Çalışmanın başında da belirtildiği üzere, bilim ve teknoloji, iyi niyetlerle kullanıldığında, insanlığın hayatını kolaylaştırmakta ve yaşam kalitesini artırmaktadır. Ancak kötü maksatlarla kullanılması durumunda büyük kitlelerin yok olmasına ve zararlı etkilerinin nesiller boyunca taşınmasına, çevrenin zarar görmesine, eko sistemin bozulmasına neden olabilmektedir. Böylesine radikal etkileri olabilen bir nimet ya da külfet iyi tanınmalı, hangi şartlarda nasıl sonuçlar doğuracağı iyi bilinmelidir.
Bu çalışmada, sehven ya da kasıtlı olarak oluşabilecek nükleer, kimyasal ve biyolojik etki alanlarının simülasyonu yapılmaya çalışılmıştır. Biyolojik silahların etkilerinin yayılmasının, konvansiyonel silahların etkisi gibi matematiksel olarak modellenemeyecek olması nedeniyle uygulamada dikkate alınmamıştır. Çünkü biyolojik etkiler her türlü canlı hareketi ile mekânlar arasında dolaşıp, yayılabilmektedir. Konunun en yakın iki örneği 2007 yılındaki kuş gribi ve 2009 yılındaki domuz gribi ile Dünya çapında görülen salgınlarında yaşanmıştır.
Kimyasal ve nükleer etkiler, biyolojik etkilere göre daha düzenli yayılmaktadır. Nükleer etkiler geniş alanlara ulaşabilir ve büyük kitleleri etkileyebilir. Bu nedenle tez çalışmasında nükleer etkilerin yayılımına ağarlık verilmiştir.
Çalışmaya ilk olarak kaynak taraması ile başlamıştır. Konunun sosyal bilimleri ilgilendiren boyutunda oldukça fazla çalışma yapıldığı gözlemlenmiştir. Ancak fen bilimlerini ilgilendiren, mühendislik boyutu ile ilgili çalışmaların genellikle patlama mekanizması üzerinde yoğunlaştığı tespit edilmiştir. Bu çalışmalarda genel olarak nükleer silahların etkilerinin neler olabileceği incelenmiştir. Bilgisayar teknolojilerindeki gelişmeler ile simülasyon teknikleri her alanda olduğu gibi nükleer serpintinin modellenmesinde de kullanılmaya başlanmıştır. Nükleer faaliyetlerin genellikle gizli yürütülmesi ve millî sır niteliği taşıması nedeniyle, serpinti simülasyonu ile ilgili çalışmalarda diğer simülasyon konularına göre sınırlı sayıda kalmıştır. Açık kaynaklardan ulaşılabilen simülasyon modellerinin hiçbiri topografyayı bir parametre olarak dikkate almamış, ancak bu
özelliklerin dikkate alınması gerektiğini belirtmişlerdir. Bu simülasyonlar yayılma modellerini daire ya da hiberbol gibi basitten karmaşığa, geometrik şekillere dayandırmışlardır. Radyoaktif serpintinin şiddetini doğrudan vermek yerine, etkilerine göre (mutlak ölüme neden olan arazi, özel teçhizatla girilebilecek arazi vb.) gruplayıp bilgi şeklinde sunmuşlardır.
Tez için gerçekleştirilen uygulamada, özellikle topografyanın serpinti yayılımı üzerindeki etkileri modellenmeye çalışılmıştır. Uygulamada coğrafi bilgi sistemlerinin katmanlar arasındaki bilinen coğrafi analizlerin dışında çalışmalar yapılmıştır. Bu maksatla patlama noktası ve “analiz aralığı” olarak isimlendirilen analiz çözünürlülüğü tanımlanmıştır. Patlama noktasından hareket eden ışınlar, analiz aralığı sıklığında incelenerek, yayılımı engelleyici detay olup olmadığını sorgulanmıştır. Böylece serpintinin ilerleme istikametinde olmasına rağmen etkilenmeyecek bölgeler bulunmaya çalışılmıştır. Elde edilen sonuçların test edilmesi aşamasında, geliştirilen modelden elde edilen simülasyon alanının, arazide radyasyon ölçümü yapılan alana %95.6 oranında benzer olduğu tespit edilmiştir.
Uygulamanın bir diğer hedefi de serpinti sonunda oluşan radyasyon şiddetinin modellenmesidir. Burada coğrafi sorgulamalarla öznitelik sorgulamaları birlikte kullanılmıştır. SAM dışında bitki örtüsü ve kentsel bölgeler gibi alanların radyasyon şiddetine olan etkileri modele eklenmiştir. Simülasyonla elde edilen 1478 noktanın radyasyon miktarı ve araziden ölçülen radyasyon değerlerinden oluşan veri kümelerine eşlenik çiftler testi uygulanmış, sonuç olarak iki setin uyumlu olduğu (|t0|<tα/2; (1477) (1.3119<1.9616)) gözlemlenmiştir.
Hazırlanan simülasyon yazılımında türetilen analiz noktaları eğitimli noktalardır. Başka bir deyişle her analiz noktası kendinden önceki kuşakta ve kendine en yakın olan noktadan başlangıç değeri almakta ve yukarıda sıralanan azaltıcı etkiler dikkate alınarak yeni noktanın radyasyon şiddeti hesaplanmaktadır.
Yukarıda araştırılan iki konu, kaynak taraması çalışmalarında bulunan modellerin sonuçlarından elde edilememektedir. Bilinen önceki çalışmalar tamamen SAM’dan ve topografik katmanların etkilerinden bağımsız olarak geliştirilmişlerdir.
Sonuç olarak; topografyanın serpinti yayılımında önemli etkilere sahip olduğu görülmüştür. Çalışma ile Harita Mühendislerinin simülasyon uygulamalarına
farklı bir bakış açısı katarak, simülasyonların konumsal boyutunu destekleyebileceği, değerlendirilmektedir.
Yakın gelecekte mekânsal karar destek sistemlerinin durağan coğrafi sorgulamalar yerine dinamik bir yapıya dönüşeceği öngörülmektedir. Verilerin zaman boyutu ile birlikte ve 4B depolanacağı böylece gelişen durumlarla simülasyonların gerçeğe daha çok yaklaşacağı düşünülmektedir. Çalışmada denenen simülasyon modelindeki ışın demetlerinin analiz edilmesi fikrinin, mekânsal karar destek sistemlerine dinamizm kazandırabileceği değerlendirilmektedir.
Doğal afetler ya da nükleer kazalar sonrasında kurulacak kriz masalarının eğitiminde tezin uygulama çalışmasında hazırlanan yazılım ya da benzerlerinin kullanılabileceği değerlendirilmektedir.
Konu ile ilgili gelecekte araştırma yapmak isteyenlere şunları tavsiye ederim: Uygulamada küçük ölçekli harita kullanılması, analizlerin hassasiyetini olumsuz etkilemiştir. Sonraki muhtemel çalışmalarda daha büyük ölçekli haritaların kullanılması analiz sonuçlarını olumlu etkileyeceği değerlendirilmektedir.
Araştırmada özellikle kentsel bölgelerin, bitki örtüsünün ve yükseklik verilerinin etkileri üzerinde durulmuştur. Sonraki araştırmacıların farklı katmanları da ekleyerek çalışmayı zenginleştireceği kıymetlendirilmektedir.
Nükleer etkinin simülasyonu disiplinler arası bir uygulamadır. Kimyacılar, makine mühendisleri, haritacılar, bilişim teknolojisi uzmanları, iklim uzmanları ve pek çok farklı disiplin bu konuya katkı sağlayabilir. Gelecekte yapılacak çalışmalarda özellikle ısı, basınç ve yağışın etkilerinin modele eklenmesinin yararlı olacağı değerlendirilmektedir.
Gelişen teknoloji konum bilgisine olan ihtiyacı artırmaktadır. Bu nedenle, harita mühendislerinin klasik harita üretimi anlayışının dışına çıkarak farklı disiplinlerle ortak çalışmaya, sinerjiden faydalanmaya hazırlıklı olası gerekmektedir.
KAYNAKLAR
Akkan G, 2005, Savaş Zehirleri, GATA NBC Bilim Dalı Yayını, Ankara.
Bal Ç., 2005, Nükleer Patlayıcı Fiziği, Zaman Yolculuğunu Araştırma Merkezi, Denizli.
Bayazıt, N., 2002. “Harita Bilgi Sistemi”, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul
Baysal D, 2007, Ortofoto Haritaların Web Ortamında Etkileşimli Olarak Sunumu, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Selçuk Üniversitesi, Konya
Can Ö., 2008, Topoğrafyanın NBC Taarruzlarına Etkileri, Bitirme Ödevi, Harita Yüksek Okul Komutanlığı, Ankara
Çet M., 2007, Nükleer ve Türkiye, NBC Bülteni, Sayı 14, NBC Okulu, Đstanbul.
Çolak M, Kayıkçı R, 2008,Döküm Simülasyon Programları Üzerine Bir Değerlendirme, Metal Dünyası, Sayı 189, Sakarya Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Sakarya.
Değer A., 2006, Dünya Güvenlik Haritası, Uygulama Projesi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Erbaş M, 2005, Vektör Haritaların Đnternet Ortamında Đnteraktif Olarak Sunumu, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yıldız Teknik Üniversitesi, Đstanbul
Erdoğan S., 2007, Nükleer-Radyolojik Tehdit Çağı, NBC Bülteni, Sayı 14, NBC Okulu, Đstanbul.
FM 3-3-1,1994, Nuclear Contamination Avoidance, Headquarters Department of the Army, Washington,DC, USA.
FM 3-6, 1986, Field Behavior of NBC Agents, Headquarters Department of the Army, Washington,DC, USA.
FM 3-14, 1997, Nuclear, Biological and Chemical (NBC) Vunerability Analysis, Headquarters Department of the Army, Washington,DC, USA.
Glasstone S, Dolan P.J., 1977, The Effects of Nuclear Weapons, Third Edition, U.S. Govenrment Printing Office, Washington,DC, USA.
Günel Ş., 2007, Nükleer, Biyolojik ve Kimyasal Silahlar ve Dünya Ülkeleri, NBC Bülteni, Sayı17, NBC Okulu, Đstanbul.
Harvey T.F., 1979, Fallout Model For System Studies,University of California, USA.
Karayılanoğlu T., 2005, Kimyasal ve Biyolojik Terörizm, GATA NBC Bilim Dalı Yayını, Ankara.
Sunshine Project, 2004, Türkiye’deki Biyolojik ve Kimyasal Silahlara Đlişkin Araştırmalar Üzerine Bir Đnceleme, Greenpeace Yayını.
TÜBĐTAK, 2005, Gelişmelere Đlişkin Değerlendirmeler ve Kararlar, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu Onbirinci Toplantısı, TÜBĐTAK, Ankara.
TÜBĐTAK, 2003, Savunma, Havacılık ve Uzay Sanayi Paneli, TÜBĐTAK, Ankara.
Sezer, B., 2005, “e-Devlet Kapsamında Elektronik Atlas”, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul
Şendağ F, 2007, Laporoskopik Cerrahi Eğitiminde Sanal Gerçeklik Teknolojisi, Uzmanlık Tezi, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi, Đzmir
ĐNTERNET KAYNAKLARI
URL 1 : http://onpunto.com/ShowBlog2.aspx?Web=ozeldosya&CId=9107& detay= Nukleer_Deneme_Tarihi (Durum:Temmuz.2008)
URL 2 : http://www.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx?=11983726(Durum:Temmuz 2009)
URL 3 : www.tubitak.gov.tr (Durum:Ağustos 2009)
URL 4 : http://www.ssgm.gov.tr/nukleer_silah.asp (Durum:Mayıs 2006) URL 5 : http://www.ssgm.gov.tr/biyolojik.asp (Durum:Mayıs 2006)
URL 6 : http://www.savaskarsitlari.org (Durum:Ocak 2007)
URL 7 : http://www.fas.org/blog/ssp/2008/06/us-nuclear-weapons-withdrawn- from-the-united-kingdom.php (Durum:Ocak 2007)
URL 8 :http://www.pbs.org/wgbh/amex/bomb/maps/index.html(Drm:Mart 2007) URL 9 : http://en.wikipedia.org/wiki/Nevada_Test_Site (Durum:Mart 2009)
URL 10 : http://en.wikipedia.org/wiki/Nuclear_fallout(Durum:Mart 2009) URL 11 :http://www.denizhaber.com/index.php?sayfa=yazar&id=24& yazi_id=100174 URL 12 : http://www.arge.com/Hizmetlerimiz/Strateji/SenaryoPlanlama/ StratejiveSimulasyonModelleri.aspx URL 13 : http://www.sahhan.com/mcse/iis/ URL 14 : http://www.bilgisayardershanesi.com/bilgisayar_dersleri/iis-nedir.html URL 15 : www.esri.com/data/free_data/index.html URL 16 : http://meyerweb.com/