Selman Reis’in Hint Okyanusu’ndaki Faaliyetleri

Selman Reis ünlü bir korsan olmasından dolayı Memlûk sultanı Kansu Gavrî kendisine Portekizlilere karşı mücadelede donanmayı kumanda etmesini istemiştir. Bu teklifi kabul eden Selman Reis, Ağustos 1515 yılında Kansu Gavri’nin emri ile Portekizlilere karşı yapılacak bir sefer için donanmanın amiralliğine getirilmiş ve Süveyş’ten Gücerat’a doğru yola çıkmıştır.171 _{Donanma 2000 asker, 8 kadırga, 3 kalite}

2 küçük tekneden oluşmaktaydı. Selman Reis ilk olarak Cidde’ye uğramış ve burada bulunan Emîr Hüseyin’in emrindeki filo ile birleşmiştir. Bu sırada Aden hakimi olan Âmir bin Davud’a kendilerine yardım etmeleri için haber göndermiştir. Ancak Âmir bin Davud bunu reddedilince Aden’in üzerine gidip ele geçirmeye karar vermişlerdir. Selman Reis ve Emîr Hüseyin Aden’i kuşatmışlar ama bu kuşatmada başarılı olamamışlardır.

Bu sırada Osmanlı tahtında Yavuz Sultan Selim bulunmaktaydı. Osmanlı ile Safeviler arasında gerçekleşen Çaldıran Muharebesi’nde Memlûk Sultanı Kansu Gavrî’nin tarafsız kalması üzerine Yavuz Sultan Selim ile karşı karşıya gelmişlerdir. 11 Temmuz 1516’da Mercidâbık’ta savaş sırasında Kansu Gavrî’nin hayatını kaybetmesi ve Suriye ve Filistin Osmanlıların eline geçtiğine dair haberler Selman Reis ve Emîr Hüseyin’e ulaşınca Hindistan’a sefere gitmekten vazgeçmişlerdir. Yavuz Sultan Selim 15 Şubat 1517’de Ridaniye’de Memlûk kuvvetlerini hezimete

169 _{İdris Bostan, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, İstanbul, 2015, s. 5.}

170 _{Halil İnalcık, Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I Klasik Dönem (1302-}

1606) Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim, İstanbul 2015, s. 142.

42

uğratmasıyla Mısır Osmanlıların idaresine girmiştir. Böylece Osmanlılar artık Kızıldeniz, Hint Okyanusu ve Hindistan’daki meselelerle doğrudan ilgilenmek zorunda kalmışlardır. Bu durum Portekizliler ile Osmanlılılar’ın mücadelesinin başlangıcı olmuştur. Süveyş Tersanesi Hint Okyanusu ve Kızıldeniz için önemli bir donanma üssü haline gelmiştir.172

Portekiz kumandanı Lopo Soares de Albergaria 37 gemilik bir donanma ile Kızıldeniz’e açılmıştır. Hedefinde Cidde olan Lopo Soares de Albergaria’nın gelmek üzere olduğunu haber alan Selman Reis, şehre çok sayıda asker ve toplarla takviye sağlamıştır. 13 Nisan 1517’de Yavuz Sultan Selim tarafından Mısır’a çağrılan Selman Reis Portekiz donanmasının gelmekte olduğu haberini alınca Cidde’de kalmıştır. Portekizlilerin Cidde’ye bu kadar yaklaşmaları İslam’ın kutsal topraklarını’da tehlike altına sokmuştur. Selman Reis, Cidde’de büyük topların da yardımıyla Portekizlilerin karaya çıkmasına müsaade etmemiştir.173 _{Sultan Selim’e, Portekiz donanmasının}

Cidde’yi kuşattığını ancak kendisinin limanı savunarak Portekizlilerinin karaya çıkmasına müsaade etmediğine dair bir rapor göndermiştir.

Portekizlilerin Cidde’den çekilmesinden sonra Selman Reis Yavuz Sultan Selim’in huzuruna çıkmak için Kahire’ye doğru yola çıkmıştır. Selman Reis 10 Eylül 1517’deYavuz Sultan Selim’in huzurana kabul edilerek emrine 5 kalyon ve 20 kadırga verilmiştir.

1521 yılında Portekiz kralı I. Manuel’in ölmüyle tahta III. João geçmiştir. Yeni kral askeri masrafları azaltma niyetinde olduğu için Portekizlilerin Hindistan politikalarında köklü bir değişikliğe gitmiştir. Bundan sonra Kızıldeniz’e yolculuk yapılmaması ve Hindistan’da kale inşa edilmemesi emrini vermiştir. Portekiz Kralı III. João artık sadece Müslüman ticaret gemilerine yapılan baskınlardan elde ettikleri ganimetler ile yetinme niyetindeydi.

Kanuni Sultan Süleyman Mısır’da yaşanan karışıklıkları düzeltmesi için veziriazamlarından İbrahim Paşa’yı,1524 yılında Mısır’a Osmanlı idaresini kuvvetlendirmek adına bazı tedbirler alması için göndermiştir. İbrahim Paşa’nın

172 _{İdris Bostan, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, Ankara 1992, s.20.} 173 _{Cengiz Orhonlu, Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, Ankara 1996, s. 7.}

43

Mısır’a geldiği haberini alan Selman Reis, Yemen’deki durumu ve Portekizlilerin faaliyetleri hakkında bilgi vermek için Kahire’ye gitmek üzere yola çıkmıştır. Selman Reis Kızıldeniz ve Hint Okyanusuna ilişkin 2 Mayıs 1525 tarihli bir layiha daha hazırlamıştır.174 _{Kahire’ye varınca İbrahim Paşa ile görüşüp ona layihasını}

sunmuştur.175 _{Bu layiha Osmanlıların Kızıldeniz ve Hint Okyanusu’nda izleyeceği yol}

için olukca önemli bir belgedir. Ayrıca, bu rapor da Selman Reis, Osmanlı gemilerinin ve toplarının tür ve sayılarını çalışan usta ve işçilerin sayılarını, gerekli araç gereçlerin sayılarını belirttikten sonra Portekizlilerin saldırısına maruz kalabileceklerini söylemiştir.176 _{Bunun yanı sıra Portekizlilerin Hint Okyanusu'ndaki konumu ve elde}

ettiği pozisyonları anlatmış ve ardından Diû'dan ve kale inşa etmiş oldukları başka bir yerden söz ederek, buraların çevrelerinden gelen değerli taşların Portekiz'e gönderildiğini de belirtmiştir. Goa'da Portekiz üssü bulunduğunu bildirip burada yaşayan yerlilerin kendilerini korumaya çalıştıklarından söz etmiştir. Kaliküt’te ise Portekizliler bir kale inşa edip kenti zapt etmişlerdir.177 _{Selman Reis raporunda bunları}

daha ayrıntılı bir biçimde dile getirmiş ve Portekizlilerin Hint Okyanusundan atılması için Yemen’in Osmanlı idaresine girmesi gerektiğini belirtmiştir. Selman Reis, İbrahim Paşa’yı Hint sularına bir sefer yapıp Portekizlileri buralardan çıkarmak için ikna etmiştir.178

Veziriazam İbrahim Paşa, 14 Haziran 1525’te Şam beylerbeyi olan Hadım Süleyman Paşa’yı Mısır Beylerbeyi olarak atamıştır. İbrahim Paşa, 19 parça gemi ve 4000 askerden oluşan bir donanma hazırlatmıştır. Bu donanmanın başkomutanlığına Hayruddin Hamza, amiralliğine ise Selman Reis’i getirmiştir. Hint Okyanusu’na gönderilmesi planlanan donanma, Portekizlilere karşı yapılan ilk ciddi sefer olacaktı.

174 _{Cengiz Orhonlu, a.g.e., s. 14.}

175 _{İdris Bostan, "Selman Reis”, DİA, İstanbul, 2009, c. 36, s. 444-446}

176 _{“Gemiler: 6 baştarde, 8 kadırga, 3 kalyate, 1 kayık, Silahlar: 7 badaluşka, kaleleri bombalamak için,}

13 yan topu, 57 zarbozan, 29 şayka, 95 demir top, 97 ufak top, 400 kantar barut, 530 bakır badaluşka güllesi, 900 bakır ufak top güllesi, raporda ayrıca zift, yelken bezi ve kürek gibi denizcilik malzemeleri de belirtilmektedir. Gemi yapımında çalışan elli kalafatçı, yirmi marangoz, iki demirci ve iki bıçkıcı da sayılmıştır. Buradaki kalafatçı ve marangoz sayısı Gelibolu (1518) ya da Galata’daki (1530) ana tersaneler için verilen sayılardan daha yüksektir. Liste yirmi topçu ve Anadolu’dan toplanan 1000 denizciyi de içermektedir.” Salih Özbaran, Yemen’den Basra’ya Sınırdaki Osmanlı, İstanbul 2004, s. 103.

177 _{Salih Özbaran, Umman’da Kapışan İmparatorluklar Osmanlı ve Portekiz, İstanbul 2013, s. 49.} 178 _{Cengiz Orhonlu, a.g.e., Ankara 1996, s. 13.}

44

Selman Reis Hint Okyanusu’na doğru yola çıktı ve ilk olarak Cidde’ye varmıştır. Burada Yemen’in Mustafa adında biri tarafından ele geçirildiğini öğrenince ona haber göndererek Yemen’i Hayruddin Hamza’ya vermesini bildirmiştir. Ancak Mustafa bu emre uymamış ve Selman Reis ile karşı karşıya gelmişlerdir. Bu savaşı kaybeden Mustafa yenilmiş ve Aden’e kaçmıştır. Selman Reis ve Hayruddin Hamza böylece Yemen’de tekrardan hakimiyet kurmuştur. Ancak Selman Reis kısa bir süre sonra Yemen’de bıçaklanarak öldürülünce Hint Okyanusuna yapılacak sefer de yarım kalmıştır. (1528)179