Sigorta Himayesinin Kapsamı Dışında Kalan Hususlar

Bir sorumluluk sigortasının bütün sorumluluk olasılıklarına karşı veya süresiz olarak koruma sağlaması sigorta tekniği açısından mümkün değildir346. Sigortacının sorumluluğu, kanun tarafından yapılan bir düzenlemeyle ya da tarafların sözleşme ile aralarında kararlaştırabilecekleri koşullarda sigorta himayesinin geçerli olacağı halleri sınırlayabilir.

Sorumluluk sigortaları günümüzde sigorta ettirenin belirli sıfat, hukuki ilişki veya faaliyetlerinden kaynaklanan zararlarla ilgili “tazminat taleplerine” karşı koruma sağlamaktadır347. Avukat, bir sözleşme ile üstlendiği bir işte tabi olduğu yükümlülükleri hiç veya gereği gibi yerine getirmez veyahut haksız bir fiili neticesinde bir kimsenin zarara uğramasına neden olacak bir eylemde bulunursa meslekî sorumluluğu sözkonusu olacaktır.

Sigorta ettirenin, sigorta himayesinden mutlak olarak yaralanamayacağı ve sigortacının sorumlu olmadığı haller, zarar meydana getiren olayın sigorta ettirenin veya sigortalının fiillerinden sorumlu kişilerin kastı (TTK md 1278-1264/3-MSSGŞ md.A.3/b) nedeniyle meydana gelmesi ile şuuru etkileyen maddelerin tesiri altındayken sebep olunan zararlar nedeniyle gelen tazminat talepleridir(TTK md.1278 ve Meslek Sorumluluk Genel Şartları A.3.c).

Kastın söz konusu olduğu durumlarda fail fiilinin neticesini bilir ve bu sonucu gerçekleştirmek için fiili işler ki bu durumun varlığı halinde TTK md.1278’e göre sigortacı sigorta ettirenin veya sigortalının kasten verdiği zararlardan hiçbir şekilde sorumlu tutulamaz ve bu durumun aksi kararlaştırılamaz348. Sigortacı, sigorta ettirenin ve sigortalının kasıt dışındaki diğer kusurlu davranışlarınsan mesela ihmalinden veya tedbirsizliğinden yahut dikkatsizliğinden kaynaklanan davranışları sonucunda ortaya çıkan zararları tazmin edecektir349. 346 _{Ünan, s.64.} 347 _{Ünan, s.65.} 348 _{Can, s.22.} 349 _{Can, s.22.}

KARAYALÇIN, kanunla yasak edilmiş olsun veya olmasın, sigortalının kasdı dışında kalan bütün fiilleri dolayısıyla mesuliyet sigortasının yapılabileceğini ileri sürmektedir350.

TTK md.1278 gereğince sigortacının sigorta ettiren ile sigortalının ve bunların fiillerinde sorumlu olduğu kişilerin bazı kusurlu davranışlarından sorumlu olmamasına rağmen Kanun Koyucunun verdiği imkanla genel şartları aksine tarafların sözleşmede düzenleme yapabileceğin ileri süren bir görüş doktrinde mevcuttur351. Ancak Ticaret Kanununda ilk cümlede tarafların sözleşme ile tarafların kusurlu davranışların sorumlu olmayacaklarının sözleşme ile kararlaştırılabileceği ifade edilmişse de devam eden cümleden bu kapsama sigortalının veya sigorta ettirenin kastından kaynaklanan davranışların dahil olmayacağı açıkça belirtilmiştir.

Sigortalı veya çalıştırdığı kişilerin, poliçede belirtilen meslekî faaliyeti ifa ederken alkol, uyuşturucu ya da narkotik maddelerin tesiri altında bulunması sonucunda meydana gelen olaylar nedeniyle ortaya çıkacak tazminat taleplerinin teminat dışında kalması sözkonusu olacaktır.

Bir avukatın, meslekî sorumluluğundan kaçınmak amacıyla sigorta yaptırması, bu sigortanın varlığı nedeniyle işini özenle yapmaması gibi durumları engellemek amacıyla en başta kastın varlığının teminat kapsamında olmadığının düzenlemesi önemlidir. Meslekî faaliyetlerin sınırlarının taraflar arasında akdedilecek sözleşmede düzenlenmesi, rizikonun tespitini kolaylaştıracak, her somut olayda değerlendirme yapma imkanı sağlayacaktır

Tazminat talepleri poliçe ile belirlenmiş ve sınırları hukuk kuralları ve etik kuralları ile tespit edilen meslekî faaliyet dışındaki faaliyetlerden kaynaklanıyorsa sigortacı tarafından karşılanacaktır. Sigorta ettirenin, kanunda öngörülenden fazla ya da kanunda öngörülmeyen bir yükümlülüğü üstlenmiş olması halinde kanun kapsamı aşan talepler karşılanmayacaktır352. Sigortalının hangi meslekî faaliyetlerinin onun mesleğinin icabı olduğu konusunda yaşanabilecek tereddütlerin ve ihtilafların bertaraf edilmesini teminen genel şartların A.1 maddesinde, poliçede sigortalının mesleğinin sadece ismen değil, onun hangi faaliyetlerinin

350 _{Karayalçın, s.58.}

351 _{Can, s.23.} 352 _{Şenocak, s.441.}

bu mesleğin icrası dolayısıyla yapılmış sayılacağını ortaya koyacak surette tespitini bu nedenle aramıştır353.

TTK md. 1277 gereğince sigortadan faydalanan kimsenin kanunla yasak edilmiş ahlaka aykırı olan fiilinden doğabilecek bir zarara karşı sigorta yapamayacakları hükme bağlanmıştır. Oysa ki MSSGŞ md.A.4.3. ile hukuka aykırı bir fiilden doğan sorumluluğun sigortalandığı sorumluluk sigortalarının, kanun koyucunun müsaade etmediği ve hakkında maddi bir müeyyide öngördüğü bir fiilinden doğan zarar dolayısıyla ödeme zorunda kalacağı tazminat sigortacı tarafından karşılanması sözkonusudur354. MSSGŞ md.A.3/b’de yer alan düzenlemeye göre meslekî faaliyetin yerine getirilmesi sırasında sigortalı tarafından kasten sebep olunan her türlü olay ile davranışları sigorta teminatı dışında kalmaktadır. Genel Şartlarda sigortacının sorumluluğunu ortadan kaldıran diğer bir durumda sigortalının mesleğini ifası sırasında kasden sebep olduğu her tür olay ve davranış teminat kapsamı dışında kalacaktır. Borçlunun sözleşmeye aykırı sonucu sözleşmenin ihlalini tasavvur edip istenmesi halinde doğrudan kasıt; böyle bir sonucu doğrudan doğruya istememekle birlikte onu göze alması halinde ise dolaylı kasıt sözkonudur355.

3-Sorumsuzluk Anlaşması ve Uygulanabilirliği

Avukat ve iş sahibi arasında, Borçlar Kanunu md.99 ile düzenlenen sorumsuzluk anlaşması yapılmasının sigorta sorumluluğunu etkileyebilecektir. Sorumsuzluk anlaşması, zarar verici sözleşmeye aykırı hareketten ve zararın doğumundan önce, alacaklı ile borçlu arasında açık veya örtülü olarak yapılan ve ileride alacaklı yararına ortaya çıkma ihtimali bulunan tazminat isteminin oluşmasına tamamen engel olan hukuki işlemdir356. Taraflar sözleşme ile sorumluluğu teyit edebilirler miktar ve kapsamını, doğuracağı sonuçlara açıklık getirebilirler357. Borçlunun kasıtlı hukuka aykırı davranışı ya da ağır ihmalinden doğacak zarardan sorumlu olmayacağı hakkında yapılan anlaşmalar maddeye göre geçersiz olacaktır.

BK.md.99/II gereğince hafif ihmal halinde kural olarak sorumsuzluk anlaşması geçerli sayılmış alacaklının anlaşma yapıldığı zaman borçlunun hizmetinde bulunması ya da borçlunun sorumluluğunun hükümet tarafından imtiyaz verilen bir işletmeden doğması, icrası 353 _{Can, s.15.} 354 _{Can, s.30.} 355 _{Eren, s.1018.} 356 _{Tekinay, s.879.} 357 _{Eren, s.1042.}

resmi bir ruhsat veya izne bağlı meslek ve faaliyetin yürütülmesine dayanıyorsa bu durumda hakim takdir hakkına dayanarak sorumsuzluk sözleşmesini batıl sayabilir.

Avukat bakımından sorumsuzluk anlaşmasının vekalet ilişkisinde yerini incelediğimizde, avukat ve müvekkil ilişkisinin güven duygusuna dayanması, mesleğin kamusal yönünün bulunması, avukatın müvekkiline karşı yükümlülüklerinin yasalarla düzenlenmiş olması ile mesleğin özelliği dolayısıyla hukuki bilgisi olan avukat karşısında müvekkilin korunmasını gerekli kılar. Avukat hukukun sağladığı imkanları kendi lehine kullanırken, bu avantajın müvekkile zarar verebileceği ve müvekkilin işini emanet ettiği avukata duyduğu güven nedeniyle sözleşme imzalarken belki de içeriğini anlamadığı bir şart sonucu zarara uğraması ve korunma ihtiyacı duyması mümkündür. Örneğin avukatlık sözleşmesinde avukatın devam eden dava hakkında müvekkiline 6 ayda bir bilgi vermesi şartı konulması, avukatın sulh teklifinde müvekkilin talimatını almadan durumu kendisinin değerlendireceğinin yazılması gibi hallerde, konunun arzettiği önem ve avukatın hukuku iyi bilen taraf olarak her zaman kendisi için sorumluluğu azaltıcı şart koyması mümkün iken bu hükmün vekalet sözleşmesine uygulanmaması daha doğru olacaktır.