringer, W. (1981). Soyutlama ve Özdeşleyim. İstanbul: Remzi Kitabevi http://www.stmk.gv.at/verwaltung/lmj-ng/02/collector/reinhardt01.gif http://www.archeus.co.uk/medias/mainimage/7610.jpg