Sert Lehimleme

Resim 2.7: Lehim pastası Resim 2.8: NiĢadır

o NiĢadır

Kimyasal olarak amonyak bileĢiği (amonyum klorür) olan bu madde, yüzeydeki oksit tabakasını alarak kimyasal temizlemeyi sağlar. NiĢadır ile havyanın temizliği de yapılır.

2.4.2. Sert Lehimleme

Aynı cins veya farklı cins metalleri bir ısı kaynağı altında ergitmeden, 450°C üzerinde ergiyen ilave bir metal (lehim alaĢımı) kullanarak, ergiyen ilave metalin birleĢtirme aralığına yayılarak ıslatması ile birleĢtirilecek metallerle ilave metal arasında metalürjik bir bağ oluĢması ile meydana gelen birleĢtirmeye sert lehimleme denir. Sert lehimleme iĢleminde, birleĢtirilecek metaller ile ilave metal arasındaki metalürjik bağın oluĢumu, difüzyon adını verdiğimiz atomların transferi ile gerçekleĢir. Bu bağın güçlü olabilmesi için transferi kolaylaĢtıracak ve birleĢim bölgesini istenmeyen unsurlardan uzaklaĢtıracak koruyucudekapanlar kullanılır.

68

Resim 2.9: Sert lehimleme ve aleti

 Sert Lehimlemede Kullanılan Ġlave Dolgu Metaller

Sert lehimleme, birleĢtirilecek malzemelerin ergitilmeden ve 450°C üzerinde ergiyen ilave bir metal (lehim alaĢımı) kullanarak birleĢtirilmesi olarak tanımlanmıĢtır. 450°C üzerinde ergiyen ilave metal, birleĢtirme aralığına yayılarak ıslatması ile birleĢtirilecek metallerle ilave metal arasında metalürjik bir bağ oluĢturmaktaydı. Bu tanımdan da anlaĢılacağa üzere sert lehimleme iĢleminde en önemli rollerden birisini ilave dolgu metalleri oynamaktadır. Sert lehimleme iĢleminde, birleĢimin kalitesini belirleyen ilave dolgu metalinin doğru Ģekilde seçilmesi gerekir. Ġlave dolgu metallerinin seçiminde dikkat edilmesi gereken hususlar Ģunlardır;

 Kullanılacak ilave dolgu metalinin ergime sıcaklığının, ana metalin özelliklerinideğiĢtirecek değerde olmaması gerekir.

 Ġlave dolgu metali 450°C üzerinde ergimeli ve metal malzeme olmalıdır.

 Ana metalin ergime derecesi, dolgu metalinin ergime derecesinden en az 200°C üzerinde olmalıdır.

 Ġlave dolgu metali, ana malzeme yüzeylerini iyi ıslatabilmelidir.

 Ġlave dolgu metalleri, birleĢme bölgesinde istenmeyen elementleri içermemelidir.

 Dolgu metalinin özellikleri, kullanılacak lehimleme tekniğiyle uyumlu olmalıdır.

 BirleĢim bölgesinde renk farklılığı istenmediğinde dolgu metali, ana metalle renk uyumu sağlayacak Ģekilde seçilmelidir.

69

Resim 2.10: Sert lehimde kullanılan ilave metaller

Sert lehimlemede kullanılan ilave dolgu metalleri, endüstriyel ihtiyaçları karĢılamak için piyasada farklı formlarda bulunurlar. Tel, levha, Ģerit, toz, folyo ve hamur formlarında ilave dolgu metalleri üretilerek piyasaya sunulmaktadır. KarmaĢık Ģekilli iĢ parçalarının lehimle birleĢtirilmesinde, özel geometrik Ģekilli dolgu metallerine ihtiyaç duyulabilir. Böyle durumlarda özel üretim yapılarak dolgu malzemesi hazırlanır. Piyasada elektrot ve kaynak ekipmanları satan firmaların kataloglarında ilave dolgu metallerini bulabilirsiniz.

Sert lehimlemede kullanılan ilave metaller Ģunlardır.

 GümüĢ ve gümüĢ alaĢımlı sert lehim dolgu metalleri

 Bakır ve bakır alaĢımlı sert lehim dolgu metalleri

 Alüminyum ve alüminyum alaĢımlı sert lehim dolgu metalleri

 Sert Lehimlemede Isıtma Türleri

Sert lehimleme iĢleminde, birleĢtirilecek iĢ parçalarının ve ilave dolgu metalinin lehimleme sıcaklığına getirilmesi gerekmektedir. ĠĢ parçalarının sert lehimlenmesinde kullanılan ısı kaynakları Ģunlardır;

 Üfleçle lehimleme

 Fırında lehimleme

 Endüksiyonla lehimleme

 Elektrik direnci ile lehimleme

 Elektrik arkı ile lehimleme

 ErimiĢ lehim banyosuna daldırılarak lehimleme

 Dekapan banyosuna daldırılarak lehimleme

 Lazer lehimlemesi

 Optik lehimleme

70

Resim 2.11: Sert lehim yöntemi kullanılarak birleĢtirilmiĢ endüstriyel malzemelere örnekler

71

UYGULAMA FAALĠYETĠ

Sökülemeyen birleĢtirme elemanlarının hesaplarını yapınız.

Uygulama 1

2,5 mm kalınlığındaki iki parça, 5 mm çapa sahip bir perçinle birleĢtirilmek isteniyorsa seçilecek perçinin boyu kaç mm olmalıdır?

Öneriler:

L=S+(1,6xd) formülünde verilenleri yerlerine koyarsak,

Çözüm:

L=2,5+2,5+(1,6x5) L=5+(8)=13 mm L=13 mm olur.

Uygulama 2

Kalınlığı 2-4 mm olan iki sac parçasının perçinle birleĢtirilmesi için gerekli olan değerleri hesaplayınız?

Çözüm:

S= 𝑠₁+𝑠₂= 2+4= 6mm

d = 1,8×𝑠₁= 1,8x 2≅ 4mm

L = s+(1,6×d)=6+ (1,6x 4) ≅ 12,5mm 𝑒 = 1,5×d=1,5×4= 6 mm

𝑒₁ =1,3×d=1,3× 4 = 5,2 mm 𝑡 =3×d= 3×4 = 12 mm bulunur.

UYGULAMA FAALĠYETĠ

72

ġekildeki gibi perçinli bir bağlantıda kullanılan perçin sayısı 4, perçin çapı 6mm, perçin gerecinin kesilme gerilmesi 3200 𝑘𝑔/𝑐𝑚²‟dir. Bağlantının 5 kat güvenle taĢıyabileceği yükü bulunuz?

Verilenler Ġstenenler

D=6 mm= 0,6 cm A, 𝜏_𝑒𝑚, F

n=4 e=5 i= 1

𝜏 =3200 𝑘𝑔/𝑐𝑚²

Çözüm:

𝐴 =𝜋 × 𝑑²

4 =3.14 × 0,6²

4 ≅ 0,3 𝑐𝑚²

𝜏_𝑒𝑚=_𝑒^𝜏=³²⁰⁰₅ =640 𝑘𝑔/𝑐𝑚²

𝜏_𝑒𝑚=_{𝐴×𝑖×𝑛}^𝐹

F=𝜏_𝑒𝑚×A×i× 𝑛

F=640×0,3×1×4

F= 768 kgf bulunur.

73

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME

AĢağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği iĢaretleyiniz.

1. Perçinleme iĢleminde sızdırmazlık istendiği durumlarda nasıl bir perçinleme yapılır?

A) Yamalı perçinleme yapılır.

B) Bindirmeli perçinleme yapılır.

C) Pop perçinleme yapılır.

D) Ġki sıra perçinleme yapılır.

2. Madeni parçalara ısı verildiğinde verilen ısının etkisi ile atomların aralarında yapmakta oldukları titreĢim hareketi artarak daha fazla yer kaplamasına neden olacağından madeni parçaların hacimleri büyür bu olaya ne ad verilir?

A) Büzülme B) GenleĢme C) GevĢeme D) Gerilme

3. Ġki madeni parça, yardımcı eleman kullanmadan birleĢtirilecekse; parçalar değiĢik sıcaklıklarda genleĢme ve büzülme özelliklerinden faydalanılarak sıkı birleĢtirmeler yapılır. Bu tür yapılan sıkı birleĢtirmelere ne denir?

A) Kaynak B) Soğuk geçme C) Perçinleme D) Sıcak geçme

4. AĢağıdakilerden hangisi kaynak çeĢitlerinden birisi değildir?

A) Elektrik direnç B) Sert lehim C) Oksi-gaz D) Gaz altı

5. Aynı veya farklı iki metal parçayı, ergime derecelerinin altındaki bir sıcaklıkta, ek telinin ergimesi ile birleĢtirilmesi iĢleminene ad verilir?

A) Kaynak B) Sıcak geçme C) Lehimleme D) Perçinleme

ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME

74

AĢağıdaki cümlelerin baĢında boĢ bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlıĢ ise Y yazınız.

6. (…..) 450°C‟nin üzerinde yapılan lehimleme iĢlemine yumuĢak lehimleme denir.

7. (…..) Lehimleme iĢlemi sırasında yüzeyde oluĢan oksitlerin ve diğer yabancı maddelerin temizlenmesi iĢleminde lehim pastası kullanılır.

8. (…..) Sert lehimlemede kullanılacak ilave dolgu metalinin ergime sıcaklığının, ana metalin özelliklerini değiĢtirecek değerde olmaması gerekir.

9. ( …..) Pop perçinlerin uygulanması çekiçle yapılır.

10. (…..) Madeni parçalar soğudukça büzülür ve ölçüleri küçülür.

DEĞERLENDĠRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

75

ÖĞRENME FAALĠYETĠ–3

Makine elemanlarında yağlama yapabileceksiniz.

 Motorlarda kullanılan yağlama yağlarını nelerdir?

 Motor yağları ile vites kutusu ve diferansiyel yağları arasındaki farklar nelerdir?

 Motorların soğutma sistemlerinde kullanılan sıvının özellikleri nelerdir?