Sembolleri Anlama ve Yorumlama Becerisi

Harita 13’te, atlaslarda topografik veya genel harita oluşturmak için noktaların, çizgilerin ve alanların nasıl kombine edildiği gösterilmektedir.

Harita – 13. Bir Haritayı Oluşturan Farklı Katmanların Gösterilişi (Nokta, Çizgi ve Alan Sembollerinin Birleştirilmesiyle Oluşturulan Harita Wiegand, 2006:53).

Haritalar, büyük miktardaki bilgileri içerebilmektedirler. Oldukça geniş sayfa ve alanları kapsayacak olan yazıların yerine sembolleri kullanarak, sayfalar dolusu bilgiyi haritalara kodlamak mümkündür. ( Harita 13) Semboller açık ve anlaşılır

olmalıdır ki, anahtar yardımıyla harita okuyucuları sembolleri kolaylıkla açıklamalı ve yorumlayabilmelidirler. Sembollerin yer aldığı lejant kısmı haritalarda genellikle taban veya kenar kısımlarda bulunmaktadırlar.

Haritalar her şeyi gösteremez. Onlar gerçek dünyanın sınırlı yönlerini gösterebilirler. Tüm haritalar noktalardan, çizgilerden, renklerden oluşan işaretleri kullanır. Etiketler haritadaki yerleri belirlemek ve bazı ek bilgileri vermek için kullanılır. Tematik haritalar sembollerin basit kullanımı ve dağılımını vurgularlar. Örneğin nüfus dağılım haritaları belirlenen insan sayılarını noktayla gösterebilir. Buna karşın yağış haritaları, ortalama yıllık yağışları göstermek için izohiyetler arasında renkleri kullanabilir ( Wiegand, 2006:10).

Noktalar, çizgiler, yüz ölçümü ile görsel çeşitliliğin kombinasyonu harita sembollerinde bir mozaik ortaya koymaktadır ve bunların çoğu haritacılık yazılımında mevcuttur. Harita yapımı önceden sadece diplomalı kartograflara özgü bir işti fakat şimdilerde çocuklar bile kendi haritalarını yapmaktadırlar. Ne var ki sunulan her seçenek uygun değildir. Genç kullanıcıların kartografi konusunda tercihleri daha önemli hale gelmiştir. Harita yapıcısının bilgiye ulaşmada sağduyulu davranması önemlidir. Haritalar objektif değildir. Dünyanın minyatür kopyaları temsilde seçicidir. Bunlar güçlüdür ve yalan söyleyebilirler ( Wood, 1992 : 109).

“ Sembolleri kullanma yolu aşağıdaki faktörlere bağlıdır:

1. Ne gösterilecek? 2. Harita kimlere hitap edecek? 3. Hangi materyaller ve teknik imkanlar mevcut? Bizim algılama ölçeğimize göre, arazideki nesneler kendilerini bize noktalar, çizgiler ve alanlar olarak gösterecektir. Harita, yeryüzünün bir parçasının ölçekli gösterimi olduğu için, nokta, çizgisel ve alansal nesneleri semboller kullanarak göstermek durumundayız.

Nokta sembolleri büyüklük, ton değeri, dolgu, renk, doğrultu, biçim olarak sınıflandırılabilir. “Ton değeri” ve “dolgu”dan, nokta sembolün içinin doldurulması anlaşılır. İlk değişken yalnızca bir sembole bakıldığında harita kullanıcısının gözü ile algılanan ışığın miktarını işaret eder. Ancak “dolgu” sadece göz tarafından algılanacak ışığın miktarı değil, aynı zamanda noktanın içindeki spesifik form ile ilgili bir

değişkendir. Kartografya’da, kolayca algılanabilen böylesi dolguların kullanılacağı aşikardır.

Çizgi türlerini üç ana grupta toplayabiliriz: 9 İki alan arasındaki sınırı gösteren çizgiler

9 Gerçekten yeryüzünde mevcut olan çizgisel nesneler, bu çizgisel nesneler hareket etmedikleri için statik olarak isimlendirilir.

9 Yalnız bir kez algılanabilen çizgisel objeler, bu çizgisel nesneler bir nesnenin (örneğin, bir uçak, otomobil veya gemi) hareketi sonucu ortaya çıkar. Bu çizgisel nesneler bir hareketi işaret ettikleri için dinamik olarak isimlendirilir. Alan semboller de niceliksel ve niteliksel olabilir. Bu semboller de kullanılan değişkene göre sınıflandırılabilir: Ton değerleri, dolgu, renk, doğrultu, biçim ve büyüklük.

Niceliksel alan semboller derecelendirilmiş serilere göre düzenlenmelidir. Böylesi serilerde en koyu gölgeler veya en canlı renkler yüksek değerleri işaret etmek için kullanılır” (www.yildiz.edu.tr/~gokgoz/karto-ders-notlari/ tk-ders-notlari-s1.pdf).

Haritalarda kullanılan sembol türü verilerin özelliğine göre değişir. Eğer veriniz nitel ( özellik) ise, farklılığı belirtmek için biçim ve renk tonu sembolleri kullanmanız önerilir. Eğer veriniz nicel ( miktar) ise farklılığı belirtmek için, boyut ve renk değer sembollerini kullanmanız önerilir. Eğer verileriniz hem nitel hem de nicel ise farklılığı belirtebilmek için doku sembollerini kullanmanız önerilir (Krygier ve Wood, 2005: 201). ( Şekil – 32)

Sembolsüz harita düşünülemez. Haritalardaki semboller verilerin kodlanmış şeklidir. Haritalara sembollerin kodlanılması oldukça karmaşık bir süreçtir. Haritalarda görseltirecek veri değişkenin özelliğine göre, sembol türüne karar verilmelidir. Örneğin, yerleşmelerin konumu, sınırlar, kara ve denizlerin dağılımı, hayvan ve bitki türlerinin dağılımı, vb. özellikler nitel veri ve bilgileri oluştururken, yükseklik ve derinlik basamakları, nüfus yoğunluğu, sıcaklık, yağış, ülkelere göre cinayet, gelişmişlik, doğurganlık vb. özellikler nicel veri ve bilgileri oluşturmaktadır. Şekil ve renk tonu sembolleri nitel bilgileri belirtmekte daha etkili iken, boyut ve renk değeri sembolleri nitel bilgileri belirtmeye daha elverişlidir. Çoğunlukla da miktarı belirtmek için boyut ve renk değer ve doku sembolleri kullanılır.

Şekil - 32. Haritalarda Kullanılan Sembol Türleri “(Wiegand, 2006 : 54 yararlanarak düzenlenmiştir.)

Pek çok çocuk lejanta uygun harita renklerini eşleştirememektedir. Örneğin bu araştırmanın başarı testinde de yer alan Türkiye fiziki haritasında yer alan renkler neyi ifade ediyor diye çocuklara sorulduğunda, renklerin yer şekillerini ifade ettiğini beyan edenlerin sayısı hiç de azımsanacak düzeyde değildir. Rengi etkileyecek her bir alan farklıdır. Lejant içinde renk blokları, diğerlerinden çok beyaza karşı oluşturulur. Harita ve lejant arasındaki sembolleri eşleştirmekte göz birinden diğerine hareket ederken sembolik karakterleri akılda tutmak önemlidir. Semboller birbirinden tamamıyla farklı değilse bu durum zorlaşır. Lejant girişini okumak elbette onu anlamak demek değildir.

Sembollerin kolayca seçilememesini ve karıştırılmasını en aza indirebilmek için semboller, çocukların seviyelerine göre düzenlenmelidir. Sembollerin, çocuklarda bir anlam çağrıştırabilmesi için, semboller kartograflar tarafından somuttan soyuta doğru dizilim göstermeli ve şekil zemin zıtlığı sağlanmalıdır.

Harita kullanıcılarının haritalardan daha doğru ve hızlı yararlanabilmesi için, öncelikle haritaların lejant kısmından yararlanarak haritaya kodlanan her bir sembolün neyi ifade ettiğini bilmeli ve bu sembolleri yorumlayacak yeterli coğrafi bilgiye sahip olmalıdır.

“Semboller, çocukların sınıf seviyeleri ilerledikçe artan zorluk derecesine göre somuttan soyuta doğru diğer becerilerde olduğu gibi öğretilmelidir. Bu beceri basit ve karmaşık biçimli şekillerin ve renklerin öğretimini içermektedir. Bu sıralama altı zorluk seviyesine dayanmaktadır:

1) Gerçek objeler 2) Üç boyutlu objeler 3) Ayrıntılı krokiler

4) Basitleştirilmiş piktogramlar

5) Çocuklar için üretilmiş araç gereçler 6) Harita sembolleri” ( Mcclure, 1992: 105).

Sembol tanımlamada bütünlük önemlidir. Bir demiryolu çizgisi veya nehir sadece siyah ve mavi çizgilerle farklılık sağlayamaz. Harita kullanıcısının beklentileri ve diğer sembollerle birliği de hesaba katılmalıdır. Nehirlerin ve deniz yollarının her birinin kıyı çizgileri yerleşim ve yükselti ile farklı bağlantıları vardır ve bunlar lejanttaki tanımlamaya ek olarak harita okuyucusu tarafından sindirilmelidir. Sembol yorumlamada içerik de katkı sağlayan bir faktördür. Çocuklar içerikte soğuk olarak yorumlanan anlamın semboldeki ile aynı şey olduğunu iyi bir şekilde idrak etmelidir. Onlar için Kuzey Kutbu kelimesi hiçbir anlam ifade etmediği için bu sembolü tuz veya boş arazi olarak yorumlayacaklardır. Ancak tecrübeli okurlar için bile çeşitli tuzaklar vardır.Yerleşim yerlerinin isimleri örneğin göl, sahil gibi topografik elementleri birleştirir. Çocuklar yerleşimlere göre değil topografik özelliklere göre referans edinebilir (Wiegand, 2006 : 55).