Başlık kentin kuzeyindeki kule duvarında devşirme olarak kullanılmıştır (Kat. No: 48). Yalnızca ön cephesi açıktadır. Yüzeyinde küçük kırıklar dışında sağlamdır. Bezemesiz bir abakusa sahiptir. Echinusu‟nda üç yumurtadan oluşan Ion kymationu bezenmiştir. Yumurtalar hacimli, kanalları ise çok derin değildir. Aralara işlenen mızrak uçları yumurta kabuğuna bitişik yapılmıştır. Mızrak uçları ve kabukların üst kısımları sert profillidir. İki yapraklı köşe palmetleri yumurtaları 1/3 oranında kaplamıştır. Süslemeler genel görünümleriyle iyi işçilik
554
Aynı yapıya ait başlıkların iki ve daha fazla süsleme ikonografilerine sahip oldukları bilinmektedir. Bu farklılıkta yapıda birden çok ustanın çalışmış olmasının etkisi yadsınamaz.
555
Bingöl 1980, Kat. Nr. 56, 67, Taf. 39. 556
Bingöl 1980, Kat. Nr. 70, Taf. 32. 557
göstermezler. Volüt kıvrımlarının arası derin işlenmiş, volüt yayının üst kısmı ise düz yonuludur. Volüt gözleri ise disk şeklindedir.
M.S. 2. yy‟ın sonlarına doğru Ion başlıklarının boyutu küçülmeye başlar, buna bağlı olarak temel süsleme öğelerinin azaldığı görülür. Echinusta yumurta sayısı üçe, köşe palmetinin yaprak sayısı azalarak bazı örneklerde üç, bazı örneklerde ise Stratonikeia örneğinde olduğu gibi ikili şeklinde yapılması yaygınlaşır. Echinusun yukarı yönde çıkması sonucu kanalis ortadan kalkar echinus bezemesiz olan abakusla birleşir. Bu değişim M.S. 3. yy‟ın ortalarında iyice yaygınlaşır. Stratonikeia örneğinde tüm bu özelikler rahatlıkla görülebilmektedir. Stratonikeia başlığında olduğu gibi echinusu üç yumurtalı, köşe palmeti iki yapraktan oluşan benzer örnekler; M.S. 2. yy içerisine tarihlenen Tyhateira (Akhisar) sütunlu Caddesi‟nde558, Pergamonda yapısı bilinmeyen bir başlıkta559
ve Pergamon Müzesi‟nde560 bir başlıkta, Asklepion Sütunlu Caddesi‟nde561, Side Müzesi‟nde562
M.S. 3. yy içerisine tarihlenen bir başlıkta da görülmektedir. Başlığın yalnızca ön yüzü açıkta olduğu için kesin bir tarih vermek oldukça güçtür. Benzer örneklerden de anlaşıldığı gibi M.S. 2. yy‟ın sonlarına ait bir tarih önerisi uygun düşmektedir.
3.6.2 Grup 24’ün BaĢlığı
Başlık küçük kırıklar dışında sağlamdır (Kat. No: 49). Abakusu bezemesiz, echinusunda üç yumurtadan oluşan Ion kymationu işlenmiştir. Köşe palmetleri üç yapraktan oluşmakta, köşeye gelen yumurtaları azda olsa kapatmıştır. Yumurta ve kabuk arasındaki kanal oldukça derindir. Ok uçlarının uçları bozulmuş sırt kısımları sert bir profile sahiptir. Ion kymationunun altına ise inci payet dizisi işlenmiştir. İnci payetler simetrik olmayıp kötü işçilik göstermektedir. Volüt gözü disk ve burgu şeklinde dışarıya doğru çıkıntı yapmaktadır.
Stratonikeia başlığında olduğu gibi echinusun altına bezenen inci payetli başlıklar M.Ö. 4. yy‟da Priene Athena Tapınağı‟nda563, M.Ö 2. yy‟da Magnesia Artemis Tapınağı‟nda564, Aphrodisias Aphrodite Tapınağı‟nın M.Ö. 1. yy‟daki başlıklarında565
ve Hadrianus Dönemi‟ndeki başlıklarında566, Teos Dionysos Tapınağı‟nın567
Hadrianus Dönemi
558
Bingöl 1980, Kat. Nr. 8-11, Taf. 17. 559
Bingöl 1980, Kat. Nr. 222. Taf. 13. 560
Bingöl 1980, Kat. Nr. 223, Taf. Taf. 9. 561
Bingöl 1980, Kat. Nr. 75, Taf. 12. 562
Bingöl 1980, Kat. Nr. 288, Taf. 19. 563
Bingöl 1980, Kat. Nr. 265, Taf. 1. 564
Bingöl 1980, Kat. Nr. 185-194, Taf. 6-7. 565
Bingöl 1980, Kat. Nr. 25-26, 28-40, Taf. 5-6. 566
başlıklarında, İzmir Kültür Park Müzesi‟nde M.S. 2. yy içerisine tarihlenen bir başlıkta568 , Antoninler Dönemi‟nde Sardeis Artemis Tapınağı‟nda569, Severuslar Dönemi‟nde Laodikeia‟dan570
bir başlıkta ve çalışma konumuz içerinde yer alan 53 katalog numaralı başlıkta da görülmektedir. Örneklerden de anlaşıldığı gibi farklı dönemlerde görülen bu süsleme kompozisyonu tarihleme için bir ipucu vermez.
Başlığın önyüzünün genel formu ve süsleme detaylarına baktığımız zaman; abakusunun bezemesiz, echinusunda yumurta sayısının azalmış olması, kanalisinin ortadan kalkması, burgu şeklini almış volüt yayları, küçük ölçüleri ile Ephesostan M.S. 3. yy‟ın ikinci yarısına tarihlenen başlıklarla benzerlikler göstermektedir571
.
Başlığın yastık kısmı ortadan urgan motifi ile ayrılmıştır. Pulvinusun ortasında tam, üst kısmında ise yarım akanthus yaprakları yatay şekilde bezenmiştir. Yaprak uçları ve damarları detaylandırılmadan ana hatlarıyla verilmiştir. akanthus yaprakları arasındaki boş alan ise kamış yaprağı ile doldurulmuştur. Yapraklar doğallığını yitirmiş genel görünümleriyle iyi işçilik göstermezler. M.S. 3. yy içerisine tarihlenen başlıkların yan yüzlerinde Stratonikeia örneğinde olduğu gibi tek bir urgan motifiyle, ya da basit bir bandla ayrılmıştır. Bu şekildeki başlıklar Ephesos572
ve Miletosda573 Sütunlu Caddelerinde görülmektedir. Stratonikeia örneği M.S. 2. yy‟ın sonlarına ait olmalıdır.
3.6.3 Grup 25’in BaĢlığı
Abakusunda, echinusunda ve volüt yaylarında kırık ve eksikler, yüzeyinde ise aşınmalar vardır (Kat. No: 50). Abakusu bezemesiz ve echinusuna beş adet yumurtadan oluşan Ion kymationu işlenmiştir. Yumurtaların ve ok uçlarının aşınmadan dolayı detayı belirsizdir. Volüt yayları arası derin işlenmiş, volüt gözü ise disk şeklindedir. Başlığın ön cephesi yoğun tahribattan dolayı bezemesindeki stilistik özelikler kaybolmuştur.
Defneyaprağı bezeli balteus her iki yandan da ince bir bantla sınırlandırılmıştır. Balteusa bezenen Ranke farklı yönlere doğru heliksler oluşturmuştur. Yastık kısmındaki akanthus yapraklarının gözleri matkap yardımıyla içeriye doğru kademeli olarak açılmıştır. 567
Bingöl 1980, Kat. Nr. 299, Taf. 2. 568
Bingöl 1980, Kat. Nr. 164, Taf. 6. 569
Bingöl 1980, Kat. Nr. 276, Taf. 5. 570
Bingöl 1980, Kat. Nr. 182, Taf. 9. 571
Bingöl 1980, Kat. Nr. 115, 119, Taf. 19. 572
Bingöl 1980, Kat. Nr. 115, Taf. 19. 573
Bingöl 1980, Kat. Nr. 119. Miletos başlığının pulvinusunda Stratonikeia örneğinden farklı olarak kamış yaprakları bezenmiştir.
Bu şekildeki akanthus yapraklarının yakın benzerleri M.S. 2. yy içerisine tarihlenen Side Agorası574
başlıklarında, Aphrodisiasta M.S. 2. yy‟ın 2. yarısına tarihlenen Tiberius Portiğinin575
başlıklarında, Hierapoliste Severuslar Dönemi‟ne tarihlenen bir başlıkta görülmektedir576. Bu örnekler dışında başlığın mevcut yayınlarda yakın benzeri bulunmamaktadır. Başlık muhtemelen M.S. 2. sonlarından bir tarihe ait olmalıdır.
3.6.4 Grup 26’nın BaĢlığı
Başlığın bir volütü pulvinusu ile birlikte korunmuştur (Kat. No: 51). Volüt kıvrımlarının arası derin işlenmiş, volüt yayının üst kısmı ise düz profilidir. Volüt yayının iç kısmı ince bir profille çevrelenmiştir. Volüt gözü ise disk şeklindedir.
Başlığın balteusu urgan motifi ile sınırlandırılmıştır. Yastık kısmına bezenen kapalı palmet tüm alanı kaplamıştır. Palmet üçerli taç yaprağı ve eksen yaprağından oluşmaktadır. Palmet yaprakları yoğun matkap kullanımı sonucu doğallığını yitirmiştir.
Ion başlıkların pulvinuslarında palmet bezemesi çok sevilen bir süsleme motifidir. M.Ö. 1. yy‟dan başlayarak M.S. 3. yy‟ın ortalarına kadar örnekleri bulunmaktadır. Stratonikeia başlığına bezenen palmette matkap izlerinin yoğunluğu ve palmetin doğal görünümünden uzak görüntüsü, Severuslar Dönemi özelikleridir.
3.6.5 Grup 27’nin BaĢlığı
Echinusunda, volüt yaylarında ve abakusunda kırıklar yüzeyinde ise aşınmalar vardır. Abakusuna Lesbos kymationu bezenmiştir (Kat. No: 52). Yaprak ve ok uçlarının formları bozulmuştur. Echinusuna bezenen Ion kymationu tahrip olmuştur. Ion kymationun altına işlenen inci payet dizisi, bir inci, iki payet şeklinde sıralanmıştır. İnci ve payetler kısa, dolgun ve birbirine bitişiktir. Yumurtalar arasındaki ok uçlarının uçları inci payet dizisine kadar uzamaktadır. Volüt kıvrımları arasının derin işlenmesi sonucu volüt burgu şeklini almıştır. Kanalisin tamamı işlenmemiş, kaba yonulu bırakılmış alanlar göze çarpmaktadır.
Başlık yüksek bir yastık alınlığına sahiptir. Balteus her iki yandan da urgan motifi ile sınırlandırılmış ve ranke ile süslenmiştir. Pulvinusa yatay yerleştirilmiş ranke yaprağı yukarı
574
Bingöl 1980, Kat. Nr. 283, Taf. 41. 575
Bingöl 1980, Kat. Nr. 46, Taf. 39. 576
doğru kıvrılarak yarım ay şeklinde heliks oluşturmuş, arada kalan boşluklara ise dört yapraklı rozet işlenmiştir. Rozet yapraklarının uçları içeriye doğru girintiler oluşturmuş, matkap deliklerinin yoğun kullanılması sonucu dantel şeklini almıştır. Yoğun matkap izleri yapraklar üzerinde de görülmektedir. Yapraklar doğal görünümünü yitirmiş şematik bir hal almıştır.
Stratonikeia örneğinde olduğu gibi derin işlenmiş burgu şeklini almış volütler, yan yüzde yoğun matkap deliklerinin olduğu rozetli başlık örnekleri, Severuslar Dönemi‟ne tarihlenen Sardeis Gymnasiumu başlıklarında577
görülmektedir.