Sigara ölümle sonlanmayan yaklaşık elli kadar kronik ve yirmiye yakın da ölümcül hastalıkla ilişkilidir. Sigaranın akciğer kanseri, KOAH, periferik ateroskleroz, kardiyovasküler ve serebrovasküler hastalıkların nedeni olduğu bilinmektedir. Sigara içimi tüm kronik akciğer hastalıklarının %80’inden, kalp hastalığı ve kansere bağlı ölümlerin de üçte birinden sorumlu bulunmuştur.
Sigara, ülkemiz gibi az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin en önemli sağlık ve sosyal problemlerinden birisidir. Gerek kişilerin sağlığı gerekse ülkelerin ekonomik kayıpları nedeniyle sigarayla ilgili sorunlar hakkında yeni çalışmalar yapılmaktadır ancak bu çalışmaların sonuçlarının sigara içenler üzerinde daha fazla etkili olabilmesi hususunda çalışmalar yapılmalıdır. Bu tür çalışmalarla sigara içenlerin hem kendilerini hem de çevrelerindeki sigara içmeyen insanları sigaranın yıkıcı etkilerinden korumalıyız.
Sigara içenler ile kontrol grubu arasındaki çalışmalarda birbirine zıt sonuçların bildirilmesi oksidan/antioksidan dengenin birçok faktörden etkilendiğini düşündürmektedir. Bu nedenle daha sonra yapılacak çalışmalarda bu etkenlerde daha fazla standardizasyon sağlanmaya çalışılmalıdır.
Ulaştığımız sonuçlar bize oksidan/antioksidan dengenin organizmada sistemler arasındaki ilişkiyi gösterdiğini, organizmanın bu dengesini korumak için metabolizmayı çok sıkı bir şekilde kontrol edip gerekli durumlarda değiştirebildiğini düşündürmektedir. Bu nedenle oksidan stres araştırmalarında tek tek parametreler yerine sistemi bir bütün olarak değerlendirmek daha sağlıklı sonuçlar verecektir.
Birçok çalışma fizyolojik durum ve hastalık patogenezinde oksidan/antioksidan dengenin rolünü göstermektedir. Sigara kullanımının etkili olduğu düşünülen hastalıkların patogenezinde sigaranın etkisinin oksidan/antioksidan denge açısından daha detaylı olarak çalışılması yeni yaklaşımlar ve tedavi modelleri açısından yararlı olacaktır.
Tükürüğün örnekleme ve saklama kolaylığı, pıhtılaşmaması ve hasta konforu, klinik olarak serumdan daha avantajlı olarak görülmektedir. Tükürük tüm metabolik olayların iyi bir göstergesidir. Bu nedenle, tedavi takiplerinde, hormonal ve immünolojik değişimlerde yararlanılabilecek kullanışlı bir materyaldir. Tükürük
örnekleri gelecekte genel sağlığın ve hastalıkların erken teşhisinde daha çok kullanılabilir. Bu nedenle tükürük üzerine yeni çalışmalar yapılmalıdır.
7.KAYNAKLAR
1. Rahman I, MacNee W. Oxidant/antioxidant imbalance in smokers and chronic obstructive pulmonary disease.Thorax. 1996 Apr;51(4):348-50.
2. Ünlü M, Tahan V, Akkaya A, Demirci M, Şahin Ü. Erişkin sigara içenlerde plazma lipid peroksidasyonu. T. Klin J Med Sci. 1998, 18:105-8
3. Çimen F, Ulubaş B, Eryılmaz T, Bilgin G. Sigara içenlerde lipid peroksidasyonu, antioksidan aktivite ve solunum fonksiyon testleri. T. Klin Tıp Bilimleri.
2002,22:292-6
4. Church DF, Pryor WA. Free-radical chemistry of cigarette smoke and its toxicological implications.Environ Health Perspect. 1985 Dec;64:111-26.
5. Demir S, Özkurt S ve ark. Sigara içenlerde plazma lipid peroksidasyonu peroxidation. J Biol Chem 1985; 260(6): 3275-80.
8. Frei B, Forte TM, Ames BN, Cross CE. Gas phase oxidants of cigarette smoke induce lipid peroxidation and changes in lipoprotein properties in human blood plasma. Protective effects of ascorbic acid. Biochem J. 1991 Jul 1;277 ( Pt 1):133-8.
9. Şekeroğlu MR, Aslan R ve ark. Sigara kullananlarda lipid peroksidasyonu ve antioksidan aktivite. Tüberküloz ve toraks. 1997, 45:2;105-9
10. Zappacosta B, Persichilli S, De Sole P, Mordente A, Giardina B. Effect of smoking one cigarette on antioxidant metabolites in the saliva of healthy smokers.
Arch Oral Biol. 1999 Jun;44(6):485-8.
11. İlhan Kal B, Tuğsel S, Özgönül AM. Tükrüğün sistemik hastalıklardaki tanısal önemi. T. Klin J Med Sci. 2008,28:66-73
12. Lenander-Lumikari M, Loimaranta V. Saliva and dental caries. Adv Dent Res.
2000 Dec;14:40-7. Review.
13. Lawrence HP. Salivary markers of systemic disease: noninvasive diagnosis of disease and monitoring of general health. J Can Dent Assoc. 2002 Mar;68(3):170-4.
Review.
14. Yılmaz G, Yurdakök K. Sigara dumanına maruziyetin bebeklerin sağlığına ve serum antioksidan düzeylerine etkisi. T Klin Pediatri 2003;12:260-66
15. Öztuna F. Sigara bırakma polikliniklerinde tedavi ve izlem. Türkiye Klinikleri J Med Sci 2005;25:546-50
16. Özol D, Koçak OM. Sigara alışkanlığı, iskemik kalp hastalıkları ve tedavi yaklaşımları. Türkiye Klinikleri J Cardiovasc Sci 2006;18:57-61
17. Karlıkaya C ve ark. Tütün kontrolü. Toraks Dergisi 2006:7:1;51-64
18. Kılıç N, Ek NH. Adnan Menderes Üniv. Sağ. YO ve Sağ. Hizm. MYO öğrencilerinin sigaraya yönelik tutum ve davranışları. Sağlık Bilimleri Dergisi.
2006;15(2),85-90
19. Plymoth A, Löfdahl CG, Ekberg-Jansson A, Dahlbäck M, Broberg P, Foster M, Fehniger TE, Marko-Varga G. Protein expression patterns associated with progression of chronic obstructive pulmonary disease in bronchoalveolar lavage of smokers. Clin Chem. 2007 Apr;53(4):636-44.
20. Özyurt MS ve ark. Sigara kullanımının kandaki total kolesterol, trigliserid ve protein seviyelerine etkileri. Dumlupınar Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi2004;7;45-59
21. İnternet eirişimi:http://www.sonsigaram.org/rakam.htm Dr.güngör Yıldırım.
erişim tarihi 27/05/2009
22. Bilgiç H. Sigara ve kanser. http:gata.edu.tr/dahilibilimler/onkoloji/
sigara_kanser. htm. Erişim tarihi:14.01.2009
23. Behr J, Nowak D. Tobacco smoke and respiratory disease. Chapter 12, Eur Respin Mon. 2002,21,161-79
24. Ergün A Sigara ve sistemik etkileri T. Klin J Med Sci. 1998;18:159-63
25. Euler DE, Davé SJ, Guo H. Effect of cigarette smoking on pentane excretion in alveolar breath. Clin Chem. 1996 Feb;42(2):303-8.
26. Pryor WA. Cigarette smoke radicals and the role of free radicals in chemical carcinogenicity. Environ Health Perspect. 1997 Jun;105 Suppl 4:875-82. Review.
27. Lykkesfeldt J, Viscovich M, Poulsen HE. Plasma malondialdehyde is induced by smoking: a study with balanced antioxidant profiles. Br J Nutr. 2004 Aug;92(2):203-6.
28. Lagente V, Planquois JM, Leclerc O, Schmidlin F, Bertrand CP. Oxidative stres is an important component of airway inflammation in mice exposed to cigarette smoke or lipopolysaccharide. Clin Exp Pharmacol Physiol. 2008 May;35(5-6):601-5.
29. Fatih Gültekin, Ayşe Gökduman, Fehmi Özgüner, Mehmet Akdoğan, Recep Sütçü, Namık Delibaş.Changes in the antioxidant defense system of the smokers.
Tuberk Toraks.2001; 49(2): 259-64
30. Sezer M ve ark. Effects of N-acetylcysteine on the lung histopathology and oxidant-antioxidant status in rabbits exposed to cigarette smoke. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2006;54 (2):144-51
31. Vardavas CI, Linardakis MK, Hatzis CM, Malliaraki N, Saris WH, Kafatos AG.
Smoking status in relation to serum folate and dietary vitamin intake. Tob Induc Dis.
2008 Sep 9;4(1):8.
32. Euler DE, Davé SJ, Guo H. Effect of cigarette smoking on pentane excretion in alveolar breath. Clin Chem. 1996 Feb;42(2):303-8.
33. Garg N, Singh R, Dixit J, Jain A, Tewari V. Levels of lipid peroxides and antioxidants in smokers and nonsmokers. J Periodontal Res. 2006 Oct;41(5):405-10.
34. Thomas MJ. The role of free radicals and antioxidants: How do we know hatthey are working?, Critical Reviews in Food Sience and Nutrition, 1995;35;21-29.
35. Elif Altuntaş ve ark. KOAH’lı hastalarda oksidan-antioksidan düzeyleri.
Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2003;51(4): 373-79
36. Chávez J, Cano C, Souki A, Bermúdez V, Medina M, Ciszek A, Amell A, Vargas ME. Effect of cigarette smoking on the oxidant/antioxidant balance in healthy subjects. R, Valasco M. Am J Ther. 2007 Mar-Apr;14(2):189-93.
37. Yamaguchi Y, Nasu F, Harada A, Kunitomo M. Oxidants in the gas phase of cigarette smoke pass through the lung alveolar wall and raise systemic oxidative stress. J Pharmacol Sci. 2007 Mar;103(3):275-82.
38. Dinçer Y ve ark. Sigaranın DNA hasarı ve kan glutatyon düzeyi üzerine etkisi. T Klin Tıp Bilimleri 2003;23:108-111
39. Kayaalp O. Rasyonel tedavi yönünden tıbbi farmakoloji. HÜTFYayınları., 1986,3: 1137-49
40. Nandi M, Jick H, Slone D, Shapiro S, Lewis G. Cadmium content of cigarettes.
Lancet. 1969; 2: 1329-1330.
41. Ergün A Sigara ve Sistemik etkileri. T Klin J Med Sci.;1998:18:3:159-63
42. Sütçü R. Ve ark. Subkronik nikotin uygulamasının, ratlarda lipid peroksidasyonu ve antioksidan enzim aktivitelerine etkisi. S.D.Ü. Tıp Fak.Derg.2006:13(3),17-20 43. Yıldız L, Kılıç H. Siaranın klinik ve biyokimyasal etkileri. T Klin Tıp Bilimleri.
2000;20:306-12
44. Maritz GS. Nicotine and lung development. Birth Defects Res C Embryo Today.
2008 Mar;84(1):45-53. Review.
45. Shakumary AL, Vijagummal PL. Effect of nicotine on lipoprotein metabolismin rats. Lipids, 199732: 311-15.
46. Guan ZZ, Yu WF, Nordberg A. Dual effects of nicotine on oxidative stress and neuroprotection in PC12 cells. Neurochem Int. 2003 Aug;43(3):243-9
47. Newman MB, Arendash GW, Shytle RD, Bickford PC, Tighe T, Sanberg PR. Garewal H, Payne CM Nicotine increases oxidative stress, activates NF-kappaB and GRP78,induces apoptosis and sensitizes cells to genotoxic/xenobiotic stresses by a multiple stressinducer, deoxycholate: relevance to colon carcinogenesis. Chem Biol Interact. 2003;145:53-66.
50. Guan ZZ, Yu WF, Nordberg A. Dual effects of nicotine on oxidative stress andneuroprotection in PC12 cells. Neurochem. Int. 2003; 43:243-49
51. Uzun K. Oxidative stres in smokers and COPD. T. Klin J Med Sci. 1999;19:123-29
52. Öztuna F, Sigaranın Hücresel etkileri. Akciger Arsivi: 2004; 2: 111-116
53. Andrew L. Ries. Kronik obstrüktif akciğer hastalığı tanım ve epidemiyoloji.
Göhüs hastalıkları klinik problemler el kitabı Çeviri editörü: Doç.Dr.B. Pınar Yıldız.
6.baskı. Lippincott Williams&Wilkins 2008:s 287-93
54. SERDAR Z., ve ark. Koroner arter hastalarında Sigaranın Lipid peroksidasyonu ve antioksidanlar üzerine olan etkilerinin araştırılması. Turkiye Klinikleri J Med Sci 1999;19(5):266-74.
55. Demircan GDıraman E, Demircan S. Kalp hastalıklarında oksidatif stresin rolü.
Türk Kardiyol Dern Arş. 2005;33:488-92
56. Bloomer RJ. Decreased blood antioxidant capacity and increased lipid peroxidation in young cigarette smokers compared to nonsmokers: Impact of dietary intake. Nutr J. 2007 Nov 8;6:39.
57. Türk Farmakoloji derneği. Nitrik oksidin farmakolojisi. Farmakoloji eğitim sempozyumları programı. 27 Mayıs 2005, Mersin.
58. Scott DA, Poston RN, Wilson RF, Coward PY, Palmer RM. The influence of vitamin C on systemic markers of endothelial and inflammatory cell activation in smokers and non-smokers. Inflamm Res. 2005 Mar;54(3):138-44.
59. Karlıkaya C, Sigara ve Meslek. Solunum Dergisi: 2004; 6(6): 262-275
60. Çolakoğlu N ve ark. Sigaranın karaciğerde oluşturduğu yapısal değişiklikler üzerine melatonin va C vitaminin etkileri. Fırat Tıp Dergisi 2005;10:3
61. David M. Burns. Tütün kontrolü. Göhüs hastalıkları klinik problemler el kitabı..
Çeviri editörü: Doç.Dr.B. Pınar Yıldız.6.baskı.Lippincott Williams&Wilkins 2008:s.121-25
62. Satici A, Bitiren M, Ozardali I, Vural H, Kilic A, Guzey M. The effects of chronic smoking on the ocular surface and tear characteristics: a clinical, histological and biochemical study. Acta Ophthalmol Scand. 2003 Dec;81(6):583-7.
63. Nokhrin SM, Howarth DF, Weil JA. Magnetic resonance in systems with equivalent spin-1/2 nuclides. Part 2: energy values and spin states. J Magn Reson.
2008 Jul;193(1):1-9.
64. Altan N ve ark. Diabetes mellitus ve oksidatif stres. Türk Biyokimya dergisi.
2006:31(2):51-6
65. Erden M. Serbest radikaller. T Klin Tıp Bilimleri 1992;12:201-7
66. Akkuş İ.:Serbest Radikaller ve fizyopatolojik etkileri. Konya: Mimoza yayınları, 1995:1-73
67. Collen Smith, PhD at al. Oksijen toksisitesi ve srebest radikal örsentisi.Marks’
Temel tıbbi biyokimyası. Güneş tıp kitabevleri.2.baskı:2007:s.439-56
68. Gutteridge JMC. Lipid peroxidation and antioxidants as biomarkers of tissue damage. Clin Chem 1995;14:12:1819-28.
69. Uysal M. Serbest radikaller, lipid peroksitleri ve organizmada prooksidan antioksidan dengeyi etkileyen koşullar. Klinik Gelişim 1998;11:336-41.
70. Somogyi A, Rosta K, Pusztai P, Tulassay Z, Nagy G. Antioxidant measurements. Physiol Meas. 2007 Apr;28(4):R41-55.
71. Ünal D. Serbest radikaller. Sendrom 1999; Mart:68-80.
72. Köse K, Doğan P. Lipid perksidasyonu. Erciyes Tıp Dergisi Ek-1:1992:340-50 73. Gutteridge JM. Lipid peroxidation and antioxidants as biomarkers of tissue damage. Clin Chem. 1995 Dec;41(12 Pt 2):1819-28. Review.
74. Yerlikaya HF, Mehmetoğlu İ ve ark. Obez ve sağlıklı bireylerde serom Nitrik oksit, okside düşük dansiteli lipoprotein ve total antioksidan aktivitenin araştırılması.
Turkiye Klinikleri J Med Sci 2008;28:123-27
75. Balint B, Donnelly LE, Hanazawa T, Kharitonov SA, Barnes PJ. Increased nitric oxide metabolites in exhaled breath condensate after exposure to tobacco smoke.
Thorax. 2001 Jun;56(6):456-61.
76. Villalobo A. Nitric oxide and cell proliferation. FEBS J. 2006 Jun;273(11):2329-44.
77. Baykal Y. Aterosklerozun patogenezi. T. Klin Tıp Bilimleri 1998;18:360-68 78. Zhang WZ, Venardos K, Chin-Dusting J, Kaye DM. Adverse effects of cigarette smoke on NO bioavailability: role of arginine metabolism and oxidative stress.
Hypertension. 2006 Aug;48(2):278-85.
79. Balazy M. Trans-arachidonic acids: new mediators of inflammation.J.Physiol Pharmacol. 2000 Dec;51(4 Pt 1):597-607. Review.
80. Myatt L, Rosenfield RB, Eis ALW: Nitrotyrosine residues in placenta: Evidence of peroxinitrite formation and action. J. Hypertension. 1996;28:488-93
81. Yücel D ve ark. Oxidative / nitrosative stres in chronic heart failure: a critical review. Türk Biyokimya Dergisi. 2006:31:2:86-95
82. Aksoy Y. Antioksidan mekanizmada glutatyonun rolü. T. Klin Tıp Bilimleri.
2002;22:442-48
83. Aksu N. ve ark. Yetişkin astımlı hasta serumlarında lipd peroksidasyonu ve antioksidan enzim aktivitelerinin değerlendirilmesi. Solunum 2007;9:3:153-7
84. Karabulut AB ve ark. Yaş ve sigara içiminin eritrosit katalaz aktivitesi ve bazı hematolojik parametreler üzerine etkisi. İnönü Üniv. Tıp Fak.Dergisi.2002;9(2) 85-8 85. Lesgards JF, Durand P, Lassarre M, Stocker P, Lesgards G, Lanteaume A, Prost M, Lehucher-Michel MP. Assessment of lifestyle effects on the overall antioxidant capacity of healthy subjects. Environ Health Perspect. 2002 May;110(5):479-86.
86. Stevenson MA, Pollock SS, Coleman CN, Calderwood SK. X-irradiation, phorbol esters, and H2O2 stimulate mitogen-activated protein kinase activity in NIH-3T3 cells through the formation of reactive oxygen intermediates. Cancer Res.
1994 Jan 1;54(1):12-5.
87. Nielsen F, Mikkelsen BB, Nielsen JB, Andersen HR, Grandjean P. Plasma malondialdehyde as biomarker for oxidative stress: reference interval and effects of life-style factors. Clin Chem. 1997 Jul;43(7):1209-14.
88. Gülen Attila at all. Association between cigarette smoking and lipid peroxidation. Annals of Medical Sciences 2001;10(4):160-162
89. Solak ZA, Kabaroğlu C, Cok G, Parildar Z, Bayindir U, Ozmen D, Bayindir O.
Effect of different levels of cigarette smoking on lipid peroxidation, glutathione enzymes and paraoxonase 1 activity in healthy people. Clin Exp Med. 2005 Oct;5(3):99-105.
90. Walker A, Udupa KB, Chowdhury P. Mitogenic and functional responses by nicotine and hydrogen peroxide in AR42J cells: a comparative study. Tob Induc Dis.
2008 Jul 31;4(1):5.
91. Kavas G. Serbest radikaller ve organizma üzerine etkileri. T Klin 1989:9:1;1-8 92. Wassman S, Wassman K and Nickenig G. Modulation of Oxidant and Antioxidan Enzyme Expression and Function in Vascular Cells. Hypertension 2004;44;381-86.
93. Rangan U, Bulkley GB:Prospects for treatment of free radical-mediated tissue injury. Br Med Bull 1993;49(3)700-18
94. Valko M, Leibfritz D, Moncol J, Cronin MT, Mazur M, Telser J. Free radicals and antioxidants in normal physiological functions and human disease. Int J Biochem Cell Biol. 2007;39(1):44-84.
95. Sheweita SA, Mousa N, Al-Masry HM. N-Nitrosodimethylamine changes the expression of glutathione S-transferase in the liver of male mice: The role of antioxidants. J Biochem Mol Toxicol. 2008 Nov;22(6):389-95.
96. Konukoğlu D, Akçay T. Glutatyon metabolizması ve klinik önemi. T. Klin tıp Bilimleri. 1995, 15:1214-18
97. Koul A, Bhatia V, Bansal MP. Effect of alpha-tocopherol on pulmonary antioxidant defence system and lipid peroxidation in cigarette smoke inhaling mice.
BMC Biochem. 2001;2:14.
98. Machlin LJ, Bendich A. Free radical tissue damage: protective role of antioxidant nutrients. FASEB J. 1987 Dec;1(6):441-5. Review.
99. Yağcı R ve ark. Behçet Hastalığında toplam antioksidan kapasite, toplam oksidan durum ve dehidroepiandrosteron sülfat düzeyleri. Ret-Vit 2007;15:263-66 100. Aycicek A, Erel O, Kocyigit A. Decreased total antioxidant capacity and increased oxidative stress in passive smoker infants and their mothers. Pediatr Int.
2005 Dec;47(6):635-9.
101. Altındağ Ö ve ark. DNA damage and oxidative stres in patients with osteoartritis: a pilot study. Romatizma 200;22:60-3
102. Greabu M, Battino M, Totan A, Mohora M, Mitrea N, Totan C, Spinu T, Didilescu A. Effect of gas phase and particulate phase of cigarette smoke on salivary antioxidants. What can be the role of vitamin C and pyridoxine? Pharmacol Rep.
2007 Sep-Oct;59(5):613-8.
103. Nagler RM, Reznick AZ. Cigarette smoke effects on salivary antioxidants and oral cancer-novel concepts. Isr Med Assoc J. 2004 Nov;6(11):691-4. Review.
104. Parıldar Z ve ark. Sjörgen sendromunda tükrük nitrik oksid düzeyleri. T. Klin J Med Sci. 2003;23:295-99
105. Yagi K. Lipid peroxides in hepatic, gastrointestinal, and pancreatic diseases.
Adv. Exp.Med. Biol. 1994;366:165-9.
106. Miranda KM, Espey MG, Wink DA.A rapid, simple spectrophotometric method for simultaneous detection of nitrate and nitrite. Nitric Oxide. 2001 Feb;5(1):62-71
107. Sedlak J, Lindslay RH.Estimation of total, protein-bound, and nonprotein sulfhydryl groups in tissue with Ellman's reagent. Anal Biochem.1968 Oct 24;25(1):192-205.
108. Erel O. A new automated colorimetric method for measuring total oxidant status. Clin Biochem. 2005 Dec;38(12):1103-11.
109. Erel O. A novel automated direct measurement method for total antioxidant capacity using a new generation, more stable ABTS radical cation. Clin Biochem.
2004 Apr;37(4):277-85.
110. Isik B, Ceylan A, Isik R. Oxidative stress in smokers and non-smokers. Inhal Toxicol. 2007 Jul;19(9):767-9.
111. Edgar R. Miller, III, MD, PhD; Lawrence J. Appel, MD, MPH; Long Jiang; ; Terence H. Risby, PhD Association Between Cigarette Smoking and Lipid Peroxidation in a Controlled Feeding Study Circulation. 1997;96:1097-1101.) 112. Guentsch A, Preshaw PM, Bremer-Streck S, Klinger G, Glockmann E, Sigusch BW. Lipid peroxidation and antioxidant activity in saliva of periodontitis patients:
effect of smoking and periodontal treatment. Clin Oral Investig. 2008 Dec;12(4):345-52.
113. Aycicek A, Ipek A. Maternal active or passive smoking causes oxidative stress in cord blood. Eur J Pediatr. 2008 Jan;167(1):81-5.
114. K. Charalabopoulos, D. Assimakopoulos, S. Karkabounas, V. Danielidis, D.
Kiortsis, A. Evangelou. Effects of cigarette smoking on the antioxidant defence in young healthy male volunteers. J Clin pract, january 2005;59,25-30
115. Garry G Duthie at.all. Effect of smoking and vitamin E on blood antioxidant status. Am J Clin Nutr 1991;53:1061-1063
116. Yardımcı S ve ark. Effects of cigarette smoke exposure on the level of plazma lipid peroxidation product and the activities of erytrocyte antioxidant enzymes. Türk hematoloji onkoloji dergisi. 1999;9,4, 195-99
117. Kanehira T, Shibata K, Kashiwazaki H, Inoue N, Morita M. Comparison of antioxidant enzymes in saliva of elderly smokers and non-smokers. Gerodontology.
2006 Mar;23(1):38-42.
118. Ozbay B, Dülger H. Lipid peroxidation and antioxidant enzymes in Turkish population: relation to age, gender, exercise, and smoking. Tohoku J Exp Med. 2002 Jun;197(2):119-24.