Sesli Sinemada Uyarlamalar

Sessiz filmden sesli filme geçiĢ, sinema tarihinde ciddi bir istikrarsızlık döneminin yanı sıra büyük bir yaratıcılık dönemine de iĢaret eder. Yeni teknoloji panik ve karmaĢa yaratırken aynı zamanda deneyleri ve beklentileri de harekete geçirmiĢti. Bununla birlikte sinemada yeni tür‘ler ortaya çıkmıĢ ve her kesimden izleyiciye hitap eden filmler yapılarak izleyici sayısı artmıĢtır. Ġzleyici sayısının artması ve yeni teknolojinin beraberinde getirdiği zorluklar senaryo yazarlarının yine uyarlamalara yönelmesine neden olmuĢtur.

Sinemanın sese kavuĢması, senaristlerin yazmakta zorlandığı diyaloglara sahip tiyatro yapıtlarının uyarlama sayısını artırmıĢtır. Shakespeare‘in eserleri sahnedeki gibi filme alınmasından dolayı sese geçiĢ döneminde sinema, teknik bakımdan çok ilerleyememiĢtir.135

Sinema, teknik bakımdan sıkıntılar yaĢasa da yıldız oyuncu formülasyonu ve bu oyuncuların dudaklarından dökülen sihirli cümleler izleyicileri salonlara çekmek için yeterliydi. Ġlerleyen yıllarda sanatsal anlamda da baĢarılı yapıtlar veren filmler çekilmeye baĢlandı. 1933 yılında Noel Coward‘ın tiyatro eserinden uyarlanan ‗Cavalcade‘ filmi üç dalda Oscar kazanmıĢtır. Uyarlanan filmlerin baĢarısı ileriki yıllarda da devam etmiĢtir. 1938 yılında, Moss Hart ve George S. Kaufmann‘ın aynı adlı eserinden uyarlanmıĢ Pulitzer ödüllü ‗Para Beraber Gitmez‘ (You Can‘t Take It With You) filmi iki dalda Oscar ödülü kazanmıĢtır.

―Uyarlanan filmlerin hem eleĢtirmenler tarafından hem de izleyiciler tafaından beğenilmesi yapımcıların özgün senaryolardan ziyade tiyatro uyarlamalarına yöneltmiĢtir. Bunun sinema tarihindeki en önemli göstergesi Murray Burnett‘in ―Herkes Rick‘e Gider‖ (Everybody Comes to Rick‘s) adlı yayımlanmamıĢ oyununun Warner Bros. ġirketi tarafından yirmi bin dolar karĢılığı satın alınmasıdır.‖136

Tiyatro metninin birçok senarist tarafından sinemaya uyarlanıp ‗Casablanca‘ adıyla piyasaya sürülmesiyle çeĢitli eleĢtirmenler tarafından dünya sinema tarihinin en iyi aĢk filmi ortaya çıkarılmıĢ oldu. ‗Casablanca‘ filmi izleyiciler

135 _{Bkz. Alim ġerif Onaran, 15} 136

kadar sinemacıları da çok etkilemiĢtir. Hatta o kadar ki, filmin ‗Eski zamanların hatrına bir daha çal, Sam‘ (Play it once, Sam, for old times‘sake) repliğinden tiyatro oyunu yazılmıĢ, yazılan bu tiyatro oyunu da sinemaya uyarlanmıĢtır. Woody Allen tarafından 1969 yılında yazılıp sahnelenen ‗Tekrar Çal Sam‘ (Play It Again, Sam) oyunu 1972 yılında da senaryolaĢtırılıp filme alınmıĢtır.

Sesli sinema dönemine geçiĢte baĢlangıçta söz değil müzik vardı. Senkronize edilmiĢ müziklerle izleyicilere sunulan filmlerin sessiz filmlerden farkı yok denecek kadar azdı. Yeni buluĢlarla diyaloglar, doğal ses efektleri ve tematik müzik kullanımıyla birleĢtirilip izleyiciye sunuldu. Böylelikle sinemada anlatının bir parçası olan sessizlik anlarının önemi de arttırılmıĢ oldu. Laurence Olivier‘ın 1944‘te V. Henry, 1948‘de Hamlet ve 1955‘te III. Richard uyarlamaları hem anlatısal açıdan hem de filmlerde kullanılan müziklerle klasikler arasında yer almıĢtır.

V. Henry uyarlamasında görülen flüt solosunun dalgalı bir tiyatro afiĢine eĢlik etmesi ve kameranın Londra modeli üzerinde Globe tiyatrosunun çekimine kadar ağırbaĢlı koro müziğinin arka fondan duyulması tamamen özgün bir müziğin ortaya çıkmasını sağlamıĢtır. Geleneksel Ġngiliz müziğine atıfta bulunan müzik, modern Shakespeare uyarlaması için uygun olmuĢtur.137

BaĢarılı tiyatro uyarlamalarında güçlü metnin yanında oyunculuklar da filmin baĢarısında katkıda bulunmaĢlardır. EleĢtirmenler tarafından övgüyle söz edilen ve Oscar ödülü ile ödüllendirilen, sinema tarihine geçmiĢ karakterlerden bazıları; 1948‘de ‗Hamlet‘ rolüyle Laurence Olivier, 1950‘de ‗Cyrano de Bergerac‘ rolüyle Jose Ferrer, 1951‘de Arzu Tramvayı‘nda (A Streetcar Named Desire) Blance, Mitch ve Stella Kowalski rolleriyle sırasıyla Vivien Leigh, Karl Malden ve Kim Hunter‘dır. Shakespeare‘in vatanı olan Ġngiltere‘nin sinema tarihinde esin kaynağı çoğunlukla edebiyat ve tiyatroydu. SavaĢ sonrası Ġngiltere‘de baĢta John Osborne ve John Braine olmak üzere yazdıkları oyun ve hikayeler sinemaya uyarlandı. 1959 yılında ‗Öfkeyle bak Geriye‘ (Look Back In Anger) ile savaĢ yıllarında insanlardaki depresif tavır ve öfke gösterilmiĢtir.

137

Sinemada tiyatro uyarlamaları genellikle yaptının aynı ismi ve doğrudan uyarlanması Ģekilde yapılmasına karĢın sadece oyunun ana teması ve hikayesi alınarak farklı karakterlere de uyarlanmıĢtır. 1961 yılında ‗Batı Yakası Hikayesi‘ (West Side Story), Romeo ve Juliet‘ten uyarlanmıĢ ve on dalda Oscar ödülü kazanarak sinema tarihinde en fazla Oscar ödülü almıĢ müzikal film olarak tarihe geçmiĢtir. Aynı Ģekilde 1957‘de Akira Kurosawa‘nın yönettiği ‗Kanlı Taht‘ (Throne of Blood) Macbeth‘ten, 1985‘te ‗Ran‘ filmi Kral Lear‘dan uyarlanmıĢtır. Tiyatro yapıtlarından sinema uyarlamaları sadece sinema filmleriyle sınırlı kalmamıĢ animasyon film uyarlamaları da yapılmıĢtır. 1994‘te ‗Aslan Kral‘ (The Lion King) filmi Shakespeare‘in Hamlet adlı yapıtının hikayesinden uyarlanarak gösterime girmiĢ ve çok büyük bir baĢarı yakalamıĢtır.

Sinema sanatı diğer sanat dallarına karĢı bağımsızlığını ilan etmiĢ olsa da hala tiyatro oyunlarıdan ve romanlardan yararlanmaktadır. Çünkü sanat dallarının birbirleriyle etkileĢimi kaçınılmazdır. Günümüzde devam eden uyarlamaların büyük çoğunluğunu ‗Royal Shakespeare‘de eğitim görmüĢ tiyatrocu ve sinemacı Kenneth Branagh yapmaktadır. Tiyatro kökenli oyuncu genellikle Shakespeare oyunlarını sinemaya uyarlamıĢ ve çoğu ile baĢarı yakalamıĢtır. 1989‘da ‗V. Henry‘, 1993‘te ‗Yok Yere Yaygara‘ (Much Ado About Nothing), 1995‘de ‗Othello‘, 1996‘da ‗Hamlet‘, 2000‘de ‗AĢkın BoĢa Giden Emeği‘ (Love‘s Labour Lost), 2006‘da ‗Size Nasıl Geliyorsa‘ (As You Like It) uyarlamalarını yapan Branagh, görüldüğü gibi sürekli Shakespeare‘in oyunlarından yararlanmıĢtır.