Karadoru Granitoyidi

Karadoru granitoyidinden alınan örneklerde ana oksitlerden SiO2, Al2O3, Fe2O3, MgO, CaO, Na2O, K2O, TiO2, P2O5, MnO ve Cr2O3’ ün ortalama içerikleri sırasıyla; % 76, % 10.6, % 3.9, % 0.8, % 0.15, % 0.03, % 2.02, % 1.02, % 0.11, % 0.11, % 0.01 iken iz elementlerden Ba, Rb, Cu, Pb, Zn, Ni, As, Cd, Sb, Au, Co, ortalamaları sırasıyla; 252 ppm, 99 ppm, 3.1 ppm, 137 ppm, 24.4 ppm, 13 ppm, 28 ppm, 3.3 ppm, 14 ppm, 3.8 ppb, 9.7 ppm bulunmuştur (Çizelge 4.1).

Kimyasal analiz sonuçlarına uygulanan student t testinde numunelerin içerdiği CaO, TiO2, MnO, Co, V, Mo, Cu ve Hg gibi bazı bileşenlerin aralarındaki fark oldukça yüksek olduğundan standart sapma ve standart hataları da yüksek çıkmıştır. Dolayısıyla bu örneklerin ait oldukları anakitlenin ilgili element içeriği hakkında yapılan yorumlar anlamlı çıkmamaktadır. Bu durum sözkonusu bileşenlerin en azından birden fazla faktöre bağlı olarak sahaya yerleştiklerini düşündürmektedir. Özellikle N40, N42 ve N43 numunelerindeki Ba, TiO2, Co, V, Mo, Pb ve Hg değerleri yerkabuğundaki ortalama bulunuş oranlarından (Gümüş, 1998; Misra, 2000; Gökçe, 2009) ve granitlerdeki ortalama değerlerinden (Misra, 2000) daha yüksektir . Bu mununelerdeki yüksek bileşen değerleri student t testine de etki etmiş ve anakitle aritmetik ortalamasının tahminini tutarsız kılmıştır. Dolayısıyla Karadoru granitoyidi oluşum ve yerleşimi sırasında yankayaç ve ortam etkilerine bağlı olarak bu bileşenler bakımından zenginleşmiştir.

Karadoru granitiyodine ait örneklerde yapılan kimyasal analizlerde ortalama % 76 SiO2 bulunmakta olup bu numunelerin alındığı anakitlede (Karadoru Granitoyidi) % 60-% 92 aralığında SiO2 beklenmektedir. N40A ve N45 numuneleri % 89’dan fazla SiO2 içermekte olup bu numunelerin makro incelemelerinde kuvarsit oldukları belirlenmiştir.

Granitoyidlerin ortalama Al2O3 içeriği % 11 olup bu oran granitlerdeki ortalama Al miktarından daha düşüktür. Buna göre Karadoru granitoyidlerinde ortalama % 3.7 - % 17.5 aralığında Al2O3 beklenmektedir. N42 ve N43 numuneleri %16’dan fazla Al içermekte olup granitik kayaçlardan çok düşük bir farkla daha yüksek Al içermektedirler.

Ba içeriği ortalama 252 ppm olup bu numunelerin alındığı anakitlede (Karadoru Granitoyidi) 15 ppm ile 487 ppm aralığında Ba beklenmektedir. N40 ve N43 numuneleri 513 ppm’ den fazla Ba içermekte olup bu numunelerin özellikle feldspat ve biyotit mineralinin bünyesinde tutulduğunu gösterir. Ayrıca Ba elementi, kristal ayrımlaşması sırasında ilk oluşan kayaçlarda daha yüksektir.

Çizelge 4.1. Karadoru granitoyidine ait ana oksit ile iz element miktarları ve istatiksel analiz özetleri (Major oksitler %, iz elementler ppm, Au: ppb, AO: Aritmetik ortalama, Ss: Standart sapma, Sh: Standart hata, th: Hesaplanan t değeri, AS: Ana kitle aritmetik ortalamasına ait alt sınır, ÜS: Ana kitle aritmetik ortalamasına ait üst sınır, Eleman sayısı: 7, Tablo t değeri(tt): 2.45).

N40 N40-A N41 N42 N43 N45 N45-A AO Ss Sh t AS ÜS SiO2 75.58 89.65 82.32 57.39 50.71 94.96 81.38 76.00 16.33 6.17 12.31 60.87 91.12 Al2O3 11.8 4.72 9.99 16.15 23.21 0.8 7.64 10.62 7.43 2.81 3.78 3.74 17.49 Fe2O3 3.82 1.34 1.01 11.14 2.93 2.58 4.41 3.89 3.42 1.29 3.01 0.72 7.06 MgO 0.81 0.19 0.47 1.8 1.5 0.06 1 0.83 0.65 0.25 3.38 0.23 1.44 CaO 0.05 0.03 0.04 0.12 0.63 0.03 0.12 0.15 0.22 0.08 1.78 -0.06 0.35 Na2O 0.04 0.03 0.03 0.04 0.05 0.01 0.04 0.03 0.01 0.00 7.13 0.02 0.05 K2O 3.43 1.09 3.05 2.84 3.14 0.04 0.52 2.02 1.41 0.53 3.77 0.71 3.33 TiO2 0.42 0.05 0.15 2.43 3.87 0.01 0.22 1.02 1.52 0.57 1.78 -0.38 2.43 P2O5 0.11 0.12 0.14 0.22 0.02 0.12 0.07 0.11 0.06 0.02 4.91 0.06 0.17 MnO 0.01 0.02 0.01 0.12 0.01 0.01 0.62 0.11 0.23 0.09 1.33 -0.10 0.32 Cr2O3 0.005 0.003 0.005 0.018 0.029 0.002 0.005 0.01 0.01 0.00 2.51 0.00 0.02 Ba 513 107 247 113 690 8 83 251.57 254.44 96.17 2.62 15.96 487.18 Co 1.9 0.6 0.5 42.3 6.2 0.4 15.9 9.69 15.43 5.83 1.66 -4.60 23.97 Ga 13.1 5.4 11.1 20.3 29.1 2.7 8.1 12.83 9.16 3.46 3.70 4.34 21.31 Rb 132.1 43.6 126.5 142.7 226.2 1.1 19 98.74 80.62 30.47 3.24 24.09 173.40 Sn 4 1 2 2 3 1 1 2.00 1.15 0.44 4.58 0.93 3.07 Sr 8.3 3 7.7 13.9 30.1 2 23.6 12.66 10.61 4.01 3.16 2.83 22.49 Th 15.9 8.6 4.2 1 1.8 0.3 7.2 5.57 5.53 2.09 2.67 0.45 10.69 U 3.9 1 1.3 1.1 0.8 0.1 1.1 1.33 1.20 0.45 2.93 0.22 2.44 V 42 33 29 346 510 24 45 147.00 197.84 74.78 1.97 -36.20 330.20 W 2.4 0.6 0.7 7 9.1 0.5 1.4 3.10 3.50 1.32 2.35 -0.14 6.34 Zr 348.9 34.3 91.6 172.1 221.8 11.4 76 136.59 119.32 45.10 3.03 26.09 247.08 Mo 42 33 29 346 510 24 45 147.00 197.84 74.78 1.97 -36.20 330.20 Cu 2.4 0.6 0.7 7 9.1 0.5 1.4 3.10 3.50 1.32 2.35 -0.14 6.34 Pb 348.9 34.3 91.6 172.1 221.8 11.4 76 136.59 119.32 45.10 3.03 26.09 247.08 Zn 25.8 4.8 7.4 65.6 36.2 1.5 29.2 24.36 22.58 8.53 2.85 3.45 45.27 Ni 27.7 3.5 11.2 8.3 13 0.8 26.5 13.00 10.51 3.97 3.27 3.27 22.73 As 60.4 7.3 21.6 21.2 33.1 1.4 48.5 27.64 21.29 8.05 3.44 7.93 47.35 Cd 6.33 0.85 2.37 3.24 4.2 0.21 6.14 3.33 2.40 0.91 3.68 1.11 5.55 Sb 23.2 3.1 7.5 18 17.6 0.8 25.9 13.73 9.92 3.75 3.66 4.55 22.91 Bi 4.65 0.79 1.35 6.59 4.11 0.14 4.8 3.20 2.44 0.92 3.48 0.95 5.46 Ag 0.85 0.23 0.33 2.29 1.17 0.03 0.88 0.83 0.76 0.29 2.86 0.12 1.53 Au 4.22 0.77 1.14 10.1 4.63 0.18 5.19 3.75 3.46 1.31 2.87 0.54 6.95 Hg 0.06 0.01 0.45 0.09 3.13 0.33 0.09 0.59 1.13 0.43 1.39 -0.45 1.64

V ortalama 147 ppm içermekte olup bu numunelerin alındığı anakitlede 36 ppm- 330 ppm aralığında V beklenmektedir. N42 ve N43 numuneleri 346 ppm’den fazla V içermekte olup bu numunelerin özellikle piroksen, amfibol ve biyotit gibi mafik minerallerin bünyesinde Fe+3 elementinin yerini almaktadır. Ancak N40, N40-A, N41 ve N45 kodlu numunelerin düşük V içermesi bu numunelerin Karadoru granitoyidi kenar fasiyesinde amfibol ve biyotit kristalizasyonuna bağlı olarak V’un giderek tüketildiğini göstermektedir.

Pb ortalama 137 ppm olup bu numunelerin anakitlede 26-247 ppm aralığında Pb beklenmektedir. N40 ve N43 numuneleri 221 ppm’den fazla Pb içermekte olup bu numunelerin Pb bakımından zenginleşmesi yankayaçların oluşumundan sonra ortamda hidrotermal bir aktivitenin bazı elementlerin zenginleşmesinde etkili olduğunu göstermektedir.

Granitoyidlerde ortalama 147 ppm molibden bulunmakta olup bu oran granitik kayaçlardaki bulunuşunun 22 katıdır. Bu kayaçlar aynı zamanda içerdikleri W bakımından (3.1 ppm) da yine ortalama granitoyidlerden (0.4 ppm, Misra, 2000) daha zengindir. Karadoru granitoyidlerinin ortalama Sn içerikleri (2 ppm) ise granitlerden (Misra, 2000) daha düşüktür. Buna göre granitoyidik kayaçların yerleşmesi esnasında Mo ve W zenginleşirken Sn fakirleşmiştir.

NTE ve bazı iz elementler kullanılarak hazırlanan kondritlere göre normalize edilmiş değerler spider diyagramında genel olarak yüksek La, Ce, Pr ve düşük Eu değerleri gözlenmektedir. La, Ce ve Nd hafif nadir toprak elementler (LREE) sınıfındadır. La elementi çoğunlukla amfibol, biyotit, ilmenit, apatit ve zirkon minerallerinin bünyesinde yer alır.

Sm, Eu, Gd, Tb, Dy, ve Ho elementleri orta nadir toprak elementler (MREE) sınıfındadır. Bu elementlerde Eu çoğunlukla alkali feldspat kristal ayrımlaşması için önemlidir. Sm amfibol ve biyotit kristalizasyonunda, Gd, Dy ve Ho ise özellikle amfibol kristallenmesinde önemli ölçüde tüketilir. Er, Tm, Yb ve Lu elementleri ise ağır nadir toprak elementler (HREE) sınıfındadır. Bu elementlerde çoğunlukla amfibol ve aksesuar minerallerin kristalizasyonunda tüketilirler. Dy, Er, Ho ve Lu elementlerinin benzer şekilde davrandığı görülmektedir. Bu da amfibol kristal ayrımlaşmasının önemli ölçüde gerçekleştiğini göstermektedir (Şekil 4.58).

.01 0.1 1 10 100 1000 Ba Rb Th Nb Ta La Ce Sr Nd Sm Zr Hf Y Yb K a y a ç /K o n d r it .01 0.1 1 10 100 1000 La Ce Pr Nd Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu K a y a ç /K o n d r it

ġekil 4.58. Karadoru granitoyitinin kondrite (Thompson, 1982; Nakamura, 1974) göre normalize edilmiş nadir toprak element spider diyagramları.

Karadoru granitoyitinin oluştuğu ortamı yorumlamak için Pearce ve ark. (1984) tarafından Rb, Y, Nb iz elementleri kullanılarak oluşturdukları diyagramlar kullanılmıştır. Kullanılan diyagramdaki iz elementlerle ilgili aynı araştırıcılara göre; Y normal okyanus ortası sırt ve levha içi granitoyitlerinde volkanik yay granitoyitlerine kıyasla daha yüksek olduğunu, Nb levha içi granitoyitlerinde zenginleşme gösterdiğini, Rb miktarının ise levha içi granitler (WPG) ile volkanik yay (VAG)- çarpışma ile eş yaşlı granitoyitler (Syn-COLG) ayrım yaptığını belirtmişlerdir (Şekil 4. ) Diyagramlar Nb’a karşı Y ve Rb’a karşı Y+Nb iz düşürülerek oluşturulmuştur. Nb’a karşı Y’un iz düşürüldüğü diyagramda örneklerin çoğu volkanik yay ve çarpışmayla eş yaşlı granitoyidler (VAG+Syn-COLG) bölgesine düştüğü görülmüştür. Daha sonra bu ortamları birbirinden ayırmak için Rb/Y+Nb diyagramı kullanılmıştır. İncelenen örnekler volkanik yay granitoyitleri alanına düşmüşlerdir (Şekil 4.59 )

1 10 100 1000 2000 1 10 100 1000 VAG + Syn-COLG WPG ORG Y Nb 1 10 100 1000 2000 1 10 100 1000 2000 Syn-COLG WPG ORG VAG Y+Nb Rb

ġekil 4.59. Karadoru granitoyitinin Pearce ve ark. (1984)’ nın granitoyit tektonik sınıflandırma diyagramlarındaki yeri (VAG: Volkanik yay granitoyitleri, Syn-COLG: Çarpışma ile eş zamanlı granitoyitler, ORG: Okyanus ortası sırtı granitoyitleri, WPG: Levha içi granitoyitler).

Karadoru granitoyitine ait önerklerin Zr’ a karşı TiO2 değişim diyagramı Şekil 4. 60’da görülmektedir. Alınan örnekler granodiyorit alanına düşmüşlerdir.

ġekil 4.60. Karadoru granitoyitinin Zr/TiO2 diyagramı.

Karadoru granitoyitine ait olan numunelerde gerçekleştirilen analizler sonucunda elde edilen bileşenlerin birbirleri ile olan ilişkilerinin belirlenmesi amacıyla bileşenler arasında basit korelasyon ve cluster analizleri yapılmıştır (Çizelge 4.2).

Buna göre SiO2 analiz edilen diğer bileşenlerin tamamı ile negatif korelasyona sahiptir. Bu durum Karadoru granitoyidlerinin ortalama SiO2 miktarının granitoyidik kayaçlardaki ortalama SiO2 miktarından daha fazla SiO2 içermesine bağlı olarak ortaya çıkmıştır. 0.0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 0 100 200 300 400 500 600 700 Granit Granodiyorit

Felsik Kayaçların Alanı

MUM Kayaçların Alanı

TiO2

Dolayısıyla Karadoru granitoyidlerinde belirlenen SiO2 içeriği en azından 2 faktörün etkisiyle ortaya çıkmaktadır. Bu faktörlerden en önemlisi bu kayaçları oluşturan felsik minerallerden kuvars, plajioklas ve alkali feldispatlar ile mafik minerallerden % 8’e ulaşan biyotit ve az oranda rastlanan amfibollerdeki SiO2 içeriğidir. Ayrıca granitoyidik kayaçların son evrelerinde bu kayaçları kesen aplitik granitlere bağlı olarak meydana gelen killeşme ve silisleşmelerin etkisiyle SiO2 miktarı nisbi olarak artmıştır.

Karadoru granitoyidlerinde Al2O3; MgO, Na2O, TiO2, Cr2O3, Ga, Rb, V, W, Mo ve Cu ile çok kuvvetli, CaO, K2O, Ba, Sn, Zr, Pb, Zn, Bi, Ag, Au ve Hg ile kuvvetli, Fe2O3, As, Cd ve Sb ile zayıf pozitif korelasyona sahipken diğer bileşenlerle belirgin olarak korele edilememektedir. Bu durum Al2O3’in Ca, K gibi bileşenlerle birlikte Ba, Sn, Zr, Pb, Zn ve Bi ile birlikte davrandığını göstermektedir. Karadoru granitoyidlerinde Al’un ortalama granitik kayaçlardan daha fazla olması yine bu kayaçlardaki killeşmeye bağlanabilmektedir.

Alınan granitoyidik kayaç numunelerindeki Fe2O3; Co, Zn, Au ve Ag ile çok kuvvetli, MgO ve Bi ile kuvvetli, CaO, TiO2, P2O5, Cr2O3, Ga, V, W, Mo, Cu ve Sb ile zayıf pozitif ve SiO2 ile çok kuvvetli negatif korelasyon göstermektedir (Çizelge 4.2). Korelasyon analizlerine göre Karadoru granitoyidlerinde az miktarda gözlenen manyetitlerle birlikte, biyotit ve amfibol gibi mafik mineraller ve skarn zonunda gözlenen granatlardaki Fe2O3, Ca, Ti, P, Ga, V, W, Cu ve Sb gibi bileşenlerle birlikte hareket etmiştir.

Ana bileşenlerden MgO; Ga, W, Cu, Zn, Bi, Ag ve Au gibi iz elementlerle çok kuvvetli, Na2O, TiO2, Cr2O3, Co, Rb, Sr, V, Mo ve Sb ile kuvvetli, K2O, Ba, Sn, Zr, Pb, Ni, As, Cd ve Hg ile zayıf pozitif SiO2 ile kuvvetli negatif korelasyona sahiptir (Çizelge 4.2). Buna göre MgO ana bileşenlerden Na, K, Ti ve Cr ile birlikte hareket etmiştir. Dolayısıyla MgO mafik minerallerden biyotit ve amfiboller ile granatların bünyesindeki bulunuşunun dışında bir davranış göstermediği düşünülmektedir.

Analiz edilen numunelerdeki CaO; TiO2, Cr2O3, V, Mo ve Hg ile çok kuvvetli, Al2O3, Na2O, Ba, Ga, Rb, Sr, W ve Cu ile kuvvetli, MgO, K2O, Sn, Zr, Pb, Sb, Bi ve Ag ile zayıf pozitif, SiO2 ile çok kuvvetli, P2O5 ile kuvvetli ve Th ile zayıf negatif korelasyona sahiptir (Çizelge 4.2). Ca’un Al ve Na gibi bileşenlerle kuvvetli pozitif korelasyona sahip olması granitoyidik kayaçlardaki plajioklaslardaki birlikteliklerine bağlıdır. Bunun dışında K ve Mg gibi bileşenlerle zayıf pozitif korelasyon ise amfibol ve granat gibi bazı minerallerdeki Ca varlığı ile açıklanabilmektedir.

Analiz edilen bileşenlerden Na2O; Al2O3 ile çok kuvvetli, MgO, CaO, K2O, TiO2, Cr2O3, Ba, Ga, Rb, Sr, V, W, Zr, Mo, Cu, Pb, Zn, As, Cd, Sb, Bi, Ag ve Au ile kuvvetli, Fe2O3, Co, Sn, U, Ni ve Hg ile zayıf pozitif, SiO2 ile kuvvetli ve P2O5 ile zayıf negatif korelasyon göstermektedir (Çizelge 4.2). Na’un Al ve Ca çok kuvvetli pozitif korelasyona sahip olması plajioklaslardaki birliktelikleri ile açıklanabilmektedir. Na2O’in SiO2 ve P2O5 dışındaki bütün bileşenlerle pozitif korelasyona sahip olmaları da Si’un özellikle diğer bileşenlerden farklı olarak zenginleşmesine bağlanabilmektedir.

Granitoyidlerde özellikle alkali feldispatlarla temsil edilen K2O ise Rb ve Sn ile çok kuvvetli Al2O3, Na2O, Ba, Ga, Zr ve Pb ile kuvvetli, MgO, CaO, TiO2, Cr2O3, U, V, W, Mo, Cu, Zn, Ni, As, Cd, Sb, Bi, Ag, Au ve Hg ile zayıf pozitif, SiO2 ile kuvvetli ve MnO ile zayıf negatif korelasyona sahiptir. K’un Al, Mg ve Na gibi bileşenlerle kuvvetli pozitif korelasyonu alkali feldispatların bünyesindeki varlığına ek olarak biyotit ve amfibollerdeki birliktelikleri ile açıklanabilir.

Karadoru granitoyidlerinde ayrıca TiO2 ile Cr2O3, Ga, V, W, Mo ve Cu; Cr2O3 ile Ga, V, W, Mo ve Cu; Ba ile Sn, W ve Cu; Co ile Zn, Ag ve Au; Ga ile Rb, V, W, Mo ve Cu; Sn ile Zr ve Pb; Th ile U; V ile W, Mo ve Cu; W ile Mo, Cu; Zr ile Pb; Mo ile Cu; Zn ile Bi, Ag, Au; Ni ile As, Cd, Sb; As ile Cd, Sb; Cd ile Sb; Sb ile Bi; Bi ile Ag, Au; Ag ile Au arasında çok kuvvetli pozitif korelasyonlar vardır.

Yöredeki skarn zonunda gözlenen pirit, kalkopirit, sfalerit, galenit ve manyetitlerle birlikte kontakt metamorfizma ile oluşan epidot, granat ve bazı Ca- silikatların bünyelerinde olağan olarak zenginleşebilen iz elementlerden Cu, Pb, Zn, Mo, W, Sn ve Co ise beklenildiği gibi birbirleri ile kuvvetli ve çok kuvvetli pozitif korelasyonlara sahiptirler. Buna göre Sn; K2O, Ba, Zr ve Pb ile çok kuvvetli, Al2O3, Ga, Rb, U ve As ile kuvvetli, MgO, CaO, Na2O, TiO2, Cr2O3, V, W, Mo, Cu, Zn, Sb, Cd, Bi, Ni, Ag, Au ve Hg ile zayıf pozitif korelasyona sahiptir. Benzer olarak Mo; Al2O3, CaO, TiO2, Cr2O3, Ga, V, W ve Cu ile çok kuvvetli, MgO, Na2O, Rb, Sr, Zn, Ag, Au ve Hg ile kuvvetli, Fe2O3, K2O, Ba, Co, Sn, Pb ve Bi ile zayıf pozitif korelasyon göstermektedir. Skarn zonunda zenginleşmesi beklenen Cu; Al2O3, MgO, TiO2, Cr2O3, Ga, V, W ve Mo ile çok kuvvetli, CaO, Na2O, R, Sr, Zn, Bi, Ag, Au ve Hg ile kuvvetli pozitif korelasyona sahiptir. Pb; Sn ve Zr ile çok kuvvetli, Al2O3, Na2O, K2O, Ba, G, Rb, U, Ni, As, Cd, Sb ve Bi ile kuvvetli, MgO, CaO, TiO2, Cr2O3, Sr, Th, V, W, Mo, Cu, Zn, Ag, Au ve Hg ile zayıf pozitif korelasyona sahip iken Zn; Fe2O3, MgO, Co, Bi, Ag ve Au ile çok kuvvetli, Al2O3, Na2O, TiO2, Cr2O3, Ga, V, W, Mo, Cu ve Sb ile kuvvetli, CaO, K2O, Rb, Sn, Sr, Zr, Pb, As ve Cd ile zayıf pozitif korelasyona sahiptir.

55

Çizelge 4.2. Karadoru granitoyidine ait ana oksit ve bazı iz elementlerin korelasyon katsayıları.

SiO2 Al2O3 Fe2O3 MgO CaO Na2O K2O TiO2 P2O5 MnO Cr2O3 Ba Co Ga Rb Sn Sr Th U V W Zr Mo Cu Pb Zn Ni As Cd Sb Bi Ag Au Hg

SiO2 1.00 Al2O3-0.97 1.00 Fe2O3 -0.55 0.37 1.00 MgO -0.93 0.85 0.76 1.00 CaO -0.77 0.81 0.02 0.59 1.00 Na2O -0.82 0.86 0.32 0.80 0.64 1.00 K2O -0.69 0.78 0.21 0.54 0.35 0.64 1.00 TiO2 -0.94 0.91 0.43 0.82 0.88 0.67 0.52 1.00 P2O5 0.09 -0.21 0.58 0.06 -0.63 -0.30 0.10 -0.21 1.00 MnO 0.06 -0.13 0.23 0.23 -0.07 0.24 -0.43 -0.17 -0.18 1.00 Cr2O3-0.94 0.92 0.39 0.81 0.90 0.69 0.53 1.00 -0.25 -0.14 1.00 Ba -0.65 0.78 -0.16 0.41 0.73 0.68 0.75 0.61 -0.55 -0.35 0.63 1.00 Co -0.56 0.38 0.96 0.78 0.06 0.36 0.15 0.44 0.56 0.35 0.41 -0.23 1.00 Ga -0.98 0.99 0.39 0.85 0.84 0.80 0.73 0.95 -0.20 -0.17 0.96 0.75 0.39 1.00 Rb -0.87 0.94 0.21 0.68 0.71 0.73 0.90 0.81 -0.14 -0.40 0.83 0.84 0.19 0.93 1.00 Sn -0.57 0.65 0.09 0.41 0.37 0.57 0.85 0.42 -0.16 -0.39 0.41 0.86 -0.06 0.62 0.76 1.00 Sr -0.74 0.75 0.23 0.75 0.83 0.79 0.25 0.72 -0.57 0.47 0.76 0.52 0.32 0.73 0.53 0.25 1.00 Th 0.22 -0.12 -0.23 -0.20 -0.32 0.25 0.22 -0.42 -0.14 0.07 -0.42 0.27 -0.34 -0.22 -0.06 0.46 -0.18 1.00 U -0.11 0.18 0.04 0.11 -0.20 0.38 0.58 -0.15 0.03 -0.10 -0.16 0.47 -0.11 0.10 0.28 0.77 -0.09 0.87 1.00 V -0.93 0.89 0.45 0.82 0.87 0.64 0.48 1.00 -0.17 -0.15 0.99 0.56 0.47 0.93 0.78 0.36 0.71 -0.47 -0.21 1.00 W -0.97 0.92 0.53 0.88 0.83 0.70 0.56 0.99 -0.13 -0.13 0.98 0.60 0.53 0.96 0.81 0.47 0.71 -0.35 -0.06 0.99 1.00 Zr -0.62 0.67 0.28 0.55 0.34 0.67 0.80 0.44 -0.11 -0.21 0.43 0.79 0.12 0.63 0.71 0.97 0.33 0.51 0.81 0.38 0.52 1.00 Mo -0.93 0.89 0.45 0.82 0.87 0.64 0.48 1.00 -0.17 -0.15 0.99 0.56 0.47 0.93 0.78 0.36 0.71 -0.47 -0.21 1.00 0.99 0.38 1.00 Cu -0.97 0.92 0.53 0.88 0.83 0.70 0.56 0.99 -0.13 -0.13 0.98 0.60 0.53 0.96 0.81 0.47 0.71 -0.35 -0.06 0.99 1.00 0.52 0.99 1.00 Pb -0.62 0.67 0.28 0.55 0.34 0.67 0.80 0.44 -0.11 -0.21 0.43 0.79 0.12 0.63 0.71 0.97 0.33 0.51 0.81 0.38 0.52 1.00 0.38 0.52 1.00 Zn -0.84 0.71 0.90 0.96 0.38 0.68 0.46 0.70 0.28 0.24 0.68 0.22 0.89 0.71 0.53 0.33 0.57 -0.17 0.13 0.71 0.78 0.50 0.71 0.78 0.50 1.00 Ni -0.21 0.27 0.08 0.33 0.08 0.60 0.31 -0.03 -0.34 0.53 -0.01 0.41 0.03 0.18 0.17 0.52 0.46 0.67 0.71 -0.08 0.04 0.63 -0.08 0.04 0.63 0.27 1.00 As -0.35 0.41 0.14 0.43 0.19 0.68 0.44 0.11 -0.34 0.41 0.13 0.54 0.07 0.32 0.33 0.66 0.50 0.66 0.77 0.06 0.19 0.76 0.06 0.19 0.76 0.36 0.98 1.00 Cd -0.45 0.48 0.26 0.56 0.26 0.75 0.41 0.22 -0.32 0.51 0.23 0.50 0.22 0.40 0.34 0.58 0.62 0.54 0.66 0.17 0.29 0.71 0.17 0.29 0.71 0.49 0.96 0.98 1.00 Sb -0.56 0.55 0.47 0.71 0.30 0.79 0.38 0.34 -0.21 0.58 0.35 0.41 0.44 0.48 0.35 0.50 0.69 0.39 0.53 0.30 0.42 0.67 0.30 0.42 0.67 0.67 0.88 0.91 0.97 1.00 Bi -0.76 0.67 0.80 0.91 0.32 0.77 0.48 0.55 0.13 0.40 0.54 0.31 0.77 0.64 0.48 0.46 0.62 0.12 0.38 0.54 0.65 0.64 0.54 0.65 0.64 0.94 0.59 0.66 0.76 0.88 1.00 Ag -0.83 0.70 0.91 0.95 0.34 0.66 0.49 0.69 0.35 0.18 0.67 0.20 0.91 0.71 0.55 0.33 0.51 -0.18 0.13 0.70 0.77 0.49 0.70 0.77 0.49 1.00 0.22 0.31 0.44 0.62 0.91 1.00 Au -0.76 0.63 0.92 0.93 0.27 0.65 0.40 0.60 0.33 0.33 0.57 0.13 0.92 0.62 0.44 0.29 0.53 -0.10 0.18 0.60 0.69 0.48 0.60 0.69 0.48 0.99 0.33 0.41 0.54 0.71 0.95 0.98 1.00 Hg -0.64 0.72 -0.18 0.40 0.96 0.47 0.35 0.80 -0.66 -0.24 0.82 0.74 -0.15 0.76 0.69 0.36 0.69 -0.37 -0.24 0.78 0.72 0.27 0.78 0.72 0.27 0.17 -0.05 0.06 0.10 0.10 0.09 0.14 0.05 1.00

Aralarında kuvvetli korelasyon bulunan Al2O3-SiO2, Zn-Fe2O3, MgO-SiO2, Ba- Na2O, As-Ni, Pb-Zr, V-TiO2, Mo-CaO element çiftleri için yapılan basit regresyon analizleri ve buna göre hazırlanan regresyon dağılım diyagramlarında genel olarak noktaların regresyon doğrusuna uyumu önemli görülmektedir (Şekil 4.61).

ġekil 4.61. Karadoru granitoyidlerinde yüksek korelasyona sahip olan bazı bileşen çiftlerine ait regresyon dağılım diyagramları.

Karadoru granitoyitlerinde korelasyon katsayılarına göre ikili bileşenler arasındaki ilişkilerin daha fazla bileşen arasında var olup olmadığının yani bir grup veya kümelenmenin belirlenmesi amacıyla küme analizleri (cluster) yapılmıştır. Ortak korelâsyon katsayıları kullanılarak hazırlanan hiyerarşik cluster analizi grafiklerinde (dendrogram) beş belirgin grup ortaya çıkmaktadır (Şekil 4.62).

Cluster analizi dendrogramında birinci grup Zr-Pb-Sn-(K2O-Ba) ile temsil edilmektedir. Ana bileşenlerden K2O Karadoru granitoyitlerinde özellikle alkali feldispat, biyotit ve amfibollerin bünyelerindeki potasyum jeokimyasal olarak bu minerallerin bünyelerinde bulunabilecek diğer elementlerden Ba, Zr, Pb ve Sn ile birlikte davranmıştır.

Cluster analizinde ikinci grup Ni-As-Cd-(Sb) ve gruba uzaktan eklenen Th-U çifti ile temsil edilmektedir. Bu gruptaki bütün elementler granitik kayaçlarda normal şartlarda eser miktarda bulunan bileşenler olup diğer minerallerin bünyelerinde onların kafes yapılarına yerleşerek sahada bulundukları düşünülmektedir (Şekil 4.62).

Dendrogramda üçüncü grup Ag- Au-Zn-(MgO-Bi) alt grubuna uzaktan eklenen Fe2O3-Co çifti ile temsil edilmektedir. Üçüncü grup Fe-Mg grubu olarak tanımlanabilmekte olup özellikle biyotit, amfibol ve granatların bünyelerindeki Fe ve Mg’a bağlı olarak diğer bileşenlerin hareket ettikleri düşünülmektedir (Şekil 4.62).

Dördüncü grup ise Al2O3-Ga-W-Cu-V-Mo-TiO2-Cr2O3 grubuna eklenen Rb ve bu gruba eklenen CaO-Hg ve Na2O-Sr çiftleri ile temsil edilmektedir. Al-Na-Ca grubu olarak adlanan bu grup özellikle feldispatlardaki iz element zenginleşmesi ile izah edilebilmektedir. Özellikle pajioklaslardaki Ca, Na ve Al ile birlikte biyotit ve amfibollerdeki iz element zenginleşmeleri ile açıklanabilmektedir (Şekil 4.62).

Cluster analizinde son grup ise SiO2, MnO ve P2O5 ile temsil edilmektedir. Bu grup Si-Mn grubu olarak tanımlanmış olup yukarıda da değinildiği gibi Si grantiyotidlerde birden fazla faktörün etkisi ile zenginleşmiştir. Bu grup minerallerin diğer gruplara oldukça uzaktan eklenmesi ikincil süreçlere bağlanabilmektedir.

Granitoyidik kayaçlardan derlenen 7 numunede analizi yapılan ana oksitler ve bazı iz elementlere ait toplam 34 bileşenin her birinin ayrı bir faktöre bağlı olarak sahada bulundukları varsayılarak bu faktörlerin anlamlı jeolojik olaylarla ilişkilendirilmesi amacıyla faktör analizi uygulanmıştır. Faktör analizinde eigen değerleri 1’in üstünde olan ilk 4 faktör toplam değişimin % 97.8’ini temsil etmekte olup diğer faktörlerin değişime etkisinin olmadığı varsayılmıştır (Çizelge 4.3).

ġekil 4.62. Karadoru granitoyidinden derlenen örneklerin koefitik korelâsyon katsayılarına göre hazırlanan cluster analizi dendrogmarı ve yakınlık sıralaması.

Korelasyon katsayıları K2 O G rubu Ni -Cd G rub u Fe -Mg G rubu Al -Na -Ca G rubu Si -Mn G rub u

Karadoru birimine ait bileşenlerin bu örneklerde bulunması jeolojik, mineralojik, petrografik, alterasyon ve kontakt metazomatizma etkisi olarak yorumlanabilecek başlıca dört faktör ayırt edilmiştir. Bu faktörlerin bileşenlerine göre yaygınlıkları ve faktör yükleri de hesaplanarak yaygınlık diyagramlarında gösterilmiştir (Şekil 4.63).

Çizelge 4.3. Karadoru granitoyinden alınan 7 örneğin verileri ile yapılan faktör analizine göre ilk 4 faktörün eigen değerleri ve değişim içindeki payları.

Bileşen

Başlangıç Eigen Değerleri

Toplam Değişim % Değişim % Kümülatif Değişim

1 18,521 54,472 54,472

2 6,556 19,282 73,754

3 5,143 15,128 88,882

4 3,035 8,926 97,809

Karadoru granitoyidlerinde birinci faktör değişimin % 54.5’ini karşılamakta olup SiO2’in belirgin ve P2O5’in zayıf negatif yüklerine karşılık diğer bileşenlerin tamamının önemli pozitif yükleri ile temsil edilmektedir (Şekil 4.63). Birinci faktörde nagatif yüke sahip olan bileşenlerin dağılımına bakıldığında dendrogramdaki Si-Mn grubundaki SiO2-MnO-P2O5 grubu ile örtüşmektedir. Bu faktör granitoyidik kayaçlarda yoğun olarak gözlenen silisleşmeye karşılık gelmektedir. Dolayısıyla granitoyidik kayaçların yerleşminin son evrelerinde ortama gelerek bu kayaçları kesen granit aplitlerin yani Sarıçayır granitlerinin yerleşimini gösterdiği düşünülmektedir.

Granitoyidlerde toplam değişimin % 19.2’sini karşılayan ikinci faktör başlıca Sn, Th, U, Zr, Pb, Ni, As, Cd ve Sb’ın kuvvetli pozitif, SiO2, Na2O, K2O, MnO, Ba ve Bi’un zayıf pozitif yükleri ile CaO, TiO2, Cr2O3, V, W, Mo, Cu ve Hg’nın negatif yükleri ile temsil edilmektedir (Şekil 4.63). Bu faktörde pozitif yükler cluster analizinde belirtilen birinci ve ikinci grupla negatif yükler ise üçüncü grupla örtüşmektedir. Bu durum granitoyidik kayaçlarda önemli miktarda bulunan feldispatların ayrımlaşmasına bağlanabilmektedir. Pozitif yüke sahip olan bileşenler K2O ile birlikte bir grup oluşturduklarından bu bileşenlerin önemli oranda alkali feldispatların (KAlSi3O8)

yanısıra biyotit [K(Mg,Fe)3(AlSi3O10)(OH)2] ve sınırlı olarak amfibollerde [(Na, K)0-1

(Ca, Na, Mn, Fe, Mg, Li)2(Mg, Fe, Al, Ti, Mn, Cr, Li, Zn)5(Si, Al)8O22(OH, Cl, F)2] kafes

yapılarına yerleştiklerini göstermektedir. CaO ile birlikte bulunan ve negatif yüke sahip olan bileşenler ise plajioklaslarla (NaAlSi3O8- CaAlSi3O8) birlikte bulunmakta olup az

oranda hornblend türü amfibollerin (Ca,Mg,Fe,Na,Al)3,4[(AlSi)4O11](OH) kafes

Değişimin % 15.1’ini karşılayan üçüncü faktör ise Fe2O3, MgO, P2O5, MnO, Co, Zn, Bi, Ag ve Au’nın önemli pozitif yüklerine karşılık CaO, K2O, Ba, Rb, Sn ve Hg’nın negatif yükleri ile temsil edilmektedir. Üçüncü faktörde pozitif yüke sahip olan bileşenler cluster analizini denrogramındaki Fe-Mg grubu ile tam olarak örtüşürken negatif yüke sahip olan bileşenler Ca-Na-Al grubundaki bazı bileşenlerle örtüşmektedir. Üçüncü faktör Karadoru granitoyidinde % 8’lere ulaşan biyotit [K(Mg,Fe)3(AlSi3O10)(OH)2] ve amfibollerle [(Na, K)0-1 (Ca, Na, Mn, Fe, Mg, Li)2(Mg, Fe, Al, Ti, Mn, Cr, Li, Zn)5(Si, Al)8O22(OH, Cl, F)2] kontakt metazomatizma etkisiyle bu kayaçlarda yoğunlaşan epidot [(Na,Ca)2 (Al, Mg)3(SiO4)(SiO7)O(OH)] ve granatların [(Mg, Fe, Mn, Ca)3(Al, Fe, Mn)2 (SiO4)3] kafes yapılarında Fe, Mg, Mn gibi bileşenlerin zenginleşmesi ile açıklanabilmektedir. Sahada her ne kadar temiz örnekler alınmaya çalışılsa da Karadoru granitoyidlerinin üst kesimleri kontakt metazomatizma ile oldukça değişmiş olup bu zonda mineralojik olarak belirlenen epidotların kurşunca zengin epidot (Pb) ve granatların andradit bileşiminde olması Fe, Pb, Mn ve Mg’un zenginleşmesine neden olduğu düşünülmektedir. Ayrıca yüksek Ba, Mn, V içeriği de biyotitlerlerde bu bileşenlerin zenginleştiklerini göstermektedir.

Karadoru granitoyidlerinde dördüncü faktör K2O, P2O5, Rb, Sn, U, Zn ve Pb’un pozitif, CaO, MnO, Na2O, Sr, Ni, As, Cd, Sb ve Hg’nın negatif yükleri ile temsil edilmektedir. Dendrogramda çok belirgin bir ilişki kurulamayan bu faktörde pozitif yüke sahip olan bileşenler granitoyidik kayaçlarda muhtemelen yüksek sıcaklıklı bir alterasyonun (potasik alterasyon) başladığını gösterirken negatif yüke sahip olan bileşenler ise daha düşük sıcaklıklarda kararlı olabilmektedirler.

Karadoru granitoyidlerinden derlenen 7 numunede gerçekleştirilen analizlere göre ortaya çıkan bu faktörler granitoyidik kayaçların yerleşimi, sokulum esnasında yankayaçlarda alterasyona ve kontakt metazomatizmaya neden olmaları ve daha sonra