Kamusal ve siyasi yaşama eşitlik temelinde katılma hakkı,345 kapsayıcı demokratik yönetişim, hukukun üstünlüğü, sosyal içerme, ekonomik kalkınma ve insan haklarının ilerlemesinin sağlanmasında önemli bir etkendir. Bu, bireylerin ve grupların güçlendirilmesinde önemlidir ve marjinalleştirme ile ayrımcılığın ortadan kaldırılmasına yönelik insan haklarına dayalı yaklaşımların temel unsurlarından biridir.346
Kamusal ve siyasal hayata etkin katılım, resmi ve asli haklara ilişkin ayrımcılık ile sınırlanabilir veya engellenebilir.347 Bu tür ayrımcılık bazen bariz olabilir.
Örneğin, cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği ile ilgili ifade özgürlüğü kısıtlamaları, LGBT onur yürüyüşlerinin ve siyasi mitinglerin yasaklanması, LGBT hakları için savunuculuk yapan örgütlerin ve çevrimiçi ağların kapatılması ve LGBT’lerin seslerini kamu politikası tartışmalarından dışlamak için sözde “anti-propaganda yasaları” gibi.348 Bazen ise dolaylı olabilir. Örneğin, LGBTİ hak savunucularının itibarına zarar vermek ve önemli buldukları konuları dikkate almamak amacıyla LGBTİ kişiler hakkında olumsuz ve kaba kalıp yargıların yaygınlaştırılması gibi.
Ayrıca bkz. Bölüm V.
Kadınlara ve Kız Çocuklarına Karşı Ayrımcılık Üzerine Çalışma Grubu, savunmasız gruplara mensup kadınların diğer konuların yanı sıra cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği açısından “çoklu kalıp yargılar üzerinden siyasi ve kamusal yaşama katılmaktan etkin bir şekilde men edildiğini” belirtmiştir.349 Lezbiyen, gey, biseksüel, trans ve interseks kişilerin haklarını savunan adayların seçimle göreve gelmeleri konusunda ayrımcılık gözlenmiştir.350
Devletler bireyleri sadece bu alandaki ayrımcılığa karşı korumak için önleyici tedbirler almakla kalmamalı, aynı zamanda uluslararası insan hakları hukuku
345 İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Madde 21; Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi, Madde 25; Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına ilişkin Uluslararası Sözleşme, Madde 5 (c);
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi, Madde 7; Engelli Bireylerin Haklarına dair Sözleşme, Madde 29.
346 Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliğinin “Eşit siyasi katılımı engelleyen etkenler ve bu zorlukların üstesinden gelmek için atılacak adımlar” konulu raporu (A/HRC/27/29), 2014, parag. 2.
347 A.g.e., parag. 41.
348 Barışçıl toplanma ve örgütlenme özgürlüğü hakları Birleşmiş Milletler Özel Raportörü raporu (A/
HRC/26/29), 2014, parag. 27-78; Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserinin “İnternette insan haklarının tanıtılması, korunması ve yararlanılması: dijital cinsiyet bölünmesini insan hakları açısından birleştirecek yollar” konulu raporu, (A/HRC/35/9), 2017, parag. 10.
349 Hukuk ve uygulamada kadınlara karşı ayrımcılık konularında Çalışma Grubu raporu (A/HRC/23/50), 2013, parag. 70.
350 Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliğinin “Eşit siyasi katılımı engelleyen etkenler ve bu zorlukların üstesinden gelmek için atılacak adımlar” konulu raporu (A/HRC/27/29), 2014, parag. 15.
ve Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri doğrultusunda etkili kamu, kamu-özel ve sivil toplum ortaklıklarını teşvik etmeli ve desteklemelidir.351 Bu bağlamda, LGBTİ kişilerin haklarını etkileyen tüm girişimler ve politika yapma süreçlerinde yetkililerin LGBTİ kişiler ve sivil toplum örgütleri ile görüşmeleri ve ortaklık kurmaları hayati önem taşır. Mevzuat ve politikaların hazırlanması ve gözden geçirilmesine sivil toplumun pro-aktif katılımı, sürecin meşruluğunu güçlendirebilir ve daha kapsayıcı, bilgilendirilmiş ve kapsamlı sonuçlar doğurabilir.352
OLUMLU UYGULAMA
Malta: Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans, İnterseks ve Queer Kişilerin Haklarına İlişkin İstişare Organı
2013 yılında Malta’nın Sosyal Diyalog ve Tüketici İlişkileri Bakanı, LGBTİQ İstişare Konseyini kurmuştur. Bağımsız bir istişare organı olan Konsey LGBTİQ kişilerin haklarını ilerletecek mevzuat, politikalar ve diğer önlemlerin önerilmesi de dâhil olmak üzere LGBTİQ kişilerin haklarıyla ilgili konularda hükümete danışmanlık yapma görevine sahiptir. Konseyin temel bir özelliği, özellikle LGBTİQ kişilerin hakları üzerine çalışan yerel sivil toplum örgütü temsilcilerinden oluşmasıdır; bu da politika yapma sürecinde kilit paydaşların katılımını kolaylaştırmakta, durumdan en çok etkilenen kişilerin politika geliştirmeye katkı vermesini sağlamaktadır.353
N. SONUÇ
Devletlerin cinsel yönelim, cinsiyet kimliği veya cinsiyet özelliklerine bakılmaksızın herkesin tüm insan haklarını eşit şekilde kullanabilmesi için ayrımcılık yasağını garanti etmeleri gerekmektedir. Bu, uluslararası hukuk kapsamında acil ve birden fazla alanı kesen bir yükümlülüktür. Devletler, bu bölümde dikkat çekilen alanlarla birlikte, hem kamusal hem de özel alanda cinsel yönelim, cinsiyet kimliği ve cinsiyet özellikleri temelinde ayrımcılığı yasaklayan kapsamlı bir mevzuatı yürürlüğe koymalıdır. Bu mevzuat ayrımcılık mağdurları için yasal yollar ile birlikte, adalete eşit ve etkili erişim hakkı için çözümler sağlamalıdır.
Devletler ayrıca, ayrımcı toplumsal tutumların ele alınarak ayrımcılığın önlenmesi için bilinç yükseltme kampanyaları ve eğitim programları düzenlemeli ve ayrımcı toplumsal tutumlar ve ayrımcılığın kökenleri ile mücadele etmelidir.
351 Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları, 17.17.
352 Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserinin sivil toplum için güvenli ve elverişli bir ortam raporu (A/HRC/32/20), 2016, parag. 59.
353 353 OHCHR, “Living Free and Equal: What States are doing to tackle violence and discrimination against lesbian, gay, bisexual, transgender and intersex people”, 2016, s. 117.
V. İFADE, BARIŞÇIL TOPLANMA VE ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜĞÜ
HAKLARINA SAYGI GÖSTERİLMESİ
Devletlerin, ayrımcılık yapmaksızın herkesin ifade, örgütlenme ve barışçıl toplanma özgürlüğü haklarını teminat altına alma yükümlülüğü vardır. Cinsel yönelim, cinsiyet kimliği veya ifadesi ya da cinsiyet özelliklerine dayanan bu haklara ilişkin sınırlamalar, aşağıdaki tüketici olmayan liste de dâhil olmak üzere, uluslararası insan hakları normlarını ve standartlarını ihlal etmektedir. Bu haklara ilişkin herhangi bir kısıtlama, ayrımcılık yasağı ile ilgili hükümler de dâhil olmak üzere uluslararası insan hakları hukukundaki kesin teminatlara uymalıdır.
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
Madde 19: Herkesin düşünce ve anlatım özgürlüğüne hakkı vardır; bu hak, müdahale olmaksızın görüşe sahip olma ve bilgi ve fikirleri arama, alma ve aktarma özgürlüğünü içerir.
Madde 20 (1): Herkesin barışçıl toplanma ve örgütlenme özgürlüğü vardır.
Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi
Madde 19 (2): Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir; bu hak herkesin, ülkesel sınırlara bağlı olmaksızın her çeşit bilgiyi ve fikri, sözlü, yazılı ya da basılı olarak, sanat eserleri biçiminde veya kendi seçeceği başka bir biçimde araştırma, edinme ve iletme özgürlüğünü de içerir.
Madde 21: Barışçıl toplanma hakkı tanınacaktır. Bu hakkın kullanılmasına, yasalara uygun olarak konulmuş ve demokratik bir toplumda ulusal güvenlik veya kamu güvenliği, kamu düzeni (ordre public) bakımından ve halk sağlığının, genel ahlakın korunması ya da başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması bakımından gerekli olan sınırlamalardan başka sınırlama getirilemez.
Madde 22 (1): Herkesin, çıkarlarının korunması için sendikalar kurmak ya da bunlara girmek hakkı da dâhil olmak üzere, başkalarıyla bir araya gelip örgütlenme hakkı vardır.
İnsan Hakları Savunucuları Bildirgesi
Madde 1: Herkesin bireysel olarak veya başkalarıyla birlikte ulusal ve uluslararası düzeyde insan haklarının ve temel özgürlüklerin korunmasını ve gerçekleştirilmesini geliştirme hakkı vardır.
A. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İNSAN HAKLARI MEKANİZMALARININ YAKLAŞIMI
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi, herkesin ifade ve düşünce özgürlüğü, barışçıl toplanma ve örgütlenme özgürlüğü haklarını teminat altına almaktadır. İfade özgürlüğü, her türlü bilgi ve fikri arama, edinme ve iletme hakkını içerir. Bu, örgütlenme ve toplanma haklarının kullanılması ile de bağlantılıdır. Örgütlenme özgürlüğü bireylerin ortak çıkarlarını toplu olarak ifade etmeleri, yaymaları, takip etmeleri ve savunmaları için bir araya gelmelerini kapsar. Toplanma özgürlüğü ise gösteriler, yürüyüşler ve geçit törenleri dâhil, kamusal ya da özel alanda her türlü toplanmaya karşılık gelir. Bu haklar, ayrımcılık olmaksızın herkes için geçerlidir ve etkin bir sivil toplum ve işleyen bir demokrasinin temelinde mevcuttur.354 Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi uyarınca, devletlerin bu hakları kısıtlaması için kesin koşulların yerine gelmesi gerekir: Sınırlamalar yasalara uygun konulmalı, demokratik bir toplumda gerekli olmalı ve Sözleşmenin 19, 21 ve 22. maddelerinde (ulusal güvenlik, kamu düzeni, halk sağlığı, genel ahlak ve başkalarının haklarını, özgürlüklerini veya itibarını korumak dâhil) belirtilen meşru bir amacın yerine getirilmesine uygun olmalıdır. İnsan Hakları Komitesi bu hükümlerin yorumlanması ve anlaşılması için kılavuz metinler yayınlamıştır.
Bu hakları kısıtlayan yasalar, “Sözleşmenin hükümleri, amaçları ve hedefleri ile uyumlu olmalıdır” ve “Sözleşmenin ayrımcılık yapmama hükümlerini ihlal etmemelidir”.355 Bu tür önlemler çevrimiçi ve çevrimdışı platformlar için eşit derecede geçerlidir.356
B. İFADE, ÖRGÜTLENME VE BARIŞÇIL TOPLANMA ÖZGÜRLÜĞÜ