5237 sayılı TCK‟nun 50. maddesinde, kısa süreli hürriyeti bağlayıcı cezaların özel önleme amacını sağlayabilmek adına kısa süreli hürriyeti bağlayıcı cezalara seçenek yaptırımlar düzenlenmiĢtir.309 Kısa süreli hürriyeti bağlayıcı ceza, TCK‟nun 49. maddesinin 2. fıkrasında „hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası‟ Ģeklinde ifade edilmiĢtir. Cezanın sanığın durumuna uydurarak bireyselleĢtirilmesini sağlayan kurumlardan olan kısa süreli hürriyeti bağlayıcı cezalara seçenek olan yaptırımlar, TCK‟nun 50. maddesinde; adli para cezasına çevirme ile mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesi, en az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkânı da bulunan bir eğitim kurumuna devam edilmesi, mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanma, mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koĢuluyla kamuya yararlı bir iĢte çalıĢtırılma ile mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınması, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanma güvenlik tedbirleri Ģeklinde belirtilmiĢtir.310 Mahkeme, sanık hakkında tespit ettiği kısa süreli hapis cezasını, adli para cezasına veya sayılan güvenlik tedbirlerinden birine çevirirken sanığın kiĢiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu piĢmanlığa ve suçun iĢlenmesindeki özelliklere bakacaktır.311 309 Ġnce, s. 153-4 310 Özgenç, s. 638 311 Ġnce, s. 157; Artuç/Hırslı, 149 vd.
118 TCK‟nun 50. maddesine göre, mahkeme vermiĢ olduğu kısa süreli hapis cezasını adli para cezasına veya diğer güvenlik tedbirlerine çevirme noktasında kural olarak takdir yetkisine sahiptir. Ancak bazı durumlarda, mahkemenin kısa süreli hapis cezasını, söz konusu adli para cezasına ve diğer tedbirlerden birine çevirmesi zorunludur. Bu durumlar; daha önceden hapis cezasına mahkum olmamıĢ olmak kaydıyla sanığın suç iĢlediği tarihte 18 yaĢını tamamlamamıĢ veya 65 yaĢını tamamlamıĢ olması ile sanığın almıĢ olduğu kısa süreli hapis cezasının 30 güne kadar olmasıdır. Belirtmek gerekir ki, mahkemenin bu durumlarda, sanık hakkındaki kısa süreli hapis cezasını, adli para cezasına veya diğer tedbirlerden hangisine çevireceği konusunda yine takdir yetkisi bulunmaktadır.312
Mahkemenin bu Ģekilde seçenek yaptırımları uygulamasının zorunlu olduğu durumlar olduğu gibi seçenek yaptırımların uygulanmasının yasak olduğu durumlar da söz konusudur. Bunlardan en önemlisi, sanığın iĢlediği suçun yaptırımının hapis cezası veya adli para cezası Ģeklinde seçimlik olarak öngörülmesi halinde mahkemenin sanık hakkında hapis cezasına hükmetmesidir.313
Bu noktada ayrıca belirtmek gerekir ki, basit taksirle iĢlenen suçlar sonucunda verilen hapis cezası kısa süreli olmasa da mahkeme bu cezayı adli para cezasına çevirebilecektir. 50. maddenin 5. fıkrasına göre, sanığın kısa süreli hapis cezasının mahkeme tarafından adli para cezasına veya diğer tedbirlere çevrilmesi durumunda uygulamada asıl mahkumiyet artık kısa süreli hapis cezası değil çevrilen adli para cezası veya tedbir olacaktır. Mahkeme tarafından sanık hakkında verilecek güvenlik tedbirlerine çevirme kararının kesinleĢmesi üzerine, söz konusu kararın sanığa tebliğ edilmesi ile sanık tebliğden itibaren 30 gün içinde tedbirin gereklerini yerine getirmeye baĢlamaz, baĢlayıp da devam etmezse mahkeme çevirdiği kısa süreli hapis cezasının tamamen veya
312 Özgenç, s. 638; Artuk, Mehmet Emin, Türk Ceza Hukukunda Yaptırımlar Sistemi, Ceza Hukuku Dergisi, S. 4, Ağustos 2007, s. 69
119 kısmen infazına karar verecektir. ġayet hükmedilen tedbir, hükümlünün elinde olmayan nedenlerle yerine getirilememiĢse mahkemece tedbirin değiĢtirilerek baĢka bir tedbire hükmedilir.314
Buna göre, mahkeme tarafından seçenek yaptırımlara karar verilmesi durumunda, sanık hakkında ister adli para cezasına isterse de diğer güvenlik tedbirlerine hükmedilmiĢ bulunsun ortada bir mahkumiyet kararı bulunmaktadır.315 Bu karar adli sicil kaydına, adli para cezası veya güvenlik tedbiri olarak kaydedilecektir. Seçenek yaptırımın adli para cezası olması durumunda tekerrüre esas olacaktır.316 Sanık hakkında hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilmesi durumunda ise sanık hakkında verilmiĢ bir mahkumiyet kararı bulunsa bile bu mahkumiyet kararı askıda kalarak hukuki bir sonuç doğurmamakta, adli sicil kaydına geçmemekte sadece kendine özgü bir sicile kaydedilmekte ayrıca tekerrüre de esas teĢkil etmemektedir.317
Bu sonuçlar bakımından iĢlediği suç dolayısıyla aldığı ceza, kısa süreli hapis cezası olan sanık hakkında Ģartlarının oluĢması halinde hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmesi sanık lehine bir uygulama olacaktır. Yargısal içtihatlarla318
da daha lehe olduğu kabul edilen hükmün açıklanmasının geri bırakılması, somut olayda mahkeme tarafından seçenek yaptırımlardan önce değerlendirilecek,319 hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmesi durumunda ise artık CMK‟nun 231. maddesinin 7. Fıkrasında yer alan„‟Açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilen hükümde, mahkûm olunan hapis cezası ertelenemez ve kısa süreli olması
314 Artuç/Hırslı, 176-7 315 Gündüz, s. 156 316 Artuk, s. 75 317 Aras, s. 85-6
318 „‟….KoĢullu bir düĢme nedeni oluĢturan hükmün açıklanmasının geri bırakılması müessesesi (mahkumiyet, suç niteliği ve ceza miktarına iliĢkin) objektif koĢulların varlığı halinde, diğer kiĢiselleĢtirme hükümlerinden önce ve resen mahkemece değerlendirilerek, uygulanması yönünde kanaate ulaĢıldığı takdirde, hiçbir isteme bağlı olmaksızın öncelikle uygulanacak, koĢullarının bulunmadığı veya uygulanmaması yönünde kanaate ulaĢıldığı takdirde ise diğer kiĢiselleĢtirme nedenleri değerlendirilebilecektir….‟‟ YCGK, 19.02.2008, 2008/346 E. 2008/25 K.
120 halinde seçenek yaptırımlara çevrilemez.‟‟ Ģeklindeki amir hüküm nedeniyle seçenek yaptırımlara karar verilemeyecektir.
B. Yeni Türk Ceza Kanunu’nda Düzenlenen Erteleme Kurumundan