4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun'un temel ilkelerini Ģu Ģekilde sayılabilir.124
(a) Kamu görevlilerinin yargılanması, kamu hizmetinin iĢleyiĢi zaafa uğratılmadan gerçekleĢtirilmelidir.
122 Dilek Özkan, agt., s.95
123 Hamide Zafer, agm s. 998.
124 Deniz Sayın, "Memurların ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Yasa", Çağdaş Yerel Yönetimler, C.9, S.1, s.98
43 (b) Ġdari izinle ilgili kararın verilebilmesi, yargılama aĢamasından önce, tamamen idari nitelikli bir soruĢturmaya dayanmalıdır. Yani idare, yargısal faaliyetin tamamen dıĢına çıkartılmaktadır.
(c) Ġdari izne esas olacak idari soruĢturmanın (ön inceleme) basit, etkili ve süratli biçimde iĢlemesi sağlanmalı, böylece suçların (zamanaĢımı gibi sebeplerle) cezasız kalması önlenmelidir.
(d) Kanunun kapsamı suç ve kiĢi açısından daraltılmak istenmiĢtir. Sadece, Memuriyetten doğan suçlar Kanun kapsamında olup, memuriyet görevi sırasında iĢlense de, sair suçlar kapsam dıĢına çıkartılmıĢtır. KiĢi bakımından da, memur kavramı, ceza hukukundaki anlamıyla değil, idare hukukundaki anlamıyla alınmıĢ ve böylece kapsam bu yönüyle de daraltılmak istenmiĢtir.
(e) MMHK‟da SoruĢturma emri veren merci ile yargılama konusunda karar veren kurul tamamen ayrı ayrı düzenlenmiĢti. Ancak, Kanun, ön inceleme yapma ve soruĢturma izni verme yetkilerini aynı makama vermiĢtir. Bu ön incelemeyi, MMHK‟da soruĢturma öncesi yapılabilen inceleme gibi görürsek, orada da hem inceleme, hem de soruĢturma onayları aynı makamca verildiğinden, arada fark olmadığı da düĢünülebilmekte ise de, bu düĢünce, soruĢturma aĢamasının savcılıkça yürütülmesi ve “ön inceleme” aĢamasında dahi savcıya itiraz hakkı tanınması sebepleriyle önemli bir eleĢtiri konusu yapılabilir. Adli sonuçlar doğursa da yargılama sürecinin tamamen dıĢına çekilmeye çalıĢılan bu yeni usûl, MMHK‟a göre getirilen sistemde, soruĢturma emri verilmeden önceki “inceleme” aĢamasını karĢılamakta, ama sonucu itibariyle, karar kurullarının kararlarıyla bazen aynı, bazen de benzer sonuç doğurmaktadır.
MMHK‟nun 2. maddesinde yer alan “memurun suç iĢlediği anlaĢılırsa, hakkında CMUK uyarınca soruĢturma yaptırılır” hükmünde geçen “anlaĢılırsa”
ifadesi, uygulamada, bir “inceleme” sonucunda gerçekleĢmektedir. MMHK‟a göre soruĢturma yetkisine sahip idari makam, suç iddiasından bir Ģekilde haberdar olduğunda, önce durumu inceletmekte, bu inceleme sonucunda bir suç iĢlendiği yolunda ciddi bulgulara ulaĢılırsa, ancak o zaman MMHK‟daki süreci baĢlatan
“soruĢturma emri” verilmektedir. Bazen de, usûl ekonomisi yönünden, bu görev onayları “incelenmesi, gerekirse soruĢturulması” Ģeklinde de olabilmektedir. Bu takdirde, soruĢturmacıya (MMHK‟un deyimiyle “muhakkik”e) bir çeĢit yetki devri yapılmakta, bunun da iki pratik sonucu olmaktadır: SoruĢturmaya gerek yoksa, görevlendirilen kiĢi bir inceleme raporu yazarak, soruĢturmaya gerek olmadığı
44 yolundaki kanaatini makama sunmakta, böylece iĢlem orada bitmektedir. Tersine, soruĢturmaya gerek görüyorsa, makamdan ikinci bir soruĢturma onayı almaksızın görevine devam edebilmektedir. Yeni sistem, eski iĢleyiĢteki “ön inceleme”
aĢamasını karĢılamaktadır. Ġnceleme sonucunda verilen “soruĢturma izni”
konusundaki karar ise; soruĢturmaya izin verilmemesi halinde, eski sistemdeki “men-i muhakeme” kararıyla aynı sonucu doğurmaktadır. ġu kadar k“men-i, bu karar, esk“men-i karara göre daha prosedürün en baĢında verilmiĢ bir karar olmaktadır. SoruĢturmaya izin verilmesi halinde, yine eski “lüzum-u muhakeme” kararına benzemektedir ama, aynısı değildir. Çünkü, burada verilen izin, hazırlık tahkikatının yapılması aĢamasını baĢlatırken, “lüzum-u muhakeme” kararı, doğrudan yargılama aĢamasını baĢlatmaktadır. Çünkü, hazırlık soruĢturması eski sistemde idare içinde cereyan etmektedir. Hal böyle olunca, “SoruĢturma Ġzni” verilmesi, mutlaka yargılamayla sonuçlanmayabilir. Kaldı ki, savcı soruĢturma sonucunda takipsizlik kararı verebilir.
Bu yönleriyle, soruĢturmaya izin verilmesine iliĢkin karar, eski sistemdeki lüzum-u muhakeme kararından ayrılır.125
B- 4483 Sayılı Kanun’un Getirdiği Sistem ile Memurin Muhekamatı Hakkında Kanunu Muvakkatı’n farkları
Ġki Kanun arasındaki farkları Ģu Ģekilde özetleyebiliriz;
1. Kapsam Farkı
MMHK'da memur tanımı yapılmadığı için 1940 tarih ve 1255 sayılı TBMM tefsir kararı ile boĢluk doldurulmaya çalıĢılmıĢtır. Kamu görevlilerinin görevleri sebebiyle ve görevleri esnasında iĢledikleri suçlar bu kanun kapsamındadır. 4483 sayılı Kanun‟da ise memurların ve kamu görevlilerinin kimler oldukları belirtilmiĢ ve “diğer kamu görevlileri” ibaresi de ayrıca belirtilerek kapsama dahil edilmiĢtir.
Kanun sadece memurların görevleri sebebiyle iĢledikleri suçları kapsamına almakta olup, görevleri sırasında iĢledikleri suçlar görevleri sebebiyle iĢlenmemiĢse kanun kapsamına girmemektedir. Ağır cezayı gerektiren suç ustü halleri ile disiplin hükümleri Kanun kapsamı dıĢındadır.
125 Ali Akyıldız agm s.171
45 2. Sistemdeki Farklılık
MMHK'da tahkik (soruĢturma) sistemi geçerli iken, 4483 sayılı Kanun'da ise izin sistemi benimsenmiĢtir.
3. SoruĢturmaya Yetkili Makamlar
MMHK'da, birden fazla idari merciin hazırlık soruĢturması baĢlatması mümkündür. SoruĢturma idarenin görevlendirdiği muhakkik tarafından yapılması ve soruĢturma sonucunda hazırlanan fezlekenin duruma göre ilçe veya il idare kurullarına verildikten sonra bu kurullar tarafından adli yargıda yargılamaya gerek olup olmadığına karar verilmesi düzenlenmiĢtir. 4483 sayılı Kanun'da ise, ön inceleme yaptıracak makam ve soruĢturma izni verecek makam tektir. SoruĢturmaya yetkili Cumhuriyet savcılıklarınca yapılması ve savcıların soruĢturmaya baĢlamadan önce yetkili makamdan soruĢturma izni almaları zorunluluğu düzenlenmiĢtir. Ġzin vermeye yetkili merci suç iĢlediği ileri sürülen memur hakkında ön inceleme yapmakta veya yaptırmaktadır. Yapılan ön inceleme sonucunda bir ön inceleme raporu düzenlenmektedir.
4. SoruĢturma Usulü ve Süre
MMHKM da, CMK‟da düzenlenen soruĢturmacıya iliĢkin yetkiler görevli muhakkik tarafından kullanılmaktadır. Muhakkikin kim olacağı Kanunda açıkça düzenlenmeyip yargı kararları ile soruĢturması yapılan memurla eĢit veya onun üstü konumunda olması gerekeceği belirlenmiĢtir. 4483 sayılı Kanun‟da ise, CMK‟da düzenlenen soruĢturmacıya iliĢkin yetkiler Cumhuriyet savcıları tarafından kullanılmaktadır. Yargılamaya gerek olup olmadığına savcılıklarca karar verilmekte ve böylece tüm soruĢturma aĢamaları adli makamlarca yapılmıĢ olmaktadır. Ön inceleme yapacak kiĢinin hakkında ön inceleme yapılan memurun üstü konumunda olması gerekmektedir.
MMHK yürürlükte iken men-i muhakeme kararları itiraz edilsin veya edilmesin kendiliğinden görüĢülmek üzere karar kurullarına gelmekte idi. Ancak, 4483 sayılı Kanun'da bu kurullara yer verilmemiĢtir.
5. Kararlara Ġtiraz
MMHK'da, I. derece kurullar tarafından verilen kararlara beĢ günlük itiraz süresi içerisinde üst kurul niteliğindeki II. derece kurullara ve DanıĢtay 2. Dairesine
46 itiraz edilebilmesi düzenlenmiĢtir. 4483 sayılı Kanun'da ise, soruĢturma izni verilmesi veya verilmemesi kararlarına farklı kiĢiler itiraz edebilmektedir. Ġtirazlar Bölge Ġdare Mahkemesi ve DanıĢtay 2. Dairesine yapılmakta ve itiraz süresi de on gün ile sınırlandırılmaktadır.
III. 4483 SAYILI KANUN'UN AMACI, KAPSAMI VE UYGULAMA ġARTLARI