Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın Kapanma Süreci

Yeni hükümet programına meclisteki uzun tartışmalar sonucu sadece CHF’li vekillerin oylarıyla güvenoyu verilmesinin hemen ardından siyasi çatışmaları iyice alevlendirecek ve toplumu karşı karşıya getirecek yerel seçim süreci başlamıştır.¹⁶² Seçim boyunca yerel yönetimlerin sorunlarından çok ülkenin buhran koşullarındaki genel iktisadi sorunları üzerinden kampanyalar yürütülmüştür. SCF, bu seçimlerde örgütlenmesini büyük ölçüde tamamladığı tarımsal üretimin ve dış ticaretin yoğun olduğu kıyı bölgelerinde başarı sağlamayı beklemektedir. Ancak seçim süreci, buhrandan en kötü şartlarda etkilenen bu bölgeler haricinde, Cumhuriyetin kurucu değerleriyle sorunları olan geniş kesimlerin de SCF’ye destek olduğunu göstermiştir. SCF teşkilatlarının kontrol edemediği yerlerdeki seçim mitingleri, bu kesimlerin cumhuriyet rejimine karşı yıllardır biriktirdiği öfkenin de dışavurumu haline gelmiştir.¹⁶³ SCF bu gösterilerdeki gerici eylemleri provakasyon olarak kabul etmişse de¹⁶⁴ CHF’nin bu durumu her fırsatta

161 T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, a.g.e., 2-X-1930, s.46.

162 1930 yılında yapılan bu yerel seçimde; on gün boyunca oy kullanılabiliyor, bu süreçte siyasiler sandık başında ve halk arasında propaganda faaliyetlerini sürdürüyorlardı. Bakınız: Uran, Hilmi, Hatıralarım, Ankara, Ayyıldız Matbaası, 1959, s.214.

163 Bu olaylarla ilgili olarak bakınız: Cumhuriyet, “Uzunköprü’de İrticai Tarzda Propaganda Yapanlar”, 8 Teşrinievvel 1930, Cumhuriyet, “Hararetli Mücadeleler Oluyor”, 9 Teşrinievvel 1930, Cumhuriyet,

“Sandık Başlarında Mücadeleler: Kasımpaşa’da Yeşil Bayrak”, 11 Teşrinievvel 1930 ve Cumhuriyet,

“Birçok Yerlerde Hadiseler: Antalya’dan Sonra Adana, Giresun, Havza’da Hadiseler Oldu”, 17 Teşrinievvel 1930.

164 SCF’nin bu iddiaları için bakınız: Son Posta, “Siz de Bilirsiniz ki Kasımpaşa’da Yeşil Bayrak Hadisesi Olmamıştır”, 16 Teşrinievvel 1930 ve Son Posta, “Adana’da Meçhul Bir El Serbest Fırkanın Penceresine Arapça Yazılı Bir Bayrak Astı”, 17 Teşrinievvel 1930.

65

kullanmasına ve SCF’yi rejim karşıtı bir fırka olarak göstermesine engel olamamıştır. İki fırka taraftarlarının karşı karşıya geldiği, şiddet içerikli olaylar yüzünden uzatılan seçim süreci, kamu görevlilerinin CHF lehine müdahalelerine de sahne olmuştur.¹⁶⁵ Bu şekilde antidemokratik koşullar altında sonuçlanan seçim, SCF’nin azımsanmayacak bir başarı sağladığını göstermiştir.¹⁶⁶ Seçim ertesinde Okyar, birçok kentin hile ve baskılar yüzünden kaybedildiğini iddia etmiş ve İçişleri Bakanlığınca bu konunun soruşturulması için meclise dilekçe vermiştir.

Seçim sonrasında da iki fırka arasında sonuçlara ilişkin sert tartışmalar sürerken yeni yasama yılının başlamasıyla Atatürk’ün mecliste yaptığı konuşma, SCF’yi nasıl bir gelecek beklediğinin de habercisi olmuştur. Atatürk konuşmasında; ülkenin buhran şartları içindeki iktisadi durumuna değinmiş, senelerden beri alınan önlemlerin bu dönem için daha geniş ölçekte uygulanmasına ihtiyaç olduğunu belirtmiştir. Hükümetin yeni programında duyurduğu vergi düzenlemelerinden, merkez bankasının tesisi için attığı adımlardan ve Osmanlı borçlarını ödeme politikalarından olumlu beklentilerini dile getirmiştir. Atatürk’ün özellikle geçen dönemin en önemli olaylarından birini, demiryollarının Sivas’a ulaşması olarak görmesi ve bu eserin nesiller boyunca şükranla anılacağını ifade etmesi ise adeta SCF’nin izlediği muhalefeti onaylamadığının işareti olmuştur. Atatürk ayrıca seçim sürecini dikkatlice gözlemlediğinden bahsetmiş, demokratik gelişimin ancak karşılıklı siyasetin vatandaşlar arasında düşmanlığa sebep verilmeden yapılmasıyla gösterilebileceğine dikkat çekmiştir. Fırkaların içine girebilecek gizli maksatlı unsurlar olabileceği, cumhuriyet esası üzerinde çalışan fırkaların bu gibi unsurlardan kendini uzak tutması gerektiğini belirtmiştir. Basın hürriyetinin de

165 Bu olayla ilgili olarak bakınız: Son Posta, “Yanılan Kimdir?”, 9 Teşrinievvel 1930, Son Posta,

“İntihabatta Memurun Bitaraflığı Böyle Anlaşılıyorsa Hata Ediliyor”, 13 Teşrinievvel 1930, Son Posta,

“Her Tarafta Aynı Şikayetler İleri Sürülüyor”, 14 Teşrinievvel 1930 ve Son Posta, “İntihabatta Ne Gibi Yolsuzluklar Oluyor”, 16 Teşrinievvel 1930.

166 SCF’li adaylar; Samsun, Merzifon, Bergama, Menemen, Silifke ve Maltepe gibi aralarında önemli merkezlerin olduğu otuza yakın belediyeyi kazanmıştır. Bakınız: İlkin, Selim ve Tekeli, İlhan, a.g.e., 1977, s.180.

66

demokratik bir yönetime layık olarak daha dikkatli kullanılmasını ümit etmiştir.

Konuşmasını bitirirken meclisin bu yasama dönemi sonunda seçime gideceğini hatırlatarak, yerel seçimdeki tecrübelerle vatandaşın oylarının güven içinde sandığa yansıması için gereken kanuni ve idari önlemlerin geliştirileceğini ifade etmiştir.¹⁶⁷

Atatürk’ün bu demokratik siyasetle ilgili çağrısına kısa bir süre boyunca iki fırkanın da dikkat ettiğini görüyoruz. Bunun önemli bir göstergesi, Okyar’ın seçim yolsuzluklarının araştırılması için meclise sunduğu dilekçenin kabul edilmesi olmuştur.

Dilekçenin kabul edildiği birleşimde konuşan İnönü, CHF üyelerinin de seçimler hakkında birçok şikayeti olduğunu, meselenin kamuoyu önünde yüzleşerek tartışılmasında fayda olacağını söylemiştir.¹⁶⁸ Bu ortam içinde İş Bankası çevresine yakın Milliyet Gazetesi ise iki partinin gelecek seçimlerde bir blok halinde kötü odaklara karşı önlemler alarak seçime gideceğini, hatta bizzat Atatürk tarafından partilerin vekil listelerinin cumhuriyetçiliği kuşkulu kişilerden arındırılarak belirleneceğini yazmıştır.¹⁶⁹ Bu iddialar Cumhuriyet ve Son Posta Gazeteleri tarafından yalanlanmış ve basın üzerinden sert tartışmalar yeniden başlamıştır.¹⁷⁰

Karşılıklı suçlamaların yoğunluk kazandığı böyle bir ortamda meclis seçim yolsuzluklarının görüşülmesi için toplanmıştır. Bu birleşimde Okyar, uzun uzun yolsuzluk örneklerini anlatmış ve hür iradesi ile SCF’ye oy vermiş kesimlere çeşitli sıfatlar yakıştırılarak leke sürülmeye çalışıldığını belirtmiştir. CHF’li vekiller ise kendi seçim bölgelerindeki hadiselere vurgu yaparak Okyar ile uzun tartışmalara girişmişlerdir.¹⁷¹ Sonuç olarak verilen soruşturma önerisi reddedilmiş, birleşim boyunca SCF yöneticileri, CHF vekilleri tarafından çok sert eleştirilere maruz kalmıştır. Meclisin

167 T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 4, Cilt: 22, Birinci İnikat, 1-XI-1930, s.3.

168 T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 4, Cilt: 22, Üçüncü İnikat, 6-XI-1930, s.10.

169 Milliyet, “Gazi Mustafa Kemal Türkiyesi ve Cumhuriyet: Herşeyin Fevkinde”, 6 Teşrinisani 1930.

170 Cumhuriyet, “Fırkalar Birleşmiyor: Şaiyalar Karşı Fırkanın Arzusundan Doğmuştur”, 8 Teşrinisani 1930 ve Son Posta, “Milli Blok Teşkil Edilecek Değildir”, 9 Teşrinisani 1930.

171 T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: 3, İçtima: 4, Cilt: 22, Beşinci İnikat, 15-XI-1930, s.16-74.

67

birleşiminden bir gün önce kapanma kararı almış olan SCF yönetimi, bunu açıklamayı birleşim gününe bırakmıştır.¹⁷² Atatürk tarafından da artık mücadele edilecek bir parti olarak görülen SCF, bu şartlar altında siyaset geliştirme yolu bulamayacağını bu birleşim ile kamuoyuna göstermek istemiştir. Böylece yaptığı ekonomi politik eleştiriler ile kendisinden bekleneni fazlasıyla yerine getiren ancak topladığı halk desteğiyle tehlikeli bulanan SCF, kuruluşundan henüz yüz gün bile geçmemişken kendini feshetmek zorunda kalmıştır.¹⁷³