Sigortacının sigorta sözleşmesi gereğince sigorta ettirenin tazminat talebinde bulunması halinde bu talebin gerçekleştirmesi yani yükümlülüğünün doğduğu anı tespit edebilmek için rizikonun gerçekleştiği anın belirlenmesi önemlidir. Rizikonun gerçekleştiği anın, tazminat ödenmesine kadar geçen zaman aralığı içerisindeki yerinin belirlenmesi, sigorta himayesinin zaman yönünden sınırının tespiti ve sigortacının garanti yükümünün kapsamının belli olması açısından önem arz eder118.
Sigortalanan rizikonun gerçekleştiği anı sorumluluk sigortalarında tanımlamaya çalışmak diğer zarar sigortası türlerine oranla daha zordur. Zarar sigortalarının olağan türlerinde, sigortalanan rizikonun gerçekleşmesi, genellikle hasara uğrama veya zıya zamanıdır. Oysa sorumluluk sigortasında eşyanın hasara uğraması veya zıyaı, sigortalının sigorta himayesinin sağlanmasına yönelik talebinin oluşması için gerekli olan şartlardan
113 Ünan, s.65.
114 Deschenaux H./Tercier P.(Çeviren:Özdemir S.):Sorumluluk Hukuku, Ankara 1983, s.256. 115 Ünan, s.65.
116 Ünan, s.99. 117 Ünan, s.102. 118 Şenocak, s.78.
yalnızca biridir. Sigortalanan rizikonun gerçekleştiği anın tespiti doğrultusunda çeşitli görüşler vardır.119
a-Sebep Olayı Teorisi
Sigortacının edim yükümlülüğünü doğuran sigortalı riziko, sigorta ettirenin sorumluluğunu doğuran bir harekette bulunduğu anda gerçekleşir. Bu teoriye göre, sigortacının edim yükümlülüğünün doğabilmesi için, sigorta ettirenin sorumluluğunu doğuran hareketinin, örneğin özen yükümlülüğünün ihlalinin sigorta ilişkisinin mer’i olduğu süre zarfında meydana gelmiş olması gerekir120.
Nasıl ki bir sanayici işletmesini yok edecek yangın tehlikesinden korkarak sigorta akdi yaptırıyorsa, eczacı da kendi malvarlığından tazminat ödemek suretiyle zarara uğraması sonucu meydana gelebilecek hatalı ve dikkatsiz davranış, yani müşteriye zarar verebilecek ve dolayısıyla kendi sorumluluğunu doğurabilecek bir hizmet sunma tehlikesinden korkarak sigorta sözleşmesi akdetmektedir121. Bu teori sayesinde, sigorta ilişkisinin bitiminden sonra meydana gelecek hadiseleri de, sorumluluğun sebebi olan davranışın, örneğin özen yükümlüğünün ihlalinin sigorta ilişkisinin yürürlükte olduğu süreye tesadüf etmesi şartıyla sigorta garantisinden yararlanabilecektir122.
Teori aleyhine ilk ileri sürülen görüş, sigorta sözleşmesinin başlangıcından önce meydana gelen olayların sigorta kapsamında olmayacağıdır. Diğer bir eleştiride, sonradan ortaya çıkan zararların karşılanması halinde, sigortacının para değerindeki düşme rizikosunu taşıyacağı hususudur123. Alman hukukunda, avukatlık meslekî sorumluluk sigortasında bu teori kabul edilir ve sigortalanan riziko, avukatın sorumluluğunu tesis eden ilk kusurlu davranışını işlediği anda gerçekleşir124.
119 Şenocak, s.78. 120 Şenocak, s.79. 121 Şenocak, s.80. 122 Şenocak, s.81. 123 Şenocak, s.85.
b-Zarar Olayı Teorisi
Sigorta ettirenin sorumluluğu, üçüncü kişinin sigorta ettirenden tazminat talebinde bulunmasıyla değil, zarar olayının ortaya çıkması ile doğacaktır125. Üçüncü kişiler tarafından tazminat talebinin ileri sürülmesi, malvarlığı zararının doğrudan doğruya sebebi değildir126.Önemli olan, sebep olayının sonucu olan zarar olayının sigorta ilişkisinin geçerli olduğu süreye tesadüf etmesidir127. Zarar olayının, sebep olayı teorisine oranla tespiti daha kolaydır128.
Teori aleyhine ileri sürülen görüşler ise, sigortalana karşı zarar nedeniyle bir başvuru yapılması gerekmekte ancak mağdurun eksik hukuki bilgisi, ihmalkarlığa varan hoşgörüsü, zarar vereni tespit edememesi gibi sebeplerle tazminat talebini faile karşı yöneltmeye bilecektir129. İlleti sigorta süresi içinde gerçekleşmiş olmakla birlikte, mesleğini bir daha icra etmemek üzere terk etmesi, emekliye ayrılması ya da ticari işletmesini kapatması sebebiyle sigorta ilişkisinin nihayet bulmasından sonra hasıl olan zarar olayları için artık sigorta himayesi elde edilemeyecektir130.
c-Zararın Tespiti Teorisi
Sigortanın geçerli olduğu süre zarfında zararın ilk olarak tespit edildiği an, sigortacının edim yükümlüğünün doğduğu kabul edilir131. Sigortacının sorumlu olduğu zarar somut, gerçekleşmiş, ortaya çıkmış ve talep edilen bir zarar olmalıdır. Teori lehine ileri sürülen görüşlerde, rizikonun gerçekleşme anının tespiti, sigortacının karşı karşıya kalabileceği sonradan ortaya çıkan zarar riski azalır ve güncel sigorta akdi ile zarar tesviye edilir132. Teori aleyhine ileri sürülen görüş ise, sigorta sözleşmesinin kurulmasından önce meydana gelen riskin ortaya çıkardığı zararın sözleşme kapsamında tazmin edilmesi zorunluluğudur. 125 Şenocak, s.88. 126 Şenocak, s.89. 127 Şenocak, s.89. 128 Şenocak, s.93. 129 Şenocak, s.95. 130 Şenocak, s.96. 131 Şenocak, s.98. 132 Şenocak, s.100.
d-Tazminat Talebinin İleri Sürülmesi Teorisi
Sigorta ettirene karşı ileri sürülen talep(claims made-talep esasına dayalı), zarar gören alacaklının tazminat elde etmek için bütün hukuki olanakları kullanma niyetinde olduğunu göstermektedir133. Bu teoriye göre, zarar gören üçüncü şahsın uğradığı zarar nedeniyle tazmin için sigorta ettiren kişiye başvurusu ile riziko gerçekleşmiş olur. Sigorta süresi içinde sigorta ettirene karşı ileri sürülen tazminat talepler temin edilmekte, sigorta sözleşmesinin bitiminden sonra diğer teorilerde olduğu gibi sigortanın etkisi devam etmeyecektir.
Günümüzde, talep esasına dayalı sorumluluk sigortası poliçeleri özellikle anglo- amerikan hukukunda uygulanmaktadır134. Teori aleyhine ileri sürülen görüşlere bakıldığında, teorinin sorumluluğu doğuran davranışın veya zarar olayının gerçekleştiğinin farkında olan sigorta ettirenin, mağdur tarafından tazminat talebi ileri sürülmeden önce sigortacıya bildirmeden sözleşme akdetmesidir135.Diğer bir eleştiride sigortalanan rizikonun gerçekleşmesinin, tamamen üçüncü kişinin keyfiyetine ve takdirine bırakılmasıdır.
Talebe uygulanacak zamanaşımı ya da hak düşürücü süre dolmuş olmadıkça, sigortalının ödeme yükümlülüğü engellenemeyecek ya da ortadan kalmayacak, sonuçta sigortacı zararı karşılamak zorunda kalacaktır136.
e-Zararın mahkeme önünde veya dışında yapılan işlemlerle kesin olarak tespiti
Sorumluluk sigortasında temin edilen zarar, kaza hadisesinin doğumuyla veya mağdurun tazminat talebini dermeyan etmesiyle gerçekleşmez, sigorta ettirenin himaye talebi ancak mağdurun bir tazminat talep etme hakkının varlığı ve miktarının kesinleştiği an doğar137. 133 Ünan, s.31. 134 Şenocak, s.103. 135 Şenocak, s.106. 136 Ünan, s.31. 137 Şenocak, s.110.