Genel Haritalar

“MacEachren’den ( 1995) aktaran, Wiegand, (2006: 22) göre, genel bir harita şu nitelikleri içermelidir:

9 Haritadaki özellikler, koordinat sistemiyle coğrafik pozisyonlar dikkate alınarak yerleştirilmelidir.

9 Haritadaki özelliklerin yeri onların coğrafi alana bağlı pozisyonlarını belirtir. 9 Semboller görsel çeşitlilikle tasvir edilir.

9 Semboller lejantlar ile belirtilir.

9 Sembollerle birlikte içerik coğrafi yerleşimlerin adlarını ifade eder. I. Topografya Haritaları:

Harita yeryüzünün tamamının veya belli bir bölümüne ait olay, olgu ve özelliklerin kuş bakışı yöntemiyle belli bir ölçek dahilinde küçültülerek bir düzleme aktarılmasıdır. Topografya haritalarını diğer haritalardan ayıran en önemli özellik eş yükselti eğrileri yardımıyla arazi üzerindeki yer şekillerinin gösterilmesidir. Yer yüzeyi ve bunların özelliklerini bir düzlem üzerinde gösteren haritalara topografya haritaları denir.

Topografya kelimesi Grekçe «topographia» (topos: bir yer + graphein = yazmak, tasvir etmek) den gelmektedir ve bir yerin doğru ve detaylı tasviri anlamındadır. Bugün bu kelime bir bölgenin sathına ait şekillerin ve izlerin haritalar üzerinde gösterilmesi ilmini ifade etmek üzere kullanılır. Topografya haritaları çeşitli fizikî ve beşerî unsurları, yani en küçük tepelere, hatta sel yarıntılarına varıncaya kadar reliefi, akarsuları, göl ve bataklıkları, ormanları, çeşitli yolları, şoseleri, demiryollarını, köprüleri, kanalları, yerleşmeleri vb. içine alan bir detaya sahiptirler (Bilgin, 1996 -A: 119).

Topografya haritaları arazi üzerindeki topografyayı ayrıntılı bir şekilde gösterir. İzohipsler ve izobatlarla dağ, ova, plato ve vadi vb. farklı türden yer şekillerini, bir dağın yüksekliğini, bir denizin derinliğini ve arazinin eğim durumunu göstermek mümkündür. Ayrıca bu haritalarla dünya yüzeyinin belli bir bölümünün konum, yeryüzü şekilleri ve kültürel özellikleri de gösterilir. Dağ, ova, tepe, plato,

göl, ırmak vb. fizikî özellikler arasında gösterilirken, yol, şehir, baraj ve insanlar tarafından yapılan diğer yapılar kültürel özellikler arasında yer almaktadır. Bu özellikler topografya haritalarında yükseklik ve derinlik basamakları içinde gösterildiğinden dolayı topografya haritaları yer yüzeyinin üçboyutlu modelleridir. Harita-2’de yer alan topografya haritasında yükselti değerleri basamakları izohipsler kullanılarak gösterilmiştir.

Harita – 2. Arazinin Üç Boyutlu Görünümü ve Topografya Haritası ( www. Student. Britannica. Com)

İzohips topografya ile belirli aralıklarla geçirilmiş yatay düzlemlerin yaptığı ara kesitin izdüşümüdür. Yükseklik deniz seviyesinden itibaren dikey doğrultudaki mesafeyi belirtir. Deniz seviyesi 0 metredir. Arazi üzerindeki rölyef eşyükselti eğrileri ile nasıl belirtilir? Örneğin dağlık alanların ve vadilerin yoğun olarak bulunduğu araziler yüksek ve engebeli olarak belirtilirken, kıyı bölgelerinde yer alan düz araziler ve ovalık alanlar alçak hafif eğimli araziler olarak belirtilmektedir.

Topoğrafik haritaların kullanmadaki ilk aşama renk, şekil ve sembollerin ne anlama geldiklerini bilmek ve bunları yorumlamaktır. Özelliklerin boyutuna bağlı olarak, bu özellikler nokta, çizgi veya alansal dağılış şeklinde haritalarda gösterilir. Örneğin yerleşim alanlarını oluşturan konutlar küçük kareler şeklinde gösterilebilinir. Yerleşim alanlarının büyüklüğüne göre kareler genişletilebilinir.

Yerleşim alanlarındaki postane, belediye binası, cami, okul vb. farklı yapıları, renk tonu farklılaştırılarak harita üzerinde göstermek mümkündür.

Haritaların, okunma aşamasında renk, şekil ve sembollerin neyi ifade ettiğine çok dikkatli bakılmalıdır. Topoğrafik haritalardan benzerlik gösteren özellik ve bilgiler sınıflandırılarak ortak renk, şekil ve sembollerle gösterilir. Örneğin akarsu, sulama kanalları, göller vb. hidrolojik özellikler çizgi şeklinde mavi renk tonu ile gösterilirken, karayolu, demiryolu veya sınırlar siyah renkle ve çizgi ile topoğrafya haritalarında gösterilir.

Kaynak, maden ocağı, kuyu vb. özellikler haritalara çeşitli nokta sembollerle gösterilmektedir. Bazı yer isimleri de harflerle yazılarak belirtilmektedir. Genellikle aynı yükselti değerine sahip eş yükselti eğrileri birbirini çevrelemezler ve eş yükselti eğrileri birbirlerini kesmezler. Eş yükselti eğrileri arazinin topoğrafik durumunu gösterirler. Yükselti belirlemede eş yükselti eğrileri kullanılır. Aynı yükselti değerine sahip olan yerler işaretlenir. Yükselti arttıkça eş yükselti eğrileri daralır ve topoğrafyanın böylelikle detayları gösterilir. Dik ve eğimli yamaçlarda eş yükselti eğrileri sıklaşır. Alçak ve düz yerlerde eş yükselti eğrileri nispeten seyrek geçer. Eş aralık değeri küçüldükçe topoğrafyanın belirgin özellikleri daha da netleşmektedir. Eş aralık değeri haritanın ölçeğine göre değişmektedir. İzobatlar deniz ve okyanus tabanlarının derinliğini göstermede kullanılır. İzobatlar da iç içe kapalı eğrilerdir. II. Şehir Haritaları: “Şehirlerin idari, ekonomik, nüfus ve trafik ile ilgili bir çok meselelerin halledilmesi maksadıyla yapılacak çalışmalar için büyük ölçekte detaylı şehir haritaları yapılır. Bu haritalar şehir coğrafyası araştırmalarında esastır” (Bilgin, 1996 -A: 119). ( Harita 3)

Harita – 3. Şehir Haritası ( www. ulakbilim. gov.tr.)

III. Atlas Haritaları:

Atlaslar dünyanın farklı bölgeleri ve bu bölgelerin iklim, nüfus vb. farklı özelliklerini gösteren haritalardan oluşmaktadır. Atlaslar günlük, sosyal ve ekonomik yaşantımızda öğrencilerin ve yetişkin bireylerin sıklıkla kullandıkları ve yararlandıkları en temel araçlardan biridir. Örneğin karayolları haritası veya atlası yerler arasındaki en iyi rotayı bulmaya çalışan bir şoför için oldukça faydalı bir araçtır.

“ Oldukça fazla sayıda bir seri haritanın özel bir kutu veya kapak içinde yahut kitap halinde ciltlenmiş olarak hazırlanmış şekli “atlas” tabiri ile ifade edilir. Atlasların ebadı küçük cep atlaslarından okul atlaslarına ve ancak bir masa üzerine

konarak kullanılabilen büyük kaynak veya müracaat atlaslarına kadar çok değişik ölçülerdedir. Kartografik bakımdan bir atlasta takdim edilen haritalar ya yeryüzü ile ilgilidir yahut muayyen birkaç memleket, bölge veya vilayeti içine alır. Bir atlasa konacak haritalar sadece coğrafi ve topoğrafik karakterde olabileceği gibi bir veya birkaç tabii vakıaya hasredilmiş bulunur. Bununla beraber genel mahiyetteki modern bir büyük atlas coğrafi ve topoğrafik haritalar ilave olarak özel mahiyette klimatik, morfolojik, jeolojik, ekonomik haritaları da ihtiva eder” ( Bilgin, 1996 -A: 122).

IV. Turizm Haritaları:

“Turizm faaliyetleri (deniz, kumsallar, doğal güzellikler, kış turizmi yapılan yerler, milli parklar, konaklama alanları, tarihi eserler vb.) ve bunların dağılışını harita üzerinde gösterilmesi sonucu oluşan haritalardır” ( Güngördü,2008:86).

Harita – 4. Turizm Haritaları ( www. Pamukkale tour. com)

“Kartoğrafik faaliyetler neticesinde meydana getirilen mühim bir harita çeşidini de muayyen hususiyetleri ile turist haritaları teşkil eder. ( Harita 4) Filhakika yakın yıllarda kendi memleketleri dışındaki yerleri görmeyi, yıllık tatillerini bu şekilde harice seyahat etmek suretiyle geçirmeyi gaye edinen büyük turist kitlelerine yardımcı olmak için bu mevzuda haritalar hazırlanmaktadır. Turist haritaları esas itibariyle hususi kartoğrafya enstitülerinde hazırlanır ve basılır. Bu haritalar bir memleketin dağlık sahaları, göllerin yer aldığı mıntıkalar gibi tabii güzellikleri

bakımından turistik olan yerler ile ayrıca büyük şehirlerin yakın çevreleri, plajlar, kaplıcalar, içmeceler gibi tesislerin bulunduğu sahaları gösterirler” ( Bilgin, 1996 - A: 126).

V. Yol Haritaları:

Bu haritaların yapılış gayesi motorlu vasıta kullananlara takip edecekleri yolları açıkça göstermek ve varmak istedikleri yere en kısa olarak nasıl gidecekleri hakkında kılavuz rolünü oynamaktadır.( Harita-5) Bu bakımdan motorlu kara trafiğinde keşif bir faaliyet görülen memleketlerde ve aynı zamanda planlanan limanlar veya sanayi tesislerinin hinterlantlarına ve diğer kısımlara bağlanması problemlerinin halledilmesi için bu tip haritalar çok lüzumludur ( Bilgin, 1996 - A: 128).

Harita – 5. Yol Haritaları ( www. Beyşehir gov.tr.)