Ülkemizde son yıllarda kamu kaynaklarının yetersiz olduğu ileri sürülerek, daha önceleri kamusal hizmet alanı olarak değerlendirilen, anıtsal nitelikteki kültürel mirasın korunması ve restorasyon işleri de, yap-işlet-devret ya da yap-işlet türü modellerle özelleştirme konusu olmuştur. Özel sektör ise, Bodrum’daki antik tiyatronun restorasyonu işinde olduğu gibi, korumada toplumsal ve bilimsel gereklilikleri ikinci plana itip, ekonomik getirileri, karlılığı ön plana çıkarabilmektedir. 10 yıllık işletme hakkı ile restorasyon işini üstlenen Ericsson-Türkcell firmasının, antik tiyatronun biran önce gelir getirici gösterilere açılabilmesi amacıyla restorasyonu aceleye getirdiği, birbiri ardına düzenlediği gösterilerde ve özellikle de günümüz teknolojisinin gelişen araçları ile yapılan pop müzik konserleri türü gösterilerdeki yüksek ses düzeneği ve titreşim ile antik tiyatronun olumsuz etkilendiği şeklinde eleştiriler bulunmaktadır.
Özel sektör daha fazla kazanç eğilimi ile bu tür olumsuzlukları göz ardı edebilmektedir. Kaldı ki, son yıllarda bu tür anıtsal nitelikteki kültürel mirasın, kamusal değerinden çok ekonomik değeri ön plana çıkartılarak mülkiyetlerininde devri, satışı bile gündeme getirilmiştir. Daha önce yalnızca kullanım hakkı verilerek turizm amaçlı
kullanışlara açılan eski sarayların ya da tarihi anıtsal yapıtların, kullanım haklarının yanı sıra mülkiyetlerinin devrinden söz edilmektedir.
3.1.6.Kentsel Dönüşüm Projelerinde Kamulaştırma ve Sosyal Boyutu
Kentsel dönüşümü kolaylaştıran en önemli yasa ise 5999 sayılı Kamulaştırma Kanunu’dur. Kentsel dönüşüm alanı ilan edilen bölgede uygulamaya geçilmesine engel olan bölge halklarının ya da maddi getiri noktasında uzlaşmaya varılamadığında bu kanun devreye girerek, alanı kamu arazisi olarak kamulaştırır ve yapmak istediği proje, tasarı ve uygulamaları rahatça gerçekleştirir. Diğer bir nokta ise özel sektöre devredilen yapım çalışmaları sürecinde yapımı istenilen şekilde ilerlemiyorsa, maddi sıkıntılar yaşanıyor ve müdahale edilen bölgede ilerleme hızı yükselmiyorsa, kamulaştırma kanunu ile destekli olarak ihale yoluyla alan ve yapılan çalışmalar kamulaştırılmış ve geri kalan bütün işlem ve uygulamaları devlet kurumları yapar.
Farklı nedenlerden dolayı süreç içerisinde kent opsiyonlarına uymayan, somut yapısı gittikçe bozulan veya meczup kent alanlarının kente kazandırılması, kentsel dönüşüm olarak ifade edilse de kentsel dönüşüm avantaj ve dezavantaj dolu riskli bir süreçten ibarettir. Özellikle tarihi alan ve mekânlar üzerinde yapılan kentsel dönüşüm projeleri çok iyi hazırlanmalı, tasarlanmalı ve proje haline getirilmelidir. Aksi takdirde geçmişi olmayan bir ülkeye sahip olmakla karşı karşıya kalınabilir.
Kamulaştırma işlemi bugüne kadar eredeyse bütün kentsel dönüşüm projelerinde yapılmıştır. Yukarıda sosyal boyut açısından ele aldığımız Fener-Balat-Ayvansaray Rehabilitasyon Projesi, Ankara Dikmen Vadisi ve Portakal Çiçeği Projeleri, Kuzey Ankara Projesi gibi tamamlanan ya da hala uygulaması bitmeyen Kanal İstanbul Projesi gibi pek çok dönüşüm projesinde kamulaştırma yoluna gidilmiş ve gidilmektedir. Kamulaştırma işleminin yapılmasının temel sebeplerinden birisi proje ve uygulama aşamasında kamu-özel sektör işbirliğinin sağlanarak daha hızlı şekilde yol alarak proje ve uygulamayı en kısa sürede bitirmektir.
Sosyal bilimler açısından ise kentlerde ortaya çıkan ekonomik, toplumsal ve mekânsal dönüşümleri daha iyi anlayabilmek için, kentsel rantların bölüşümü, eşitsiz
güç ilişkileri, mekânsal dönüşümün niteliği, yoğunluğu, farklı aktörlerin kentleri ilgilendiren karar mekanizmaları üzerindeki etkileri gibi yeni kentsel araştırma konularında yapılacak kapsamlı araştırmalara ihtiyaç vardır. Değişen araştırma konularının yanı sıra epistemolojik ve metodolojik çerçevelerin geliştirilmesi yönündeki çabalar da dönüşüm süreçlerini daha derinlemesine çözümleyebilmemize yardımcı olacaktır (İçli, 2011, 46).
Ülkemizde yaşanan kentsel dönüşüm uygulamalarının sosyal boyutu incelendiğinde elde edilen şablon şu şekildedir (Ertaş, 2011,14-15):
Belediyelerin ‘halk katılımı’ amacıyla yaptığı çalışmalar, kısmi halk toplantıları düzeyinde ve pasif çalışmalar olarak kalmaktadır.
Ortaklıkların oluştuğu bir belediye ajansı ya da grupları kurmak yerine halkın gönüllü kooperatifleşmeye yönlendirildiği görülmektedir.
Belediyeler proje dışında finansman imkânı sağlamadığından, projelerin kendilerini finanse etmek adına ‘artı gelir getiren’ başka yollara yöneldiği görülmektedir. Bu nedenle sosyal grupları yönlendiren, teşvik eden ve güven veren bir kurumsallaşmanın olmaması, kentsel dönüşüm uygulamalarına önyargı oluşturmaktadır.
Dönüşümle beraber kentsel mekânın üçüncü boyutunda yaşanan ‘artı’ gelirin gecekondu alanlarında oluşturduğu etki, alanda yaşayan mevcut nüfusun barındırılmasından çok yaşayan düşük ve orta gelirli tabakanın soylulaştırma adı altında sosyal dönüşümünü tetikleyerek yeni ve yüksek gelir grubunun fiziksel dönüşümden sonra sağlayacağı kültürel ve ekonomik dönüşümdür. Ankara’da kentsel dönüşüm projeleri üzerinde yapılan incelemede, %50-%90 arasında bir nüfus değişimi yaşandığı tespit edilmiştir. Bu sonuç, kentsel dönüşüm uygulamalarında yaşayan nüfustan ziyade, artı gelir getirecek nüfusun oluşturduğu alana dönüşümün sağlandığını göstermektedir. Bu bağlamda kentsel dönüşüm uygulaması, barınma ve yaşam kalitesi yükseltilmesi hedeflenen kitle yerine, yüksek gelir grubuna hizmet etmektedir. Nitekim, Ankara’da yapılan kentsel dönüşüm uygulamaları
irdelendiğinde, “mekanın biçimlendirilmesine asıl etkenin, alanda yaşayanlara dair sosyal kaygılar değil; merkezi arazinin artan değeri ile üzerindeki düşük kalitedeki yapı arasındaki rant aralığının en karlı şekilde kullanımı ve bu artı değerin kentsel arsa pazarında paylaşımı” olduğu söylenebilir
Gönülsüz terk nedeniyle (hak sahibi olmayanlar, kiracılar, vb.) finansmanı karşılayamayanlar, alandan ayrılmak zorunda kalmakta ve belki başka bir alanda yeni gecekondu bölgeleri oluşturmaktadırlar.
Gecekondu yaşayanlarının dönüşüm sonrası yeni yaşam alanlarına alışamamaları, yerele ve sosyal yapıya uygun dönüşüm uygulamalarının yapılmamasının sonucu olarak gönüllü terklerin oluşmasına neden olmaktadır.
Bu ulaşılan sonuçların yanında kentsel dönüşüm konusunda 2000'li yıllardan itibaren ciddi bir yetkiye sahip olan TOKİ sosyal boyut noktasında sınıfta kalmıştır denilebilir. Kentsel mekâna müdahalenin devlet tarafından güçlendirilen bir aracı olan TOKİ’nin inşa ettiği yeni kentsel mekânlarda ise bireylere tektipkonutlardatektip yaşamlar sunulmaktadır. Kentlerin kimliğinden, tarihinden, mimarisinden, iklim ve topografik özelliklerinden bağımsız belirlenmiş şablon projeler tüm kentlerde uygulanmaktadır ve birbirinin aynısı kentler ve bu kentlere ait yaşam alanları kurgulanmaktadır. Konut üzerinden borçlandırma hem TOKİ, hem özel şirketler, hem de Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun gibi düzenlemelerin getirdiği zorunluluklar üzerinden gerçekleştirilirken birey, borç yükü altında sistemin tüm emirlerine itaat eden bir varlık haline getirilmektedir.
SONUÇ
Yapılan çalışmada 2002-2014 yılları arasında Türkiye'de kentsel dönüşüm konusunda atılan adımlar incelenmiştir. Bu çerçeve içerisinde kentsel dönüşümün tarihsel analizi yapılmış ve bu yıllar arasında kentsel dönüşümün mevzuat boyutu, siyasi boyutu, hukuksal boyutu ve sosyolojik boyutu ele alınarak incelenmiştir. Bu kapsam içerisinde sosyolojik boyutunda bazı hataların yapıldığı ve bazı kural eksikliklerinin olduğu gözler önüne serilmektedir. Kentsel dönüşüm projeleri sadece fiziki mekânların değişimleri, dönüşümleri, yenilenmeleri olarak algılanmamalı; bu alanlar içerisinde yaşayan insanların yaşam alanlarının yok edilmesi ve yaşam tarzlarına devlet müdahalesinin yapıldığının farkına varılmalıdır. Kentsel dönüşüm alanları içerisinde tarihi mekânları ve tarihi bölgelerin olması sosyolojik analizlerde ciddi öneme sahiptir. Yerel toplulukların sosyo-kültürel yapıları, gündelik hayat pratikleri, gelenekleri ve kendilerine has marjinal özellikleri yok edilerek stabil bir kentsel dönüşüm projesi ile beton yığınlarının içine yerleştirilip tek tip bir toplum üretmeye çalışılmaktadır. Bu noktada bazı kesimlerce eleştirilen resmi kurumlar kentsel dönüşümün sosyolojik boyutunu dikkate alma noktasında eksiklikler yapmış ve yoğun olarak mimari ve fiziki görünüş üzerinde çalışmıştırlar ve çalışmaktadırlar. Tarihsel dokuya zarar vermeyecek kentsel dönüşüm projeleri hazırlanmalı ve tarihi mekânların şekil ve biçimlerini modern dünya mimarisine dönüştürmeden uygun olarak dönüşüm yapılmalı ve korunmalıdır.
Kentsel dönüşüm konusu ülkemizde 2000'li yıllardan itibaren önem kazanarak proje ve uygulamalar ile ön plana çıkmaktadır. Modern dünyanın bir getirisi olan dönüşüm, kentleri de bu dönüşüm değirmenine katmaktadır. Fakat mühim olan nokta değirmende kentlerin öğütülmesi değil tarihi, sosyal, kültürel, toplumsal, ekonomik gibi kentlerin karakterist özelliklerine ve ruhuna zarar vermeden başarılı bir dönüşüm uygulaması yapmaktır. Bu kapsamda kentsel dönüşüm kavramına ve uygulamalarına baktığımız zaman, teori ve pratiğin birbirinden bağımsız olduğu ve teoride yer alan amaç ve hedeflerden kısmen ayrıldığı görülmektedir. Kentsel dönüşüm kavramına, kent
üzerinde yapılan bir takım değişikliklere 'biçilmiş kaftan' edasıyla bakmaktan ve kullanmaktan vazgeçtiğimiz zaman gerçek kentsel dönüşüm projelerine toplum olarak şahit olabiliriz.
AK Parti öncesi dönemde kentsel dönüşüm mevzuatının sınırlı olduğu ve birkaç yasadan daha öteye gidilmediği görülmektedir. Kentsel dönüşüm konusunda yasal düzenlemlerin AK Parti döneminde önem ve ivme kazandığı yapılan literatür çalışmasına dayanılarak söylenilebilir. Bunun yanı sıra yasal düzenleme ile beraber ciddi bir uygulama aşamasına geçmiş olan AK Parti yine kendinden önceki iktidarlardan ayrılmaktadır. Kentsel dönüşümün uygulamaya geçtiği ilk yıllarda bazı noktalar gözden kaçırılmış, toplumsal ve yapısal bazı hatalar yapılmış ve ciddi eleştirelerin hedefi haline geldiği söylenilebilir. Fakat AK Parti süreç ilerledikçe ve deneyimleri arttıkça yapılan hataları yapmamaya ve hata oranını düşürmeye özen göstermiş olsa da eleştirilerin odağında olmaktan kurtulamamıştır.
Kentsel dönüşüm uygulamaları sosyal, teknik ve yasal mevzuat noktasında detaylı olarak incelenmeli ve bilim süzgecinden geçirilmelidir. Kentsel dönüşüm sadece proje alanındaki yapıların çeşitli yöntemlerle sağlıklı ve güvenli mekânlara dönüşmesinden ibaret değil aynı zamanda bölgede yaşayan insanların rayında ilerleyen yaşam tarzlarında da bir dönüşümü kapsamaktadır. Bölge halkı alıştıkları yaşam biçimlerinden, kimliklerinden, gündelik hayat ritüellerinden, sosyal ve kültürel çevrelerinden, kalıplaşan komşuluk ilişkilerinden ve gelir sağlayan iş alanlarından zorunlu olarak yer değiştirme sürecine girerek ciddi boyutta hayatlarında bir dönüşüme yol açan kentsel dönüşüm projeleri ile karşı karşıya gelmektedirler. Bu noktada AK Parti iktidarı kentsel dönüşüm alanlarında sosyal ve toplumsal boyut konusunda eleştirilere maruz kaldığı incelenen örnekler üzerinden görülmektedir. Bu eleştirilerden sonraki süreçte farklı dönüşüm alanlarında aynı hatalar yapılmamaya çalışılmış, tek tip ve fiziki dönüşüm anlayışından yavaş yavaş uzaklaşmanın başarıldığı söylenebilir.
Kentsel dönüşüm projeleri ve uygulamaları 2000'li yıllar itibariyle Türkiye'de ciddi gündem oluşturmuş ve kentsel yenileme, sağlıklaştırma, restorasyon ve
soylulaştırma gibi çeşitli dönüşüm modellerinde uygulamalar hayata geçirilmiştir. Özellikle son yıllarda soylulaştırma örneklerine fazlasıyla rastlanılmaktadır. İlerleyen süreçle beraber kentsel dönüşüm proje ve uygulamalarında daha dikkatli hareket edildiği, sosyal ve toplumsal boyutun biraz daha önemsenmeye başladığını örnekler üzerinden görülebilmektedir.
Sulukule, Fener-Balat kentsel dönüşüm örneklerinde bölgenin dokusuna uygun yapılar inşa edilmeye çaba gösterilmiş, tarihi, kültürel ve toplumsal dokuyu modern yapılarla elde edilmeye çalışılmıştır. Bunun yanı sıra tarihi varlıklar üzerinde titizlikle çalışılmış, Fener-Balat bölgesinde yer alan tarihi öneme sahip eski dini kurumların restorasyon çalışmasından başarılı olduğu söylenebilir. Ayrıca tez kapsamında belirtilmeyen pek çok tarihi alanların restore çalışmaları yapılmış ve yapılmaktadır.
Türkiye'de kentsel dönüşümün geçmişinin yakın bir tarihe dayandığını söylemek yalnış olmasa gerek. Bu süreçte pek çok uygulama hayata geçirilmiştir. Hataların olmadığını söylemek mümkün olmasa da Türkiye için önemli olan yasal adımlar atılmış ve uygulamalar hayata geçirilmiştir. Yapılan her yeni uygulama ile beraber yapılan hata oranının düşüş gösterdiği yapılan incelemelere dayanarak söylenebilir. Bu noktada daha ciddi çalışmalar yapılması ve hata oranın en aza indirilmesi için her geçen gün daha profesyonel adımlar atılmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Kamu yararı amacıyla yapılan bu çalışmaların daha ideal çalışmalar haline gelmesi için kentsel dönüşüm konusunda uzman bir kadro oluşturularak sistematik analizler yapılması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Kentsel dönüşüm tek yönlü bir incelemeye müsaade etmeyen bir konu olması sebebiyle, kentsel dönüşüm çalışma alanları ve uygulama sahalarında sosyolog istihdamı yapılarak dönüşüm alanlarında daha sağlıklı adımlar atılmasına ortam hazırlayabilir.
KAYNAKÇA
Acar, Erhan. ve Adam, Mehmet. (1978). Kapitalistleşme Sürecinde Gecekondu, Mimarlık Dergisi (156) 32-34.
Adıgüzel, Saniye. (2008). 21. Yüzyılda Yeni Bir Paradigma: Kentsel Kutuplaşma Ve Mersin Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
Ağan, Hande. ve Arkon, Cemal. (2003). Uluslararası 14. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu Bildirisi, Kentsel Yenileşme ve Kentsel Tasarım Sempozyum Kitabı, Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 251-258.
Akkar, Müge Z. (2006). Kentsel Dönüşüm Üzerine Batı'daki Kavramlar, Tanımlar, Süreçler Ve Türkiye, Şehir Planlama. Ankara.
Aktüre, Sevgi. (1985). Osmanlı Devleti’nde Taşra Kentlerindeki Değişimler, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. İletişim Yayınları. İstanbul. Cilt: 4. 891-904.
Altaban, Özcan. (1998). Cumhuriyet’in Kent Planlama Politikaları ve Ankara Deneyimi, 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık, Yıldız Sey (ed), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları. 41-64.
Alver, Köksal. (2012). Kent İmgesi. Hece Yayınları. Ankara. 9-31
Anonim, Karabük (1999) Yıllığı, Karabük Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayını, Ankara. Arcak, Ali, (1987). Kamulaştırmasız El koyma ve Yeni Hükümler, Seçkin Kitabevi,
Atalay, Beşir. (1983). Sanayileşme ve Sosyal Değişme (Kırıkkale Araştırması), DPT Yayınları, Ankara.
Ataöv, Anlı ve Osmay, Sevin. (2007). Türkiye’de Kentsel Dönüşüme Yöntemsel Bir Yaklaşım, METU JFA 2007/2 (24,2) 57-82
Atkinson, Rob. ve Moon, Graham. (1994). Urban Policy in Britain. New York: St. Martin’s Press
Atkinson, Rob. (2004). Kentsel Dönüşüm, Ortaklıklar ve Yerel Katılım: İngiltere Deneyimi, Uluslararası Kentsel Dönüşüm Uygulamaları Sempozyumu. İstanbul. Ayata, Sencer. (1989). Toplumsal Çevre Olarak Gecekondu ve Apartman. Toplum ve
Bilim Dergisi. Cilt: 46-47. 101-127.
Bal, Hüseyin, (1999). Kent Sosyolojisi, Turhan Kitabevi, Ankara (1999).
Balamir, Murat. (1975). Kat Mülkiyeti ve Kentleşmemiz, ODTÜ, Mimarlık Fakültesi Dergisi (1,2) 295-318.
Balamir, Murat. (2002). Türkiye’de Kentsel İyileştirme Girişimlerinin Gündeme Alınması ve Planlama Sisteminde Gereken Değişiklikler, Yapı(253) 66-70.
Balamir, Murat. (2004). Aspects of Urban Regeneratıon in Turkey: The Zeytinburnu Project, The UK-Turkey Urban Regeneration Symposium, Ankara.
Bauman, Zygmunt. (2000). Postmodernlik ve Hoşnutsuzlukları, Ayrıntı, İstanbul, 60. Bayat, Asaf. (2000). From Dangerous Classes To Quit Rebels: Politics Of The Urban
Subalturn İn The Global South. İnternational Sociology. Cilt:15 No:3. 533-557. Bayraktar, Erdoğan. (2011). Geleceğin Türkiye’sini İnşa Ediyoruz, Toki Kurum Profili
Berman, Marshall. (1982). Katı Olan Her şey Buharlaşıyor, (çev. Ümit Altuğ ve Bülent Peker), İletişim,1994
Boddy, Trevar. (1992). Underground And Overhead: Building The Analogous City. Michael Sorkin (Der.) Variations On A Theme Park. New York: The Noonday Press. 123-153
Can, İslam. ve Çiçek, Cihat. (2012). Gecekondulaşma, Kentsel Dönüşüm ve TOKİ Konutlarının Ticarileşmesi: Kars Örneği. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı:9. 37-61.
Cantacuzino, Sherban. (1990). A Policy for Architectural Conservation. A. H. Imamuddin, K. R. Longeteig(Editors).Architectural & Urban Conservation in the Islamic World. The Aga Khan Trust for Culture, Geneva. 12-24.
Carr, Stephan; Francis, Mark; Rivlin Leanne G. ve Stone, Andrew M. (1992). Public Space. Cambridge: Cambridge University Press.
Çakır, Nilgün. (2006). Günümüz Kent Dinamiklerinin Kentsel Dönüşüme Etkileri. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul. Çolak, Nusret İ. ve Öngören, Gürsel. (2010). İmar Hukuku. İstanbul: Öngören Hukuk
Yayınları.
Çolak, Nusret İ. (2014). İmar Planları, İmar Uygulamaları Ve İptal Davaları. İstanbul: XII Levha Yayınları.
Çubuk, Mehmet. (1992). Şehircilik Ders Notları (yayınlanmamış). Mimar Sinan Üniversitesi S: 26-32.
Çukurçayır, M. Akif (2012). Yeni Büyükşehir Belediyeleri Kanunu Haberleri Türkiye’nin Kâbusu. Yeni Meram (Erişim tarihi, 07.01.2013), http://www.yenimeram.com.tr/m-akif_2647.
Daniş, Didem. (2010). Kentsel Dönüşümün Arka Planı,
http://www.hyd.org.tr/attachments/article/126/kentsel_donusum_-_didem_danis.pdf (Erişim Tarihi: 20.10.2010)
Demirer, Göksel N./ Demirer, Temel/ Doğmuş, O. Eylem/ Duran, Metin/Görgün, Tayfun/ Hünler, Kaya/ Özbolat, Nidak/ Özbudun, Sibel/ Orhangazi, Özgür/Yapıcı, Kahraman, (1999). YYD Kıskacında Çevre ve Kent, Ütopya Yayınevi, Ankara. Demirsoy, Mustafa S. (2006). Kentsel Dönüşüm Projelerinin Kent Kimliği Üzerindeki
Etkisi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Dostoğlu, Neslihan. T. (1986). Architectural Deterministic Thinking in the Development of Urban Utopias, 1848-1947,Ph. D. Thesis (unpublished). Faculties of the University of Pennsylvania, 55-60.
DPT. (2001). 2001-2005 VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara. DPT. (2007). 2007-2013 Beş Yıllık Kalkınma Planı. Ankara.
Drewe, Paul. (2000). European Experiences. Peter Roberts ve Hugh Sykes (der.) Urban Regeneration. London, Thousand Oaks, New Delhi: Sage. 281-293
Dündar, Özlem. (2001). Models of Urban Transformation Cities. Cilt: 18. No: 6. 391- 401.
Dündar, Özlem. (2006). Kentsel Dönüşüm Uygulamalarının Sonuçları Üzerine Bir Kavram Tartışması. Kentsel Dönüşüm Sempozyumu TMMOB Şehir Plancıları Odası. Ankara.
Eke, Feral. (1998). 75 Yıllık Cumhuriyetimizde İmar. Mimarlık, 284: 22–25.
Erden, Dilek. (2003). Kentsel Yenileşmede Bir Araç Olarak Dönüşüm Projeleri, Doktora Tezi (yayınlanmamış), Mimar Sinan Üniversitesi. S: 250 .
Ergan, Nevin. G.; Kütük, Biresen. Ş. ve Sağlam, Serdar. (2014). Kentsel Dönüşüm Politikaları ve Toplumsal Katılım, Kentsel Dönüşümün Sosyal Boyutu
Sempozyumu 12.05.2014. 1. Oturum: Medeniyetlerin Şehir Algısı ve Kentsel Dönüşüm. İ.T.O. İstanbul. 159.
Ergenekon, Turan. (2003). Urban Regeneration and Urban Design, Uluslararası 14. Kentsel Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu Bildirisi, Kentsel Yenileşme Ve Kentsel Tasarım Sempozyum Kitabı, Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 192-204.
Ergun, Cem ve Gül, Hüseyin. (2012). Barınma Hakkının İhlal Edilme Sürecinde Kentsel Dönüşüm Projeleri, Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu, http://www.sosyalhaklar.net/2010/bildiri/ergun.pdf (Erişim Tarihi: 23.12.2012)
Erman, Tahire. (1997). Squatter (Gecekondu) Hosuing Versus Apartment Housing: Turkısh Rural To Urban Migrant Resident Perspective. Habitat İnternational. Cilt:28. 91-106.
Erman, Tahire. (2009). Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi Ve Yerinden Edilme: Deneyimler, Söylemler, Uygulamalar, VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi, Ekim 2009, “Toplumsal Dönüşümler ve Sosyolojik Yaklaşımlar”, Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın
Ersoy Mustafa. (2004). Paris La Defense Örneği, Kentsel Tasarım Yönetim Teknikleri, Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Kentsel Tasarım Yüksek Lisans Programı, İstanbul.
Ertaş, Mehmet. (2011). Kentsel Dönüşüm Çalışmalarında Sosyal Boyutun İncelenmesi, Ankara ve Londra Örnekleri, Selçuk Üniversitesi Journal of Technical Online Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu Volume 10, Number:1-2011 Teknik-Online Dergi Cilt 10, Sayı:1.
Esentürk, Müveddet. (2009). İstanbul İli Örneğinde Kentsel Dönüşüm Uygulamaları. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. İstanbul. Fraser, Charles.; Couch, Chris ve Percy, Susan. (2003). Review, Chris Couch., Charles
Fraser ve Susan Percy (der.) Urban Regeneration in Europe. Oxford, Malden, Iowa, Victoria, Berlin: Blackwell. 210-217
Görmez, Kemal. (2004). Bir Metropol Kent: Ankara. Odak Yayınevi. Ankara.
Güler, Birgül Ayman (2012). .Hükümetin 8 Ekim 2012 Günlü Büyükşehir Yasa Tasarısı Üzerine. www.yayed.org.tr.
Gülersoy, Nuran. Z. (1997). Şehirsel Koruma Ders Notları (Yayınlanmamış), İstanbul Teknik Üniversitesi, 11-53.
Gürler, Enes. (2003). Kentsel Yeniden Üretim Süreci Üzerine Karşılaştırmalı Çalışma: İstanbul Örneği, Kentsel Dönüşüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Yıldız Teknik Üniversitesi Basım Yayın Merkezi, İstanbul.
Güvenç, Murat. ve Oğuz, Işık. (1997). İstanbul’u Okumak II: Mahalle Düzeyinde Konut Mülkiyeti-Statü Farklılaşmasına İlişkin Bulgular Nasıl Genellenebilir? Toplum ve Bilim (72: Bahar) 153-164.
Habitat Gündemi ve İstanbul Deklarasyonu: Hedef ve İlkeler, Taahhütler ve Küresel Eylem Planı (1996). B.M. İnsan Yerleşimleri Konferansı HabitatII, İstanbul.
Hague, Cliff. (2004). Konut Alanlarında Dönüşüm ve Konut Alanları Yenileme Projelerinin Başarılması, Uluslararası Kentsel Dönüşüm Uygulamaları Sempozyumu: İstanbul 2004, İstanbul.
Hubbard, Phil. (1995). Urban Design And Local Economic Development. Cities 12(4): 243-251.
İçli, Gönül. (2011). Kentsel Dönüşüme İlişkin Sosyolojik Bir Değerlendirme: Denizli Örneği. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi. Cilt:3. No:1. 25-48
İnan, Afet. (1977). Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı,