İnsanlar tarih sahnesine çıktığı zamandan beri gerek kendilerini savunmak gerekse doğada yer alan hayvanları avlayarak besin ihtiyaçlarını karşılayabilmek amacıyla çeşitli silahlar üretmeye başlamıştır. Bu silahlar tarih öncesi devirlerde basit yontulmamış taşlardan hayvan kemiklerinden, ağaç dallarından oluşmakta iken insanın kendini geliştirmeye başlaması ile birlikte sonraları daha düzgün daha etkili silahlar üretmeye ve kullanmaya çalışmışlardır.
Tarihte her toplumun kendine özgü bir savaş stratejisi olmuştur. İşte bu savaşlarda kullanılan silahlarda o toplumun ihtiyacını karşılayabilecek nitelikle silahlar üretilmeye başlanmıştır. Silahların yapımında, süslemesinde ve üretiminde devletlerin ya da toplumların ekonomik yapısı yadsınamaz bir gerçektir. Günümüzde de Devletlerin kullanmış olduğu silahlara bakacak olursak bunu net bir şekilde görebilir. Bazı ülkeler nükleer silahlar üretebilmekte iken bazı ülkelerde ise küçük ölçekli bir ateşli silah olan tabanca bile üretilememektedir.
Karaman Müzesi Etnografik Seksiyonda Sergilenen Ateşli ve Ateşsiz Silahlar konulu hazırlamış olduğumuz tez çalışmasında 68 adet silah incelenmiştir. Bu silahlardan 37 adeti ateşsiz silahlardan olup tamamı Osmanlı İmparatorluğu zamanında kullanılan silahlardır. Bu silahlardan kasaturalar Osmanlı ordusu için yapılmış Alman menşeilidir. Katalogda Ateşsiz silahlardan 15 adet kılıç, 14 adet yatağan, 5 adet kama, 1 adet meç, 2 adet de kasatura yer almaktadır.
Bu silahların yapımında kullanılan ana malzeme demir çelik olup dövme tekniği ile kullanılarak şekillendirilmişlerdir. Silahların kabzaları ise kemik, boynuz, ahşap ve pirinç malzemelerden yapılmıştır.
Ateşsiz silahlarda süslemeler genellikle namlu kısmında olup stilize bitkisel ve geometrik bezemeler, Osmanlı arması, yazı süslemelerden oluşmaktadır. Bu yazılar ve bezemeler bazen kartuşlar içerisinde kullanılmıştır. Ateşsiz silahlar üzerinde “Ameli Salih”, “Ameli Şahin? bin Mehmed”, “Ameli Süleyman”, “Ameli Mehmed”ameli usta isimleri yer almaktadır. Yazılarda ise fetih suresi ilk ayeti “İnna fetahna leke fethan mubına(Şüphesiz biz sana apaçık bir fetih verdik)”, “maşallah”, “karaman yadigarı”, “Yemliha megzelina mislina merduş debernuş kefeş patyaş kıtmir(yedi uyuyanlar isimleri)” gibi yazı örnekleri bulunmaktadır. Süslemede kullanılan teknikler ise kazıma, kakma, savatlama, kabartma ve taş yerleştirmedir.
Katalog çalışmamızda ateşsiz silahların yanı sıra 22 adet tabanca, 8 adet tüfek ve 1 adet top olmak üzere toplamda 31 adet de ateşli silah incelenmiştir. Bu silahlar dan 1adet top Karamanoğulları Beyliğine ait iken diğer tabanca ve tüfekler Geç Osmanlı, XIX. ve XX. Yüzyıl Avrupa ve Amerika yapımı silahlardır.
Ateşli silahların yapımında da ana malzeme demir çelik olup silahlar döküm tekniğinde yapılmıştır. İncelediğimiz küçük ölçekli silahların tabancaların kabzalarında kemik, ahşap ve fiber malzeme kullanılmıştır. Tüfeklerde ise kundak ve kabza kısmı ahşap kullanımı dikkat çeker.
Ateşli silahlarda süslemeler genellikle namlu kısmında ve ateşleme mekanizma üzerinde yoğunlaşmıştır. Kazıma ve kakma teknikleri uygulanarak oluşturulan bu bezemeler stilize bitkisel ve geometrik motifler ağırlıktadır. Silahlarda seri numaraları ve üretim yerleri belirten yazı kuşakları çelik gövde üzerinde ve namlu üzerindedir.
Türklerin İslamiyet’ten evvelki en erken devirlerden itibaren yurt edindikleri bölgeler itibariyle maden kaynaklarına sahip olmaları ve madeni işleyerek çeşitli eşya ve sanat eserleri meydana getirdikleri görülmektedir. Demirin çok iyi işlenmesi silah sanatında da benzersiz eserlerin ortaya çıkmasına ortam hazırlamıştır. Silahların yapılışındaki ustalığın yanı sıra üzerinde uygulanan süslemelerinde dönemin sanat anlayışını ve üslubunu gelecek nesillere aktarılması açısından önem arz etmektedir.
Türk Kültürünü ve savaş sanatını bizlere anlatmada yardımcı olan bu değerli kültür varlıklarımızın tanıtılması için bu alandaki bilimsel çalışmaların artırılması ve bu çalışmaları yapan Bilim İnsanlarımızın desteklenmesi gerekmektedir. Müzelerimizde yer alan ve çoğu depolarda raflar arasında sıkışıp kalmış bu eserlerimizin uzman ekiplerce restorasyonlarının yapılarak toplumumuza kazandırılması en büyük temennimizdir.
KAYNAKÇA
AGOSTON, Gabor, Çeviri Tanju AKAD, Barut, Top ve Tüfek, İstanbul, 2006 AKÖZ, Alaaddin, “Türk Devri”, Karaman Tarih Kültür Sanat, Karaman, 2000, s.55-89
ANONİM, “Karaman”, Meydan Larousse, Cilt 6, İstanbul, 1971, s.940 ANONİM, “Karaman”, Türk Ansiklopedisi, C.XXI, Ankara, 1974, s.301-302 AYDIN, Hilmi, Sultanların Silahları, Ankara, 2012
ANONİM, “Kamçı”, Ana Britannica, Cilt 12, İstanbul, 1986, s.452 ANONİM, “Kılıç”, Türk Ansiklopedisi, Cilt XXII, Ankara, 1975, s.25
ANONİM, Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, Cilt 3, Kısım 1(1299-1451), Ankara, 1964
ANONİM, “Yatağan Bıçakları”, GEKA, Denizli, 2009, s.1-15
ANONİM, Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi, Cilt 3, Kısım 5 (1793-1908), Ankara, 1978
ARBARO, Nicola, Konstantiniye Muhasarası Ruznamasi, Çeviren T. Diler, İstanbul, 1953
ARMUTLU, H. Mehmet, Karamanoğulları Tarihi, Karaman, 2001 ARSEVEN, C. Esat, Türk Sanatı, İstanbul, 1984
AYDIN, Cemile, Kırıkkale MKEK Silah Müzesinde Bulunan Osmanlı Dönemi
Silahları, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı
Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2009
AYDÜZ, Salim, “Osmanlılarda Ateşli Silahlar Sanayi”, Osmanlı Araştırmaları
Vakfı, İstanbul, 2005, s.1-2
AYDÜZ, Salim, “Osmanlı Silahları, Silah Üretim Merkezleri ve Literatürü Tarihi”,
Tarih Okulu, Mayıs - Ağustos 2011, Sayı X, İzmir, 2011, 1-37.
BAŞKAN, Yahya, Karaman Beyliği (Alaaddin Ali Bey Dönemi 1357-1398), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Malatya, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Eğitim Ana Bilim Dalı, Genel Türk Tarih Ana Bilim Dalı, 1999
BAŞTAV, Şerif, “Eski Türklerde Harp Tekniği” TKAE Türk Kültürü Mecmuası, S.22, Ankara, 1964
BOMBACI, Alessio, “Türkler ve Gazneli Sanatı”, Milletlerarası I. Türk Sanatları
Kongresi Tebliğleri, Ankara, 1962
BOYACIOĞLU, Ramazan, “Karamanoğulları'nın Kökenleri”, Cumhuriyet
Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi C.I S.3 Sivas, 1999, s.27-50
BOYNUKALIN, İ. Rıfkı, Bütün Yönleriyle Karaman İli, İstanbul, 1990
CAHEN, Claude, Pre-Ottoman Turkey: a general survey of the material and
spiritual culture and history, C. 1071-1330, trans. J. Jones-Williams (New York:
Taplinger, 1968), 281-2.
ÇORUHLU, Tülin, “Osmanlı Tüfekleri Üzerinde Görülen Kontrol Damgaları”, Türk
Dünyası Tarih Dergisi, Sayı 18, İstanbul,1988, s.9-14
ÇORUHLU, Tülin, Osmanlı Tüfek, Tabanca ve Techizatları (Askeri Müzeden
Örneklerle), Ankara, 1993
ÇÖTELİOĞLU, Aysel, Askeri Müze Osmanlı Dönemi Ateşli Silahlar Katalogu, İstanbul, 1999
DİYARBEKİRLİ, Nejat, Hun Sanatı, İstanbul, 1972
ERALP, T. Nejat, Tarih Boyunca Türk Toplumunda Silah ve Osmanlı
İmparatorluğunda Kullanılan Silahlar, Ankara,1993
ERDEM, İ.Halil, Ahmet Rasih İzzet Koyunoğlu Müze ve Kütüphanesindeki
Ateşli Silahlar(Tüfek ve Tabancalar), Selçuk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi,
Sanat Tarihi Bölümü Basılmamış Lisans Tezi, Konya, 2002
ERGİN, O. Nuri, Türk Maarif Tarihi, C. I-II, s. 54-55; H. G. Majer, "17. Yüzyılın Sonlarında Avusturya ve Osmanlı Ordularının Seferlerdeki Lojistik Sorunları",
Osmanlı Araştırmaları II, İstanbul, 1981, s.191-195
ERGİNSOY, Ülker, İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul, 1978
GÖLEN, Zafer, “Osmanlı Barut Üretim Merkezi”, Türkler, Cilt 10, Ankara, 2002, s.248-265
GÜRÜN, Kamuran, Türkler ve Türk Devletleri Tarihi, İstanbul, 1981
HALAÇOĞLU, Yusuf, “Klasik Dönemde Osmanlı Devlet Teşkilatı”, Türkler, Cilt IX, Ankara, 2002, s.1462-1548
HUDYAKOV, S.Yuliy, “Eski Türklerde Silah”, Türkler, Cilt III, Ankara, 2002, s.845-863
İLGÜREL, Mücteba, “Osmanlı İmparatorluğunda Ateşli Silahların Yayılışı”, Tarih
Dergisi, Sayı 32, İstanbul, 1979, s.301-318
İNAL, Güner, “Ortaçağlarda Anadolu’da Yaşayan Mezopotamyalı ve Suriyeli Sanatçılar”, Sanat Tarihi Yıllığı, Cilt 11, İstanbul, 1982, s.83-86
İNALCIK Halil, “Osmanlılarda Ateşli Silahlar”, Belleten, C.XXI, Sayı. 53, Ankara, 1957, 304-313
İNAN, Abdülkadir, Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul, 1976
KARAMANOĞLU, Derviş, “Ok Kandilleri”, Tarih Hazinesi, Sayı 3, İstanbul, 1950, s.130-154
KARPUZ, Emine, “Anadolu Mutfaklarında Kullanılan Bakır Kaplar ve Osmanlı Dönemi Örnekleri”, Türkler, Cilt 12, Ankara, 2002, s.689-701
KOCA, Salim, “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Teşkilat”, Türkler, Cilt V, Ankara, 2002, s.250-281
KRITOVULOS, İstanbulun Fethi, Hazırlayan: Muzaffer Gökman, İstanbul, 1967 KURAT, Prof. Dr. Akdes, “Göktürk Kağanlığı”, A. Ü. D. T. C. Fakültesi Dergisi, Cilt 10, S. 1-2, Ankara, 1952, s.1-56
LİNDSAY, Merril, One Hundred Great Guns, Tokyo-Newyork, 1976 MERÇİL, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Ankara, 1991 ORKUN, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, Cilt 2, İstanbul, 1940
ORKUN, Hüseyin Namık, “Eski Türkler Nasıl Yemin Ederlerdi?”, Resimli Tarih
Mecmuası, Cilt 1, İstanbul, 1950, s. 349-350
ÖGEL, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981,
ÖZ, Tahsin, “Türk Okçuluğu ve Atatürk”, TTK. Atatürk Konferansları II’den
ÖZCAN, Abdülkadir, “Osmanlı Devleti’nin Askeri Yapısı”, Türkler, Cilt X, Ankara, 2002, s.199-223
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Cilt 1-2-3, İstanbul, 1983
PARMAKSIZOĞLU, İsmet, Türklerde Devlet Anlayışı, Ankara,1982
POLAT, Bayram, “Karaman İli Dini Tarihi ve Günümüz İnanç Coğrafyası,
Karaman Tarihi ve Kültürü IV, Karaman, 2005
RUNCIMAN, Steven, Konstantiniye Düştü, Çeviren : Derin Türk Ömer, İstanbul, 1972
SÜMER, Faruk, “Oğuz Han ve Destanı”, Resimli Tarih Mecmuası, Cilt 12, İstanbul, 1951, s.897-901
SÜMER, Faruk, Oğuzlar, Türkmenler, Ankara, 1972
ŞEN, İbrahim, Konya Etnografya Müzesindeki Ateşsiz Silahlar, Selçuk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Basılmamış Lisans Tezi, Konya, 2002
ŞEŞEN, Ramazan, Selaaddin Devrinde Eyyubi Devleti, İstanbul, 1983
TANERİ, Aydın, Osmanlı Kara ve Deniz Kuvvetleri- Kurtuluş Devri, Ankara, 1981
T.C. Resmi Gazete, Tarih 21/06/1989, s.20202, 15/06/1989 tarih ve 3578 sayılı kanun.
TEKELİ S., ÇÜRÜK C., BİLGÜTAY E., ÇORUHLU T., ÇÖTELİOĞLU A., YACAN S., Askeri Müze Koleksiyonları, İstanbul, 2000
TEMİZSOY, İlhan – UYSAL, Vehbi, Karaman, Konya, 1987
TOPAL, Cengiz, “Tarih Öncesi ve İlkçağ”, KARAMAN Tarih Kültür ve Sanatı, Karaman, 2000
TOPAL, Cengiz, Karaman Kültür Envanteri, Karaman, 2009
tr.wikipedia.org/wiki/Mancınık
TUNCEL, M., “Karaman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt XXIV, s.444
UYSAL A., ALODALI N., DEMİRCİ M., Dünü ve Bugünüyle Karaman, Kültür Tarih Coğrafya, Konya, 1992
UYSAL, Abdullah, Geçmişten Günümüze Karaman, Tarih – Coğrafya-
Ekonomi- Kültür ve İlkler, Konya,1995
UYSAL, İ.N., Karaman İli Ağızları ve Anadolu Ağızları Arasındaki Yeri, Karaman, 2011
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Topçu Ocağının Kuruluşu, Ankara, 1943 ÜNAL, Tahsin, Karamanoğulları Tarihi, Ankara, 1957
www.tuik.gov.tr, Türkiye İstatistik Kurumu, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt
(Tablo 1) Eserlerin Müzeye Geliş Tarihi ve Geliş Biçimine Göre Döküm Tablosu
Katalog No 1961-64 1965-69 1970-74 1975-79 1980-84 1985-89 1990-94 1995-99 2000-04 2005-09 Satın Alma Hibe Diğer 1 X X 2 X X 3 X X 4 X X 5 X X 6 X X 7 X X 8 X X 9 X X 10 X X 11 X X 12 X X 13 X X 14 X X 15 X X 16 X X 17 X X 18 X X 19 X X 20 X X 21 X X
22 X X 23 X X 24 X X 25 X X 26 X X 27 X X 28 X X 29 X X 30 X X 31 X X 32 X X 33 X X 34 X X 35 X X 36 X X 37 X X 38 X X 39 X X 40 X X 41 X X 42 X X 43 X X 44 X X 45 X X
46 X X 47 X X 48 X X 49 X X 50 X X 51 X X 52 X X 53 X X 54 X X 55 X X 56 X X 57 X X 58 X X 59 X X 60 X X 61 X X 62 X X 63 X X 64 X X 65 X X 66 X X 67 X X 68 X X
(Tablo 2) Malzeme ve Yapım Tekniğe Göre Döküm Tablosu
Katalog No Ahşap Demir Çelik Boynuz/Kemik Fiber Tunç Bronz Pirinç Dövme Döküm
1 X X 2 X X 3 X X 4 X X 5 X X 6 X X X 7 X X X 8 X X 9 X X 10 X X 11 X X X 12 X X X 13 X X 14 X X 15 X X X 16 X X 17 X X 18 X X 19 X X 20 X X 21 X X
22 X X X 23 X X 24 X X 25 X X 26 X X 27 X X 28 X X 29 X X 30 X X 31 X X 32 X X 33 X X 34 X X 35 X X 36 X X 37 X X 38 X X X 39 X X X 40 X X X X 41 X X X 42 X X X X 43 X X X 44 X X X X 45 X X X
46 X X X 47 X X X 48 X X X X 49 X X X X 50 X X X X 51 X X X 52 X X X X 53 X X X 54 X X X 55 X X X 56 X X X 57 X X X 58 X X X 59 X X 60 X X X 61 X X X 62 X X X 63 X X X 64 X X X X 65 X X X 66 X X X 67 X X X 68 X X
Katalog No Kazıma Kakma Kabartma Telkari Savatlama Taş Yerleştirme Bezemesiz 1 X 2 X 3 X 4 X 5 X 6 X 7 X 8 X 9 X 10 X 11 X 12 X 13 X 14 X 15 X 16 X 17 X 18 X 19 X X 20 X 21 X X
22 X X 23 X 24 X 25 X 26 X 27 X 28 X X 29 X 30 X 31 X X 32 X 33 X X 34 X 35 X X X 36 X 37 X 38 X 39 X 40 X 41 X 42 X 43 X 44 X 45 X
46 X 47 X 48 X 49 X 50 X X 51 X 52 X 53 X 54 X 55 X 56 X 57 X X 58 X 59 X 60 X 61 X 62 X X 63 X 64 X X 65 X 66 X 67 X 68 X
ÇİZİMLER
ÇİZİM 1
ÇİZİM 2
ÇİZİM 4
ÇİZİM 5
ÇİZİM 7
ÇİZİM 9
ÇİZİM 10
ÇİZİM 12
ÇİZİM 13
ÇİZİM 14
ÇİZİM 16
ÇİZİM 18
ÇİZİM 19
ÇİZİM 21
ÇİZİM 22
ÇİZİM 24
ÇİZİM 26
ÇİZİM 28
RESİMLER
RESİM NO: 1
RESİM NO: 3
RESİM NO: 5
RESİM NO: 7
RESİM NO: 9
RESİM NO: 11
RESİM NO: 13
RESİM NO: 15
RESİM NO: 17
RESİM NO: 19
RESİM NO: 21
RESİM NO: 23
RESİM NO: 25
RESİM NO: 27
RESİM NO: 29
RESİM NO: 31
RESİM NO: 33
RESİM NO: 35
RESİM NO: 37
RESİM NO: 39
RESİM NO: 41
RESİM NO: 43
RESİM NO: 45
RESİM NO: 47
RESİM NO: 49
RESİM NO: 51
RESİM NO: 53
RESİM NO: 55
RESİM NO: 57
RESİM NO: 59
RESİM NO: 61
RESİM NO: 63
RESİM NO: 65
RESİM NO: 67
RESİM NO: 69