II SİYASAL AKIMLAR VE YENİ DÜNYA DÜZENİ

Tıpkı insan nesilleri, bilimsel çağlar gibi toplumlarda siyasal jenerasyonlardan bahsetmek mümkündür. Örneğin, Edison veya Graham Bell gibi kaşiflerin bilime ve teknolojiye katkılarını başlangıç tarihi olarak alınırsa, 19.yy’ın ortalarından bu yana dört ayrı bilimsel dönem müşahede edilmektedir. Bunlar, elektrik çağı, atom çağı, uzay çağı

55

Nilgün Abisel, “Türk Sineması Üzerine Yazılar”, İmge Kitabevi, Ankara 1994 56

Filiz Bilgiç, “Türk Sinemasında 1980 Sonrası Üslup Arayışları”, T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2002

ve bilgi çağıdır. Her dönem, kendine has büyük değişmeleri sağlayan belirleyici vasıflarıyla adlandırılmaktadır. Bu dönemlerde dünya daha eski çağlarla kıyaslanmayacak şekilde değişmiştir. Günümüzün bazı özelliklerini şöyle bir gözden geçirmek, değişimin ne kadar büyük olduğunu gösterecektir. Telefon, radyo ve televizyon yeryüzündeki tüm insanların anında haberleşebilmesini sağlarken; otomobiller, trenler ve uçaklar uzaklık kavramını adeta ortadan kaldırmıştır. Tıp, biyoloji gibi sahalarda yeni buluşlar yapılmış, genetik kodlar çözülmüş, insan ömrü uzamış, kıt kaynaklardan daha verimli kullanılmaya başlanmıştır. Maliyeti çok yüksek olmakla birlikte, nükleer santrallerden büyük enerjiler sağlayan insan, uzayın derinliklerine doğru yolculuklara başlamıştır57. Bilginin önem ve kullanımının yaygınlaşması, ekonomik sınırların ortadan kalkması ve küreselleşmenin doğal sonuçlarından biri olarak birey ve toplum perspektifinin daha özgür bir yapıya bürünmesi, tarihsel gelişimi demokratik toplumlar yönünde gerçekleştirmiştir.

Medeniyetteki bu muhteşem gelişmeler kesintisiz olarak sürüp gitmektedir. Her dönem, kendinden önceki dönemlerdeki gelişmeler tarafından sağlanmaktadır. Esasen buradaki “dönem” kavramını, başlangıcı ve sonu olan bir blok veya kesitin ifadesi anlamında kullanmıyoruz. Ortaya çıkan yeni bir unsur, ya herhangi bir ihtiyaca cevap verdiği sürece varlığını korumakta, ihtiyaç ortadan kalktığında ise medeniyet sahnesinden çekilmektedir; yada, devamlı olarak artan ihtiyaçlar karşısında, kendisi de sürekli olarak gelişerek varlığını idame ettirmektedir. Ancak, bazı unsurlar veya adlandırmalar, zamanla daha ön plana çıkarak içinde bulundukları tarihi sürece damgalarını vurmaktadırlar. Başka bir deyişle, belirleyici bir rol oynamakta ve çağlarındaki pek çok şeye hakim olmaktadırlar58. Siyasal akımlar da kendi iradeleri dışında, nesnel ortamın güçlüklerinden, sınıfsal-siyasal güç ilişkilerinin aşırı

57

M.Cüneyt Birkök, “Modernizmden Postmodernizme: Yeni Problemler”, http://www.felsefe.gen.tr/modpost.asp, Erişim Tarihi: 22.08.05

dengesizliğinden, bununla bağlantılı olarak karşı güçlerin basıncından dolayı güç kaybedebilirler, dönemsel olarak gerileyip zayıflayabilirler. Salt bu olgusal durumdan hareketle şu veya bu siyasal akımda temelli kusurlar aramak her zaman doğru ve yerinde bir tutum olmamaktadır59. Dünyanın bugün geldiği noktada, siyasal akımlar arasındaki “geçişlilik” doruk noktasına ulaşmıştır. Gerçi sanıldığının aksine, siyasal akımlar hiçbir zaman mutlak sınırlar içinde var olmamıştır. Her düşünce akımı en azından pratikte bir başka akımın sahası içinde de yer tutmuştur. Fakat şimdiki zamanlarda akımlar arasındaki geçişliliğin doruk noktasında olduğunu söylemek mümkündür. Hatta denilebilir ki, kendini bir başka siyasal düşüncenin dolayımından geçirmeden var olabilen herhangi bir akımdan söz edebilmek mümkün değildir60.

Siyaset, toplum halinde yaşama zorunluluğu ile bir aradalığın ve düzenin sağlanmasıyla ilgilidir61. Modern toplumsal gelişmeler sosyologlarca genelde sanayi toplumuna geçiş olarak nitelendirilmektedir. Marx, bu toplumu kapitalist toplum olarak nitelemekte, Tocqueville ise, modern topluma geçişin en belirgin özelliğini eşitleşmeye ve demokratikleşmeye geçiş olarak belirtiyordu62. Bugün, sermaye ve bilgi akışının hızlanmasıyla birlikte, bilinen adıyla “küreselleşme” ya da “yeni dünya düzeni” olarak nitelenen dönem başlamıştır.

20.yy’ ın başlarında ilk işaretlerini gösteren ve teknolojideki gelişmeler sayesinde yüzyılın son çeyreğinden itibaren hızlanan küreselleşme olgusu, tüm dünyada

58

Birkök, a.g.m., s.1 59

H.Fırat, “Dünya, Türkiye ve Sol Hareket”,

http://www.kizilbayrak.de/2004/sikb26/sayfa_24.html, Erişim Tarihi: 23.08.05 60

Ömer Çelik, “Muhafazakarlık ve Demokratlık”,

http://www.sabah.com.tr/2004/01/19/yaz1000-10-111-20040111.html, Erişim Tarihi: 24.08.05

61

Aytekin Yılmaz, Çağdaş Siyasal Akımlar Modern Demokraside Yeni Arayışlar, Vadi Yayınları, 2.Baskı, Ankara, 2003, s.15

62

ekonomik, siyasi ve sosyal açıdan önemli gelişmelerin ortaya çıkmasına yol açmıştır63. Ortaya çıkışı, içeriği ve etkileri konusunda pek çok görüş olsa da; dünya, adına “küreselleşme” denilen, olumlu ya da olumsuz nitelensin, yandaşı ya da karşıtı olunsun, kaçınılması imkansız gibi görünen bir trendin etkisindedir. Kavramın gündelik hayattan, ulusal siyasete, uluslar arası ilişkilere kadar etkilediği çok geniş bir alan mevcuttur. Rana Aslanoğlu, küreselleşmenin gündelik hayata bakılarak nasıl anlaşılacağı sorusuna Robin Williams’ın bir kurgusuyla cevap vermektedir64. “Merkezi Amerika’da bulunan uluslar arası bir şirketin Londra’daki bürosunda çalışan genç İngiliz, işi bitince Japon yapımı arabasına binerek evine döndü. Alman mutfak gereçleri ithal eden bir firmada çalışan eşi eve ondan önce gelmişti, çünkü küçük İtalyan arabasıyla trafikte daha kolay ilerleyebiliyordu. Yeni Zelanda pirzolası, California havucu, Meksika balı, Fransız peyniri ve İspanyol şarabından oluşan yemeklerini yedikten sonra, Fin yapımı televizyonlarında İngilizlerin Falkland adalarını alışlarına dair bir program seyrettiler. Program sonrasında ne kadar İngiliz olduklarını hissederek mutlu oldular.”

Küreselleşmenin en yaygın kullanımı “uluslar arası ilişkiler” kavramıyla yakından ilişkilidir. Bu anlamda küreselleşme, farklı ülkelerin ve bu ülkelerde yaşayan insanların birbirine bağımlılığının ve ilişkilerinin artması demektir. Küreselleşmeyi bu anlamda algılarsak yeni bir kavrama ihtiyaç yoktur. Çünkü son yıllarda sınırlar arası ilişkiler artmış olsa da, yaklaşık 500 yıldır devlet sistemlerinin ortaya çıkışından beri sınırlar arası ilişkiler gerçekleşmektedir. Ancak kavramı sınırlar arası ilişkilerle sınırlamayıp, “ulusal kültürlerin, ulusal ekonomilerin ve ulusal sınırların çözüldüğü, sosyal hayatın büyük bir bölümünün birleştirildiği ve bu birleşim tarafından

63

Hasan Kürşat Güleş, Hasan Bülbül, Yenilikçilik, Nobel Yayıncılık, İstanbul, 2004, s.3

64

Rana Aslanoğlu, “Bir Kültürel Karışım Olarak Küreselleşme”, Global Yerel

Eksende Türkiye, Der. E. Fuat Keyman, A.Yaşar Sarıbay, Alfa, İstanbul, Şubat, 2000, s.331

yönlendirildiği yeni bir süreç ve düzen”65e atfeden bir şekilde kullanırsak, uluslararası ilişkiler kavramıyla ilişkili anlamından sapmamış oluruz.

Küreselleşme kavramının ikinci kullanımı “liberalleşme” anlamındadır. Bu anlamda küreselleşme; ülkeler arasında mal, hizmet, para ve kaynak transferinin hiçbir düzenleyici kurala, engele takılmadan gerçekleşmesidir. Ancak liberalizmin serbest ticarete, “piyasayı kendiliğinden düzenleyen gizli el” e ve ekonomiye müdahil olmayan “bekçi devlet” e olan vurgusu, en azından Adam Smith’ den beri gündemdedir. Bu nedenle ikinci bir kavrama gerek yoktur. Ancak burada da karşımıza, kavramın kapitalizmle ilişkilendirilen boyutu çıkmakta ve küreselleşme “ulusal ekonomilerin dünya pazarıyla eklemlenmesi ve iktisadi karar süreçlerinin giderek dünya kapitalizminin sermaye birikimine yönelik dinamikleriyle belirlenmesi”66 olarak tanımlanmaktadır.

Küreselleşmenin ortaya çıkmasında, teknolojik, ekonomik, ideolojik olmak üzere birtakım faktörler rol oynamıştır. Özellikle Doğu Bloku’ nun yıkılması sonrasında liberal piyasa ekonomisine yönelik güven duygusu artmıştır. Nitekim kısa bir sürede tüm maliyetine rağmen, eski planlı/devletçi ekonomiler, piyasa mekanizması süreci içinde, serbest ticaretin ve yabancı sermayenin imkanlarından yararlanma çabası içine girmişlerdir. Bir diğer ifade ile duvarların yıkılmasının ardından küreselleşmenin önündeki en büyük engellerden birisi aşılmıştır67.

SSCB'nin ve Doğu Bloku’nun 1989-90 yıllarındaki çöküşü, başında ABD'nin bulunduğu Batı’lı emperyalist kamp için büyük bir zaferdir. İki süper devlet ve NATO ve Varşova blokları arasında otuz beş yıldır süren egemenlik mücadelesi, SSCB ve Varşova Paktı'nın çöküşüyle sonuçlanmış ve bu dönemde Batı'lı kapitalistler, dünyadaki

65

Paul Hirst, Graham Thompson , Küreselleşme Sorgulanıyor, Dost Kitabevi, Ankara, Mart 2000, s.26

66

Erinç Yeldan, Küreselleşme Sürecinde Türkiye Ekonomisi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001, s.13

"ortak egemenlik"lerini ilan etmişlerdir. Batı'lı kapitalizmin, devletçi Doğu'lu kapitalizm karşısındaki bu zaferi, bir kapitalist kampın, kendisiyle hegemonya mücadelesi veren başka bir kapitalist kamp karşısındaki zaferi olarak ilan edilmedi: Kapitalizmin zaferi karşısında çöken ve dağılan sosyalizm; yenilgiye uğrayan ise, komünist toplum kurma rolü yüklenen proletarya idi! Sosyalizm ve komünizm, tarihsel bir yanılgının ürünüydü ve zaten olanaksızdı; insanlığın önündeki olanaklı ve onu ilerletecek tek toplum kapitalist toplumdu ve bu açıkça kanıtlanmıştı ve kazanılan zafer, "üstün" kapitalizmin, "çözümsüz" olan sosyalizm karşısındaki zaferi olarak nitelenmektedir68. Yeni dünya düzeni, “mutlak barış ve özgürlük” akımı olarak sunulmuştur.