Sarıçayır Graniti

Sarıçayır granitinden alınan örneklerde ana oksitlerden SiO2, Al2O3, Fe2O3, MgO, CaO, Na2O, K2O, TiO2, P2O5, MnO ve Cr2O3’ ün ortalama içerikleri sırasıyla; % 70.96, % 9.9, % 4.8, % 0.32, % 6.65, % 1.46, % 2.75, % 0.11, % 0.02, % 0.15, % 0.00 iken iz elementlerden Ba, Rb, Cu, Pb, Zn, Ni, As, Cd, Sb, Au, Co, ortalamaları sırasıyla; 63.33ppm, 183.25 ppm, 7.95 ppm, 17.72 ppm, 25.83 ppm, 3.42 ppm, 70.48 ppm, 0.13 ppm, 14.02 ppm, 8.27 ppb, 5.72 ppm bulunmuştur (Çizelge 4.4).

Sarıçayır granitlerinden derlenen numunelerin kimyasal analiz sonuçları student t testine tabi tutulduğunda Fe2O3, MgO, CaO, Na2O, K2O, TiO2, Ba, Co, Rb, Sr, W, Cu, Pb, Zn, Ni ve As değerlerindeki fark oldukça yüksek olduğundan standart sapma ve standart hataları da yüksek çıkmıştır. Dolayısıyla bu örneklerin ait oldukları anakitlenin ilgili element içeriği hakkında yapılan yorumlar anlamlı çıkmamaktadır. Bu durum sözkonusu bileşenlerin en azından birden fazla faktöre bağlı olarak sahaya yerleştiklerini düşündürmektedir. Özellikle N12, N12d ve N14 kodlu numunelerin yüksek Rb, Zr ve Pb granitlerin içindeki ince damarlar ve saçılımlar şeklindeki epidot ve kuvars zenginleşmelerine bağlanabilmektedir. Bu mununelerdeki yüksek değerler student t testine de etki etmiş ve anakitle aritmetik ortalamasının tahminini tutarsız kılmıştır. Dolayısıyla Sarıçayır graniti sokulum kayaçların oluşum ve yerleşimi sırasında meydana gelen magmatik faaliyetlerden kaynaklanan cevherli çözeltilere maruz kaldıkları ve kısmen cevherleştikleri düşünülmektedir.

Sarıçayır granitine ait örneklerde yapılan kimyasal analizlerde ortalama % 70.96 SiO2 bulunmakta olup bu numunelerin alındığı anakitlede (Karadoru Granitoyidi) % 51- % 92 aralığında SiO2 beklenmektedir. N12, N12-d, N14, N14-A ve N16 numuneleri % 70’ten fazla SiO2 içermekte olup bu numunelerin makro incelemelerinde kuvarsit oldukları belirlenmiştir. Ancak N16-A numunedeki düşük SiO2 ve yüksek CaO içeriği bu numunenin granit- karbonatlı kayaç dokanağına ait olduğunu göstermektedir.

Alınan numunelerin ortalama Fe2O3 içeriği % 4.82 olup granitik kayaçlardan (Misra, 2000) daha fazla Fe içermektedirler. Sarıçayır granitlerinde % 0.7 ile % 13.76 aralığında Fe2O3 bulunmakta olup biyotit, amfibol ve özellikle andradit bileşiminde granatlarla mikroskobik incelemelerde az oranda rastlanan magnetit, pirit ve kalkopiritlerin bünyelerindeki Fe’de bu zenginleşmeye etki etmiştir.

Sarıçayır granitlerinin Al2O3 içerikleri % 9.9 olup granitik kayaçlardan daha az Al içermektedirler. Al bulunduran ana minerallerden alkali feldispatlar ve plajioklaslar kuvarsa göre nisbi olarak daha az oranda bulunmaktadırlar. Bu durum granit aplitlerin yerleşimi esnasında bol miktarda SiO2 zenginleşmesi ile açıklanabilmekedir.

Yine bu kayaçlarda % 6.65 oranında CaO bulunmakta olup granitik kayaçlardaki bulunuşundan oldukça fazladır. Dolayısıyla CaO inceleme alanında plajioklasların yanı sıra karbonatlı kayaçlardaki Ca ve skarn zonunda zenginleşen epidot, hornblend ve diğer Ca-silikatlara bağlı olarak zenginleşmiştir.

Çizelge 4.4.Sarıçayır granitine ait ana oksit ile iz element miktarları ve istatiksel analiz özetleri (AO: Aritmetik ortalama, SS: Standart sapma, SH: Standart hata, th: Hesaplanan t değeri, AS: Ana kitle aritmetik ortalamasına ait alt sınır, ÜS: Ana kitle aritmetik ortalamasına ait üst sınır, Eleman sayısı: 6, Tablo t değeri: 2.57).

N12 N12-D N14 N14-A N16 N16-A AO SS SH t AS ÜS SiO2(%) 77.54 76.77 75.85 88.57 73.82 33.21 70.96 19.21 7.84 9.05 50.81 91.11 Al2O3(%) 12.26 12.85 12.65 0.25 9.12 12.29 9.90 4.92 2.01 4.93 4.74 15.07 Fe2O3(%) 0.45 0.45 0.7 8.23 5.3 13.76 4.82 5.42 2.21 2.18 -0.87 10.50 MgO(%) 0.04 0.05 0.06 0.01 0.16 1.57 0.32 0.62 0.25 1.25 -0.33 0.96 CaO(%) 0.62 0.64 0.85 0.13 8.99 28.69 6.65 11.31 4.62 1.44 -5.22 18.52 Na2O(%) 3.13 2.91 2.69 0.01 0.02 0.01 1.46 1.59 0.65 2.25 -0.21 3.13 K2O(%) 5.12 5.21 5.81 0.02 0.2 0.15 2.75 2.89 1.18 2.33 -0.28 5.78 TiO2(%) 0.08 0.12 0.14 0.01 0.13 0.19 0.11 0.06 0.02 4.47 0.05 0.18 P2O5(%) 0.01 0.01 0.01 0.02 0.02 0.05 0.02 0.02 0.01 3.16 0.00 0.04 MnO(%) 0.02 0.01 0.02 0.08 0.11 0.67 0.15 0.26 0.10 1.45 -0.12 0.42 Cr2O3(%) 0.002 0.002 0.002 0.003 0.002 0.004 0.00 0.00 0.00 7.32 0.00 0.00 Ba(ppm) 132 37 172 30 4 5 63.33 71.07 29.01 2.18 -11.23 137.89 Be(ppm) 5 5 6 1 1 1 3.17 2.40 0.98 3.23 0.65 5.69 Co(ppm) 0.3 0.5 1.1 22.6 1.1 8.7 5.72 8.87 3.62 1.58 -3.59 15.02 Ga(ppm) 12.9 14.7 13.4 1.3 10.7 13.5 11.08 4.97 2.03 5.46 5.87 16.30 Rb(ppm) 326.5 366.5 376.7 1.5 15.3 13 183.25 190.66 77.84 2.35 -16.79 383.29 Sn(ppm) 3 5 5 1 3 3 3.33 1.51 0.61 5.42 1.75 4.91 Sr(ppm) 61.5 31.8 77 8.6 432.7 401.7 168.88 194.04 79.22 2.13 -34.70 372.47 Ta(ppm) 4.7 7.7 4.5 0.1 3.6 5 4.27 2.46 1.01 4.24 1.68 6.85 Th(ppm) 94 53.7 44.3 0.2 31.2 90.4 52.30 35.82 14.62 3.58 14.72 89.88 U(ppm) 22.8 14 14.2 0.4 43.6 58.9 25.65 21.63 8.83 2.90 2.95 48.35 V(ppm) 8 8 10 8 10 18 10.80 4.15 1.69 6.38 6.45 15.15 W(ppm) 1.7 3.2 4.8 36.4 1.1 9.9 9.52 13.54 5.53 1.72 -4.69 23.73 Zr(ppm) 104.9 107.4 103.3 5.7 92.5 202.1 102.65 62.32 25.44 4.03 37.26 168.04 Mo(ppm) 1.1 0.9 0.9 2.9 1.1 0.9 1.30 0.79 0.32 4.03 0.47 2.13 Cu(ppm) 5.3 3.8 28.1 8.6 1.2 0.7 7.95 10.28 4.20 1.89 -2.84 18.74 Pb(ppm) 15.1 16.5 10.9 55.4 1.6 6.8 17.72 19.25 7.86 2.25 -2.49 37.92 Zn(ppm) 6 8 5 101 6 29 25.83 37.94 15.49 1.67 -13.98 65.64 Ni(ppm) 0.3 0.4 0.9 6.6 1.6 10.7 3.42 4.28 1.75 1.96 -1.07 7.91 As(ppm) 2.8 2.5 7.3 384.8 8 17.5 70.48 154.08 62.90 1.12 -91.18 232.14 Cd(ppm) 0.1 0.1 0.1 0.3 0.1 0.1 0.13 0.08 0.03 4.00 0.05 0.22 Sb(ppm) 0.3 0.3 0.2 78.1 3.7 1.5 14.02 31.42 12.83 1.09 -18.95 46.99 Bi(ppm) 0.2 0.6 10.6 0.8 0.6 0.2 2.17 4.14 1.69 1.28 -2.18 6.51 Ag(ppm) 0.1 0.1 0.1 0.7 0.1 0.1 0.20 0.24 0.10 2.00 -0.06 0.46 Au(ppb) 5.6 0.5 2.5 40.5 0.5 0 8.27 15.93 6.50 1.27 -8.44 24.98 Hg(ppm) 0.01 0.01 0.36 100 29.95 2.71 22.17 39.89 16.28 1.36 -19.68 64.02

İncelenen numunelerdeki K2O içeriği % 2.75 olup bu kayaçlarda % 0.15 ile % 5.81 aralığında K2O vardır. Özellikle N12, N12-d ve N14 numunelerinde en az % 5.18 oranında K2O vardır. Bu durum kayaçta yaygın olarak gözlenen K-feldispat ve az oranda gözlenen biyotitlerle birlikte yer yer bulunan amfibollerde K2O’in yerleştiğini düşünüdürmektedir.

Rb ortalama 184 ppm oranında bulunmakta olup bu numunelerin alındığı anakitlede (Karadoru Granitoyidi) 383 ppm’e kadar Rb beklenmektedir. Özellikle N12, N12-d ve N14 numuneleri 325 ppm’den fazla Rb içermekte olup bu numunelerin granitik magmanın katılaşması sırasında, geç evre magmatik eriyiğinde zenginleştiğini göstermektedir. Ayrıca kayaçlarda yer yer % 5’leri aşan K ile kimyasal benzerlikleri nedeniyle K-feldispat, biyotit ve amfibollerde konsantre oldukları düşünülmektedir. Ancak N14-A, N16 ve N16-A kodlu numuneler düşük Rb içermektedirler. Dolayısıyla alınan örneklerde Rb değerleri zenginleşme ve fakirleşme göstermektedir. Bunun nedeni iki farklı magmanın karışması olabileceği gibi franksiyonel kristallenme sürecinde Rb bakımından zenginleşme olduğunu göstermektedir (Çizelge 4.4).

Sarıçayır granitlerinde ortalama % 1.46 Na2O bulunmakta olup bu kayaçlarda % 0.01 - % 3.13 aralığında Na2O vardır. Na esas olarak plajioklaslarda yer alırken sınırlı oranda amfibollerde de konsantre olmuştur. Alınan numunelerdeki Ba elementinin artan SiO2 karşısında fazla artmaması bu elementin başta biyotit olmak üzere feldspatların bünyesinde tutulduğunu göstermektedir (Çizelge 4.4).

NTE ve bazı iz elementler kullanılarak hazırlanan kondritlere göre normalize edilmiş değerler spider diyagramında genel olarak yüksek Th, Ta, Hf ve düşük Rb, Sr değerleri gözlenmektedir. Nb negatif anomali, Th, Ta ve Hf pozitif anomali göstermektedir. Bunun nedeni kabuksal kirlenme ve/veya dalma batma olabilir. Çünkü kabuksal malzemeler Nb ve Ti bakımdan fakirken, Pb, Th, U, K, Ba ve Cs bakımından zengindir. Diğer taraftan dalma batma zonlarında 80-110 km derinilklerde rutil, perovskit gibi minerallerin bünyesine Nb, Ti ve Ta tutunur, Sr, Ca elementi ile birlik oluşturmasından dolayı yüksek sıcaklık plajiyoklaslarında bol miktarda bulunur. Ancak Sr’nin fakirleşmesi daha önce kristallenen Ca-plajiyoklasların bünyesine girerek ortamdan uzaklaştığını gösterir. Ayrıca yüksek Th, kabuksal kirlenmenin sonucudur (Şekil 4.64).

.01 0.1 1 10 100 1000 10000 Ba Rb Th Nb Ta La Ce Sr Nd Sm Zr Hf Y Yb K a y a ç /K o n d r it .01 0.1 1 10 100 1000 La Ce Pr Nd Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu K a y a ç /K o n d r it

ġekil 4.64. Sarıçayır granitinin kondrite (Thompson, 1982; Nakamura, 1974) göre normalize edilmiş nadir toprak element spider diyagramları.

Sarıçayır granitinin oluştuğu ortamı yorumlamak için Pearce ve ark. (1984) tarafından Rb, Y, Nb iz elementleri kullanılarak oluşturdukları diyagramlar kullanılmıştır. Kullanılan diyagramdaki iz elementlerle ilgili aynı araştırıcılara göre; Y normal okyanus ortası sırt ve levha içi granitoyitlerinde volkanik yay granitoyitlerine kıyasla daha yüksek olduğunu, Nb levha içi granitoyitlerinde zenginleşme gösterdiğini, Rb miktarının ise levha içi granitler (WPG) ile volkanik yay (VAG)- çarpışma ile eş yaşlı granitoyitler (Syn-COLG) ayrım yaptığını belirtmişlerdir (Şekil 4. ) Diyagramlar Nb’a karşı Y ve Rb’a karşı Y+Nb iz düşürülerek oluşturulmuştur. Nb’a karşı Y’un iz düşürüldüğü diyagramda örneklerin çoğu VAG+Syn-COLG bölgesine düştüğü görülmüştür. Daha sonra bu ortamları birbirinden ayırmak için Rb/Y+Nb diyagramı kullanılmıştır. İncelenen örnekler volkanik yay granitoyitleri ve levha içi granitoyitleri alanına düşmüşlerdir (Şekil 4.65)

1 10 100 1000 2000 1 10 100 1000 VAG + Syn-COLG WPG ORG Y Nb 1 10 100 1000 2000 1 10 100 1000 2000 Syn-COLG W PG ORG VAG Y+Nb Rb

ġekil 4.65. Sarıçayır granitinin Pearce ve ark. (1984)’ nın granitoyit tektonik sınıflandırma diyagramlarındaki yeri (VAG: Volkanik yay granitoyitleri, Syn-COLG: Çarpışma ile eş zamanlı granitoyitler, ORG: Okyanus ortası sırtı granitoyitleri, WPG: Levha içi granitoyitler).

Sarıçayır granitine ait örneklerin Zr’a karşı TiO2 değişim diyagramı Şekil 4.66’da görülmektedir. Alınan örnekler granit alanına düşmüşlerdir.

ġekil 4.66. Sarıçayır granitinin Zr/TiO2 diyagramı.

Sarıçayır granitine ait olan numunelerde gerçekleştirilen analizler sonucunda elde edilen bileşenlerin birbirleri ile olan ilişkilerinin belirlenmesi amacıyla bileşenler arasında basit korelasyon analizi yapılmıştır.

Analizi yapılan bileşenlerden SiO2; Na2O, K2O, Ba, Rb, Mo, Cu, Pb, As, Sb, Ag, Au ve Hg ile zayıf pozitif, MgO, CaO, P2O5, MnO, U, V ve Zr ile çok kuvvetli, Fe2O3, TiO2, Cr2O3, Sr, Th ve Ni ile kuvvetli, Al2O3, Ga ve Ta ile zayıf negatif korelasyon göstermektedir (Çizelge 4.5). Buna göre Si granitik kayaçlardaki normal dağılımına ek olarak biyotit, plajioklas ve alkali feldispatlarda yoğunlaşmıştır. Si’un granititk kayaçlardan daha fazla olması ise karbonatlı kayaçların içine sokulum yapan bu kayaçların çeper zonlarında SiO4-2

çözeltilerinin yoğunlaşmasına bağlanabilmektedir. Özellikle W, Mo, Pb, Zn, Cu, As, Sb, Au ve Ag bu evrede yerleşmiştir.

Sarıçayır Granitlerinde Al2O3; Ga ve Ta ile çok kuvvetli, K2O, TiO2, Rb, Sn, Th, V ve Zr ile kuvvetli, Na2O ve U ile zayıf pozitif; Co, W, Mo, Pb, Zn, As, Sb, Ag, Au ve Hg ile çok kuvvetli Fe2O3 ve Ni ile zayıf negatif korelasyona sahiptir. Bu durum Al2O3’in bu kayaçları oluşturan alkali feldispatlar ile plajioklasların yanı sıra biyotit, amfibol ve epidotların bünyelerinde tutulduğunu ve diğer iz elementlerden önce yerleştiğini göstermektedir.

İncelenen numunelerde Fe2O3; P2O5, MnO, Cr2O3 ve Ni ile çok kuvvetli, MgO, CaO ve Co ile kuvvetli, Sr, U, V, W, Zr, Zn, As, Sb, Ag ve Au ile zayıf pozitif korelasyona sahipken, Na2O, K2O ve Rb ile çok kuvvetli, Ba ile kuvvetli, Ga, Sn, Ta, Cu ve Bi ile zayıf negatif korelasyona sahiptir. Sarıçayır granitlerinde özellikle biyotit, hornblend, epidot ve granat gibi mafik minerallerde yer alan Fe andradit tütü granatlar içinde oldukça bol miktarda yer alabilmektedir. Mg, Ca ve Mn gibi ana bileşenlerle

0. 0 0.2 0.4 0.6 0. 8 1. 0 1. 2 1. 4 1. 6 1. 8 2. 0 2. 2 0 100 200 300 400 500 600 Granit Granodiyorit

Felsik Kayaç Alanı

MUM Kayaç Alanı

TiO2 Zr

pozitif korelasyona sahip olmaları epidot, biyotit ve andraditlerin bünyelerinde birlikte bulunduklarını düşündürümektedir. Ayrıca snırlı oranda gözlenen magnetit ve skarn zonunda yaygın olan pirit ve kalkopiritlerle yer yer sfaleritlerin bünyelerinde Fe bulunmaktadır.

MgO; CaO, P2O5, MnO ve Cr2O3 ile çok kuvvetli, TiO2, Sr, U, V, Zr ve Ni ile kuvvetli, Th ile zayıf pozitif, Na2O, K2O, Ba, Rb, Cu, Pb ve Au ile zayıf negatif korelasyon göstermektedir. Mg bu kayaçlarda gözlenen biyotit, amfibol, granat ve epidotların kafes yapılarında olağan olarak bulunurken ayrıca Na, K gibi bileşenlerle negatif korelasyonu sadece mafik minerallerde konsantre olduğunu göstermektedir.

CaO; P2O5, MnO ve U ile çok kuvvetli, TiO2, Cr2O3, Sr, V, Zr ve Ni ile kuvvetli, Th ile zayıf pozitif, Na2O, K2O, Ba, Rb, Mo, Cu, Pb ve Au ile zayıf negatif korelasyon göstermektedir. Granitik kayaçlarda Ca daha çok plajioklasların bünyelerinde bulunurken ayrıca diğer Ca-silikatlardan epidot ve granatlarda da yer alabilmektedir.

68

Çizelge 4.5. Sarıçayır granitine ait ana oksit ve bazı iz elementlerin korelasyon katsayıları.

S iO 2 Al 2 O3 Fe 2 O3 Mg O Ca O Na 2 O K2 O TiO 2 P2 O5 Mn O Cr 2 O3 _{Ba Be Co Ga Rb Sn Sr Ta Th U V W Zr Mo Cu Pb Zn Ni As Sb Bi Ag Au Hg} SiO2 1.00 Al2O3 -0.46 1.00 Fe2O3 -0.67 -0.35 1.00 MgO -0.98 0.26 0.81 1.00 CaO -0.96 0.24 0.82 0.97 1.00 Na2O 0.33 0.59 -0.86 -0.47 -0.57 1.00 K2O 0.32 0.61 -0.86 -0.46 -0.56 0.99 1.00 TiO2 -0.80 0.79 0.21 0.67 0.70 0.00 0.07 1.00 P2O5 -0.88 -0.02 0.94 0.95 0.96 -0.71 -0.70 0.49 1.00 MnO -0.94 0.14 0.88 0.99 0.98 -0.57 -0.57 0.59 0.98 1.00 Cr2O3 -0.72 -0.24 0.94 0.85 0.79 -0.65 -0.66 0.22 0.93 0.90 1.00 Ba 0.33 0.35 -0.67 -0.43 -0.52 0.76 0.80 -0.07 -0.59 -0.49 -0.50 1.00 Be 0.32 0.59 -0.85 -0.46 -0.57 0.97 1.00 0.07 -0.70 -0.57 -0.65 0.84 1.00 Co 0.10 -0.88 0.61 0.12 0.07 -0.63 -0.64 -0.58 0.35 0.23 0.62 -0.38 -0.62 1.00 Ga -0.46 1.00 -0.34 0.26 0.25 0.57 0.58 0.80 -0.01 0.14 -0.24 0.28 0.56 -0.89 1.00 Rb 0.31 0.62 -0.86 -0.46 -0.56 0.98 1.00 0.08 -0.70 -0.57 -0.65 0.77 0.99 -0.64 0.59 1.00 Sn -0.10 0.83 -0.58 -0.09 -0.12 0.69 0.76 0.60 -0.34 -0.21 -0.48 0.43 0.76 -0.80 0.84 0.78 1.00 Sr -0.69 0.21 0.59 0.65 0.80 -0.63 -0.61 0.66 0.69 0.67 0.38 -0.55 -0.62 -0.18 0.23 -0.61 -0.09 1.00 Ta -0.33 0.89 -0.39 0.16 0.12 0.61 0.60 0.65 -0.10 0.04 -0.26 0.11 0.56 -0.79 0.92 0.63 0.84 0.05 1.00 Th -0.63 0.78 0.00 0.52 0.45 0.39 0.34 0.58 0.29 0.43 0.16 0.21 0.31 -0.54 0.76 0.33 0.34 0.22 0.63 1.00 U -0.86 0.44 0.56 0.80 0.89 -0.42 -0.43 0.78 0.75 0.79 0.46 -0.43 -0.44 -0.29 0.46 -0.43 0.03 0.93 0.28 0.56 1.00 V -0.91 0.74 0.35 0.80 0.82 -0.07 -0.04 0.96 0.63 0.73 0.37 -0.11 -0.04 -0.48 0.74 -0.04 0.41 0.71 0.56 0.72 0.88 1.00 W 0.25 -0.91 0.47 -0.03 -0.10 -0.51 -0.52 -0.68 0.19 0.07 0.49 -0.27 -0.49 0.98 -0.91 -0.52 -0.74 -0.33 -0.79 -0.62 -0.46 -0.61 1.00 Zr -0.91 0.78 0.31 0.80 0.78 0.05 0.06 0.92 0.60 0.72 0.39 -0.08 0.04 -0.48 0.79 0.06 0.44 0.58 0.65 0.82 0.82 0.98 -0.60 1.00 Mo 0.49 -0.98 0.28 -0.29 -0.31 -0.45 -0.48 -0.85 -0.03 -0.18 0.24 -0.23 -0.46 0.91 -0.98 -0.49 -0.81 -0.38 -0.86 -0.71 -0.56 -0.79 0.94 -0.79 1.00 Cu 0.33 0.07 -0.43 -0.36 -0.44 0.41 0.53 -0.04 -0.44 -0.40 -0.32 0.80 0.60 -0.08 0.02 0.51 0.40 -0.46 -0.11 -0.24 -0.50 -0.17 0.03 -0.23 -0.01 1.00 Pb 0.53 -0.86 0.13 -0.34 -0.42 -0.20 -0.23 -0.87 -0.15 -0.25 0.20 -0.08 -0.21 0.86 -0.87 -0.23 -0.63 -0.63 -0.68 -0.61 -0.72 -0.82 0.92 -0.77 0.94 0.09 1.00 Zn 0.22 -0.92 0.51 0.00 -0.06 -0.56 -0.58 -0.68 0.23 0.10 0.51 -0.35 -0.56 0.99 -0.92 -0.58 -0.80 -0.27 -0.80 -0.60 -0.40 -0.60 0.99 -0.58 0.95 -0.07 0.91 1.00 Ni -0.67 -0.33 0.97 0.81 0.77 -0.74 -0.74 0.16 0.92 0.87 0.99 -0.55 -0.72 0.67 -0.33 -0.74 -0.54 0.41 -0.36 0.05 0.44 0.31 0.55 0.31 0.32 -0.31 0.24 0.57 1.00 As 0.42 -0.96 0.34 -0.21 -0.25 -0.47 -0.49 -0.80 0.03 -0.10 0.32 -0.24 -0.46 0.94 -0.97 -0.49 -0.77 -0.38 -0.83 -0.71 -0.55 -0.74 0.98 -0.74 0.99 0.03 0.95 0.98 0.40 1.00 Sb 0.44 -0.97 0.33 -0.23 -0.27 -0.48 -0.49 -0.81 0.02 -0.13 0.30 -0.26 -0.47 0.93 -0.97 -0.50 -0.77 -0.37 -0.84 -0.72 -0.55 -0.76 0.97 -0.76 0.99 0.01 0.95 0.97 0.37 1.00 1.00 Bi 0.16 0.23 -0.38 -0.24 -0.28 0.36 0.50 0.19 -0.34 -0.28 -0.31 0.73 0.56 -0.23 0.19 0.48 0.53 -0.25 0.02 -0.17 -0.29 0.04 -0.14 -0.04 -0.21 0.97 -0.14 -0.24 -0.30 -0.16 -0.18 1.00 Ag 0.45 -0.96 0.31 -0.24 -0.28 -0.45 -0.46 -0.81 0.00 -0.14 0.29 -0.23 -0.44 0.93 -0.96 -0.47 -0.76 -0.40 -0.83 -0.71 -0.57 -0.77 0.97 -0.76 0.99 0.03 0.96 0.97 0.36 1.00 1.00 -0.16 1.00 Au 0.50 -0.94 0.24 -0.30 -0.35 -0.37 -0.39 -0.86 -0.07 -0.20 0.24 -0.13 -0.37 0.90 -0.96 -0.40 -0.76 -0.47 -0.84 -0.67 -0.62 -0.80 0.95 -0.79 0.99 0.07 0.97 0.95 0.30 0.99 0.99 -0.14 0.99 1.00 Hg 0.46 -1.00 0.35 -0.26 -0.23 -0.60 -0.62 -0.77 0.03 -0.14 0.23 -0.37 -0.60 0.88 -0.99 -0.62 -0.81 -0.19 -0.88 -0.80 -0.44 -0.74 0.90 -0.78 0.97 -0.07 0.85 0.91 0.33 0.96 0.97 -0.23 0.96 0.93 1.00

Granitlerde Na2O; K2O ve Rb ile çok kuvvetli, Ba, Sn ve Ta ile kuvvetli, Ga, Th, Cu ve Bi ile zayıf pozitif korelasyon gösterirken P2O5, Cr2O3, Co, Sr, Ni ve Hg ile kuvvetli, MnO, U, V, Mo, Zn, As, Sb ve Au ile zayıf negatif korelasyona sahiptir. Esas olarak plajioklaslarda bulunan Na az miktarda amfibol ve epidotlarda da yer alabilmektedir. K ve Rb ile kuvvetli pozitif korelasyona sahip olmaları granitlerde plajioklas, K-feldispat, biyotit ve amfibollerin birlikte oluştuklarını da göstermektedir.

İncelenen numunelerdeki K2O; Rb ile çok kuvvetli, Ba ve sn ile kuvvetli, Ga, Ta, Th, Cu ve Bi ile zayıf pozitif, P2O5, Cr2O3, Co, Sr, Ni ve Hg ile kuvvetli ve MnO, U, W, Mo, Zn, As, Sb, Ag ve Au ile zayıf negatif korelasyona sahiptir. K daha çok alkali feldispatlar olmak üzere biyotit ve amfibollerde yaygın olarak bulunmaktadır. Bu minerallerde bir miktar K-Rb değişimi söz konusudur. K’un aynı zamanda bir çok iz elementle negatif korelasyona sahip olması granitik kayaçlarda birincil minerallerin bünyelerinde tutulduklarını da göstermektedir.

Sarıçayır granitlerinde ana bileşenlerde gözlenen bu korelasyonlara ek olarak; TiO2; V ve Zr ile, P2O5; MnO, Cr2O3 ve Ni ile; MnO; Cr2O3 ve Ni ile, Cr2O3; Ni ile, Co; W, Mo, Pb, Zn, As, Sb, Ag, Au ve Hg ile, Ga; Ta ile Sr; U ile, U; V ile, V; Zr ile, W; Mo, Pb, Zn, As, Sb, Ag, Au ve Hg ile, Mo; Pb, Zn, As, Sb, Ag, Au ve Hg ile, Cu; Bi ile, Pb; Zn, As, Sb, Ag ve Au ile, Zn; As, Sb, Ag, Au ve Hg ile, As; Sb, Ag, Au ve Hg ile, Sb; Ag, Au ve Hg ile, Ag; Au ve Hg ile Au; Hg ile çok kuvvetli pozitif korelasyon göstermektedir. Ayrıca TiO2; ile Mo, Pb ve Au ile, Co; Ga ile; Ga; W, Mo, Pb, Zn, As, Sb, Ag, Au ve Hg ile, Ta; Mo ve Hg ile çok kuvvetli negatif korelasyona sahiptir (Tablo 4.3). Buna göre granitik kayaçlardaki iz elementlerden W, Mo, Co, Pb, Zn, As, Sb, Ag, Au ve Hg bu kayaçlarda ana bileşenlerden farklı bir olayla bulunmaktadırlar.

Sarıçayır granitlerinde basit korelasyon analizlerinde ortaya çıkan ilişkilerin ve yapılan yorumların tutarlılığının denetlenmesi amacıyla kuvvetli korelasyona sahip olan bileşenlerde regresyona uyum testleri gerçekleştirilmiştir. Regresyona uyum testlerinde bir çok bileşen arasındaki korelasyonların anlamlı olduğu ancak bazı bileşenlerin aralarında ortaya çıkan kuvvetli korelasyonların tesadüfen ortaya çıktığı belirlenmiştir. Bu bileşenlere ait regresyon dağılım diyagramları hazırlanmış ve noktaların regresyon doğrusuna uyumu belirlenmiştir. Bazı diyagramlarda noktaların regresyon doğrusuna uyumu önemli görülürken bir çok bileşen çiftinde birkaç örnekteki çok düşük veya çok yüksek değerlerden dolayı noktaların regresyon doğrularına uyumu önemli görülmemiştir. Fe2O3-MnO, Cu-Bi, SiO2-MgO, MgO-CaO, Pb-Zn, P2O5-Cr2O3 çiftlerinin dağılım diyagramlarında noktaların regresyon dğrusuna uyumları zayıftır.

Na2O - K2O, Ni-Cr2O3 element çiftleri için yapılan basit regresyon analizleri ve buna göre hazırlanan regresyon dağılım diyagramlarında ise genel olarak noktaların regresyon doğrusuna uyumu önemli görülmektedir (Şekil 4.67).

ġekil 4.67. Sarıçayır granitine ait kuvvetli korelasyona sahip bazı bileşen çiftlerine ait regresyon dağılım diyagramları.

Sarıçayır granitine korelasyon katsayılarına göre ikili bileşenler arasındaki ilişkilerin daha fazla bileşen arasında var olup olmadığının yani bir grup veya kümelenmenin belirlenmesi amacıyla küme analizleri (cluster) yapılmıştır. Ortak korelâsyon katsayıları kullanılarak hazırlanan hiyerarşik cluster analizi grafiklerinde (dendrogram) dört belirgin grup ortaya çıkmaktadır (Şekil 4.68).

ġekil 4.68. Sarıçayır granitinden derlenen örneklerin koefitik korelâsyon katsayılarına göre yakınlık sıralaması. İz El em ent G rubu Fe -Ni Gr u b u Ca -Mg Gr u b u A l Ti Gru bu K -N a Grubu Fe -Ca -Mg G rubu

Cluster analizinde birinci grup aralarında çok kuvvetli korelasyonlar bulunan As-Sb-Ag-Mo-Au-Hg-Pb-W-Zn-Co ve ve gruba eklenen SiO2 ile temsil edilmektedir. Bu grup iz element grubu olarak adlandırılmış olup diğer bileşenlerden farklı süreçlerle sahaya yerleşmişlerdir.

Dendrogramda ikinci grup Fe2O3-Ni- Cr2O3 alt grubuna eklenen MgO-CaO- MnO-P2O5-(Sr-Cu) grubu ile temsil edilmektedir. Bu grup Fe-Ca-Mg grubu olarak adlandırılmış olup Si dışında skarn zonundaki Ca-silikat minerallerinde bulunabilecek ana bileşenlerden oluşmaktadır. Bu grup aynı zamanda plajioklaslarla birlikte magnetit, pirit ve kalkopiritlerde bulunan Fe’i de kapsamaktadır.

Sarıçayır granitlerinin cluster analizi dendrogramında üçüncü grup K-Na grubu olarak adlandırılmış olup K2O-Rb-Be-Na2O-Ba grubuna eklenen Cu-Bi çifti ile temsil edilmektedir. Bu grup granitik kayaçlardaki alkali feldispat, plajioklas ve biyotitlerdeki K ve Na’yı kapsamakta olup granitik kayaçların ilk yerleşim evresinde ortaya çıkmışlardır. Alkali feldispat ve biyotitlerde K’un yerini kısmen Rb alırken biyotitlerde Ba zengileşmesi söz konusudur.

Cluster analizinde dördüncü grup Al2O3-Ga-Ta grubuna eklenen Sn ve bu gruba uzaktan eklenen V-TiO2-Zr ile temsil edilmektedir. Bu grup ise Al – Ti grubu olarak adlandırılmıştır. Granitik kayaçlarda hem feldispatlarda hem de biyotit, amfibol gibi minerallerde bulunan Al ilerleyen alterasyonla kısmen azalmış olup Al yerine Ga ve Ta gibi bileşenler yerleşmiştir. Ayrıca biyotitlerde TiO2 zenginleşmesi gerçekleşmiştir.

Cluster analizi verilerine göre sahada granitik kayaçların ana bileşenleri olan felsik mineraller (kuvars, alkali feldispat ve plajioklas) ve mafik mineraller (biyotit ve amfibol) granitleirn yerleşimi ve yan kayaçları ile etkileşimi sonucu kısmen alterasyona uğramışlar ve bazı iz elementler bakımından zenginleşmişlerdir. Granitlerin sokulumu ile Nilüfer birimine ait pelitik kayaçlarda ve bu birimin içindeki karbonatlı kayaç bloklarında Kontakt metamorfizma şartları hakim olmuş ve hem granitik kayaçlarda hem de yan kayaçlarında önemli mineralojik değişimler gerçekleşmiştir.

Sarıçayır granitlerine ait 6 numunedeki ana oksitler bazı iz elementleri kapsayan 34 bileşenin her birinin ayrı bir faktöre bağlı olarak bu kayaçlarda bulunduğu varsayılarak faktör analizi uygulanmıştır. Faktör analizinde eigen değerleri 1’in üstünde olan ilk 4 faktör toplam değişimin %97.98’ini temsil etmekte olup diğer faktörlerin değişime etkisinin olmadığı varsayılmıştır (Çizelge 4.6). Dolayısıyla Sarıçayır granitlerine ait bileşenlerin bu örneklerde bulunması Karadoru granitoyidlerinde olduğu gibi jeolojik, mineralojik, petrografik, alterasyon ve kontakt metazomatizma etkisi

olarak yorumlanabilecek başlıca dört faktöre bağlı olarak davrandıkları varsayılmıştır. Bu faktörlerin bileşenlerine göre yaygınlıkları ve faktör yükleri de hesaplanarak yaygınlık diyagramlarında bileşenlerin yükleri ve değişime etkisi birlikte değerlendirilmiştir (Şekil 4.69).

Çizelge 4.6. Sarıçayır granitinden alınan 6 örneğin verileri ile yapılan faktör analizine göre ilk 4 faktörün eigen değerleri ve değişim içindeki payları.

Bileşen

Başlangıç Eigen Değerleri

Toplam % Varyans % Kümülatif

1 17,454 49,868 49,868

2 12,661 36,173 86,041

3 2,520 7,200 93,241

4 1,661 4,745 97,986

Sarıçayır granitlerinde değişimin yaklaşık % 50’sini temsil eden birinci faktör Co, W, Mo, Pb, Zn, As, Sb, Ag, Au ve Hg’nın önemli pozitif, Al2O3, TiO2, Na2O, K2O, Ga, Rb, Sn, Ta, Th, U, V, Zr, Ba ve Be’Un negatif yükleri ile temsil edilmektedir. Pozitif ve negatif yüklerin dağılımına bakıldığında pozitif yüke sahip olan bileşenler cluster analizi dendrogramındaki birinci (iz element grubu) ile negatif yüke sahip olan bileşenler ise dendrogramdaki K-Na ve Al-Ti grupları ile örtüşmektedir. Korelasyon analizlerinde de çok kuvvetli ve kuvvetli negatfi korelasyona sahip olan bu bileşenler granitik kayaçlarda farklı jeolojik faktörlerin etkisiyle yer almışlardır. Al-Na-K gibi bileşenlerin birlikte negatif yüke sahip olmaları grantik kayaçları oluşturan ana bileşenlerden alkali-feldispat ve albitçe zengin plajioklasların dışında iz element zenginleşmelerinin olduğunu yani ikincil bir zenginleşmeyi göstermektedir. SiO2’in de iz elementlerle birlikte bulunması granitik kayaçların yerleşminden sonra yine magmatik kökenli Si içeriği zengin çözeltilerden etkilendiklerini göstermektedir.

İkinci faktör değişimin % 36.2’sini karşılamakta olup Fe2O3, MgO, CaO, P2O5, MnO, Cr2O3, Sr, U, V, Zr ve Ni’in önemli pozitif, SiO2, Na2O, K2O, Ba, Be, Rb, Cu ve Bi’un önemli negatif yükleri ile temsil edilmektedir. Bu faktörde pozitif yüklere sahp olan bileşenler cluster analizi dedrogramındaki Fe-Ca-Mg grubu ile tam olarak örtüşmektedir. Negatif yüke sahip olan bileşenler ise yine dendrogramdaki K-Na grubu ile tam olarak örtüşmektedir. SiO2’in negatif yüke sahip olan bileşenler birlikte yer alması Fe, Ca ve Mg’un pozitif yüke sahip olmaları alkali feldispatlar ve anortitçe zengin plajioklasların kısmi alterasyonu sonucu bazı iz elementlerin yerleştiğini göstermektedir. Dolayısıyla granitik kayaçların karbonatlı kayaçlara sokulumu sonucunda karbonatlı kayaçlar ve komşu granitlerde Ca-silikat alterasyonu meydana gelmiştir. Bunun sonucunda epidot, granat ve hornblend türü amfiboller zenginleşmiştir.

Değişimin % 7.2’sini karşılayan üçüncü faktörde Cu ve Bi’un önemli pozitif yükleri ile birlikte MgO, K2O, MnO, Cr2O3, Co, Ni ve iz elementlerin zayıf pozitif yükleri ve SiO2 ve Sr’un negatif yükleri ile temsil edilmektedir. Bu faktörde pozitif yükler cluster analizinde K-Na grubuna eklenen Cu, Ni ile bu grubun diğer bileşenleri ile örtüşürken negatif yükler Si zenginleşmesini açıklamaktadır.

Dördünü faktör ise Na ve Th’un pozitif, Cu, Bi ve Sr’un negatif yükleri ile