Soğanlı Köyü Bez Bebekler

Eski Türkler İslamiyet’in kabulünden önce Şamanizm dinine inanıyorlardı. Şamanist inanış biçiminde put adı verilen bazı fetişist nesneler önemli bir yere sahipti. Doğa olaylarını etkileyebildiğine inanılan putlar, genellikle koruyucu olarak ya da belli bir isteğin yerine gelmesine yardımcı olması amacıyla hazırlanıyorlardı. Bu putların bir biçimini de çeşitli amaçlarla yapılan insan benzeri küçük nesneler oluşturuyordu. Çoğunlukla tahta, ağaç kabukları, keçe, çaput ve eski bezlerden üretilen bu objeler günlük yaşamın ayrılmaz birer parçalarıydılar.

Günümüzde belli biçimsel değişikliklere uğramış olmakla birlikte, kökeni Şamanist kültüre kadar uzanan birçok inanış ve uygulamaya toplumumuzun değişik kesimlerinde rastlanabilmektedir. Köylülerin tarlalarındaki mahsulü korumak için bez bebeklere benzer tarzda ürettikleri tarla korkuluklarından, düğünlerde arabaların önüne oturtulan gelinlik giydirilmiş yapma bebeklere kadar sürdürülen birçok geleneğimizde eski Şamanist inançların izlerini bulmak mümkündür. Bu gelenekler arasında belki de en dikkat çekici olanlarından birisi, yağmur yağdırmak için yapılan törenler ve bu törenler sırasında kullanılan bez bebeklerdir.

Sadece ülkemizde değil dünyanın birçok yerinde karşılaşıyoruz bez bebeklerle. Farklı malzemeler ve farklı tekniklerle yapılsalar da aslında hepsi aynı amaca hizmet ediyorlar. Meksikalıların büyük hasır şapkalı bebekleri, Rusların iç içe geçen Matruşkaları, uzak doğuda yapılan çekik gözlü küçük folklorik bebekler ve daha birçok örnek gösterilebilir. Her bebek kendi ülkesinin kültürünü, yaşam tarzını ve geleneklerini bize anlatıyor. Folklorik bebekler bu özellikleriyle geçmişten günümüze gerçek bir kültür köprüsü kurmuş durumdalar. Anadolu’nun farklı yörelerinde değişik bez bebek türlerine rastlıyoruz. Her yöremiz kendine göre şekil vermiş bebeklerine ama hepsi aynı geleneği, aynı kültürü yöresel farklılıklarla bizlere

41

taşıma yarışında. Bu kültür köprüsünün bir yapı taşını da Soğanlı bez bebekleri oluşturuyor.

Soğanlı bez bebeklerinin yapımında basit malzemeler kullanılıyor. Bebeğin vücudu tahta bir iskelet üzerine pamuk sarılmasıyla oluşturuluyor. Baş kısmının üzerinde gazoz kapağı kullanılıyor. Ana gövde hazır olduktan sonra rengarenk yöresel kıyafetler ile bebekler giydiriliyor. Son olarak bebeğin yüzü kalemle çizilerek oluşturuluyor. Artık Soğanlı bebeği tezgaha çıkmaya hazır hale gelmiş demektir. Farklı büyüklüklerde yapılan Soğanlı bebeklerinin çeşitli modelleri bulunuyor. Bunlar arasında en dikkat çekenleri, gelin kız, yün eğiren kız, bebekli ve testili modeller.

Eski adı Soandos olan Soğanlı Köyü, Kayseri ilimizin güneybatısında yer alan Yeşilhisar ilçe merkezine bağlı küçük bir köyümüz. Köyün sırtını yasladığı vadiden zaman zaman taşlar düşmesi sonucu bugün köyün büyük bir kısmı biraz aşağıya yapılan afet evleri tarzı prefabrik yapılara taşınmış durumda. Soğanlı Köyü’nün ilçe merkezine uzaklığı 15 km kadar.

Kayseri tarafından gelindiğinde Kapadokya’nın giriş kapılarından biri olarak değerlendirilen Soğanlı Köyü’nün Ürgüp’e olan uzaklığı ise yaklaşık 50 km. Köyde vadi içine gizlenmiş durumda bulunan Roma ve Bizans dönemlerinden kalma 50 kadar kaya kilisesinden bugün daha çok 8-10 tanesi gezilebilir durumda. Soğanlı Köyü kaya kiliseleriyle olduğu kadar, folklorik bez bebekleri ile de tanınıyor. (http://www.peribacasidergisi.com)

Bebeği ilk bez bugün hayatta olan Hanife ninenin, kızı Döndü için 1960’lı yıllarda ürettiği söyleniyor. Kızının oynaması için yaptığı bebeğin bölgeyi gezmeye gelen bir turistin ilgisini çekmesi ve turistin bebeği para ile satın alması üzerine Hanife Hanım bir bebek daha yapıyor kızı için. Derken bu bebeklerin gelen turistlere satılabileceği fikri gelişiyor ve satış amaçlı üretim yapılmaya başlanıyor. Başlangıçta birkaç aile tarafından üretilen bez bebeklerin ilgi görmesi köydeki birçok kadını bez bebek yapmaya teşvik ediyor. (http://www.peribacasidergisi.com)

42

Şekil No:14 Soğanlı Bez Bebek (http://www.peribacasidergisi.com)

43

Şekil No:15 Soğanlı Bez Bebek Yapan Köylü Kadınlar (http://www.hediyedenizi.com)

Bu olaydan sonra geleneksel motiflerle bezeli kumaşlar ve ağaç parçalarıyla üretilen Soğanlı Bebekleri giderek bir sektör haline dönüşür Soğanlı Köyünde. (http://www.hediyedenizi.com)

Soğanlı' da kış ayları genelde durgun ve sakin geçiyor. En hareketli günler ise turizm sezonunun başlamasıyla yaz aylarında yaşanıyor.

Genç kızlar, taze gelinler, yaşlı kadınlar; patiska, basma, pazen türü kumaşları, tahta çıta, gazoz kapağı, kuru ot süsleme pulu ve renkli kalem kullanarak 'süs bebeğine dönüştürüyor; sonra da ünü ülke sınırlarının dışına taşan bu bebekleri köy meydanında kurdukları pazarda turistlere satıyorlar... Hünerli ellerin açtığı tezgahlarda el örmesi yün çoraplar, yemeniler, boncuk işlemeli yazmalar, para keseleri, minyatür heybe çantaları da var; ama gene de pazarın en gözde ürünleri, Soğanlıya özgü bez bebekler. (http://wowturkey.com)

Kapadokya’yı gezerken birçok yerde rastladığımız Soğanlı bez bebeklerinin ünü ülke dışına yayılmış durumda. 1970’li yıllardan itibaren turistlere satılmak amacıyla yoğun olarak üretilmeye başlayan bu bebekler, artık köy için bir sektör

44

haline gelmiş durumda. Soğanlı Köyü muhtarı İsmail Ablak’ın çabaları sonucu 1991 yılında (http://www.peribacasidergisi.com) Kayseri Valiliği’ nin de desteği ile köy halkı turizm amaçlı kooperatif kurmuş ve turizmden önemli gelir elde etmeye başlamıştır. (http://www.soganli.20m.com) Soğanlı Köyü bez bebekleri bütün Kapadokya’da satılır ve yurt dışına ihraç edilir hale geliyor. Hatta köy muhtarı İsmail Ablak, Soğanlı bez bebeklerinin korsan üretimlerini engellemek için Türk Patent Enstitüsü’ne başvurarak patent almak durumunda kalıyor. (http://www.peribacasidergisi.com)

4.1.1.7. Kayseri Müzeleri