Sanayide Kaynak Verimliliği Çalışmaları 1. Türkiye’den Örnek Çalışmalar

Kaynak verimliliği üretim sürecinde kayıp ve atıkların azaltılması ile girdilerin (ham madde, su, enerji) geri kazanımı hem maliyet minimizasyonuna hem de üretim maksimizasyonuna hizmet eden kazanımdır. Türkiye’de kaynak verimliliği konusunda yapılan çalışmaların çoğu enerji tüketimi alanına yoğunlaşmıştır. Bu çerçevede, özel kuruluşlar tarafından gerçekleştirilen etüt çalışmaları ile kamu kurumları tarafından gerçekleştirilen çalışmalar mevcuttur.

Türkiye’de ENVE Enerji tarafından enerji tasarrufu potansiyelini ortaya koymak için gerçekleştirilen çalışmada, enerji verimliliği konusunda bilinç oluşturmak, enerji yönetim sistemi oluşturmak, tasarruf noktalarını tespit etmek, tasarruf ve yatırım potansiyelini belirlemek hedeflenmiştir. Projede 2010-2011 yılları arasında 96 bina ve işletmede enerji etütleri gerçekleştirilmiş ve 96 tesis için, 306 bin TL’lik yatırımın, yılda 202 bin TL’lik bir tasarruf sağlayacağı, dolayısıyla yapılan yatırımın geri ödeme süresinin 1,5 yıl olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

“Türkiye’de Enerji Tasarrufu Potansiyelini Kullanmak” başlığı altında Dünya Bankası tarafından gerçekleştirilen çalışmada, sanayi sektörü ve binalar seçilerek çeşitli analizler yapılmıştır. Nihai tüketimde yüksek paylara sahip olmaları nedeniyle sanayi (%39) ve bina (%30) sektörleri seçilmiştir. Mülga Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) ve IBS Araştırma tarafından sanayide enerji tasarrufu potansiyeli, 3 milyar $ olarak hesaplanmıştır. Enerji tasarrufu potansiyeli; demir-çelik, çimento, cam, kağıt, tekstil, gıda ve kimya sektörlerinde, uzmanların piyasa koşullarını, üretim hatlarını ve proses girdilerini ve çıktılarını dikkate almalarıyla hesaplanmıştır. Demir-çelik, kağıt, çimento ve tekstil sektörlerinde 19 işletme ile gerçekleştirilen anket çalışması ile nicel bir analiz yapılamamakla birlikte, 219 milyon $ tutarında yatırım ile 178 milyon $ tutarında enerji tasarrufu potansiyeli gerçekleştirilebileceği hesaplanmıştır.

Türkiye Verimlilik Genel Müdürlüğü tarafından “Sanayide Kullanılan Verimsiz Elektrik Motorlarının Dönüşümü Programı” çerçevesinde düşük verimli AC elektrik motorlarının daha yüksek verimli olanlarıyla değiştirilmesine yönelik “Sanayide kullanılan 7,5 kW ve üzeri AC motorlarına ilişkin envanter raporu” hazırlanmıştır. Bu kapsamda yürütülen çalışmalar neticesinde 62 ilde yer alan 23 farklı sanayi sektöründe faaliyet gösteren toplam 887 firmaya ait motor envanteri bilgileri elde edilip ve analiz edilmiştir. Analizlerde 93.139 adet AC (alternatif akım) ve 1.755 adet DC (doğru akım) motor verileri incelenerek yerli-ithal oranı, ortalama güç, verimlilik durumu vb. sonuçlar elde edilmiş; ayrıca Girişimci Bilgi Sistemi ve Sanayi Sicil Sistemi verileri kullanılarak AC motorlara ilişkin toplam tasarruf potansiyeli, yatırım maliyetleri ve elektrik tüketiminde motorların payına ilişkin hesaplamalar yapılmıştır.

Yapılan çalışmalar sonrasında sanayide mevcut kullanılan ve verimsiz olarak nitelendirilen toplam 3.783.694 adet 7,5 kW ve üzeri AC motorun bulunduğu tahmin edilmektedir. Bahsi geçen verimsiz motorların tamamının yenilenmesi sonucu yıllık yaklaşık 34 milyar kWh elektrik tasarrufu sağlanacağı öngörülmektedir.

5.5.4.2. Dünyadan Örnek Çalışmalar-yukarıdaki dünya örnekleriyle birleştirelim

Dünyada kaynak verimliliği potansiyeline ilişkin çalışmaların bir çoğu vaka çalışması kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalarında, kaynak verimliliği potansiyelini hesaplamak için bir imalat sürecinin bütün aşamaları incelenerek ve kaynakların verimsiz kullanıldığı noktalar belirlenerek yatırım projeksiyonları çıkarılmaktadır.

Dünyada kaynak verimliliği potansiyelinin belirlenmesi için yapılmış olan çalışmalar incelendiğinde; İngiltere Hükümeti, Birleşmiş Milletler Sınai Kalkınma Örgütü ve Avrupa Birliği tarafından gerçekleştirilen çalışmalar öne çıkmaktadır.

Avrupa Birliği Komisyonu tarafından finanse edilen ve AMEC Environment &

Infrastructure and Bio Intelligence Service işletmeleri tarafından yürütülen 2012 yılında tamamlanan çalışmada seçilen sektörler için 27 üye ülkede su, atık ve malzeme verimliliği potansiyeli miktarsal ve değersel olarak hesaplanmıştır. Çalışmada kaynak kullanımı yoğun olan sektörlerden gıda ve içecek üretimi, metal ürünleri, turizm hizmetleri olmak üzere 3 sektörde kaynak verimliliği tedbirlerinin (atık üretiminin, su tüketiminin azaltılması ve herhangi bir ürün için ham madde kullanımının azaltılması) uygulanmasıyla elde edilecek ekonomik fırsatlar tespit edilmiştir.

İngiltere’de DEFRA tarafından gerçekleştirilen bir diğer çalışmada, ”İş Dünyasında Kaynak Verimliliğinin İlave Faydaları” adlı rapor yayınlanmıştır. Bu çalışmada sektör spesifik uygulamalar ile enerji, atık ve su tasarruf potansiyeli, geri ödeme süresi bir yıldan az ve fazla olan uygulamalar için yeniden belirlenmiştir. 2007 yılında elde edilen verilerin karşılaştırılabilmesi ve uzun dönemli yatırımlar için yeni öngörülerin yapılabilmesi amacıyla, söz konusu raporda göstergeler ile enerji, atık ve su tasarruflarına ilişkin veri setleri, sektör spesifik olarak seçilmiştir. Bunun yanı sıra bütün tasarruf göstergeleri karbon emisyon birimine çevrilerek hesaplanmış ve geri ödeme süresi bir yıldan az yatırımlar için 23 milyar £, uzun dönemli yatırımlar için ise 33 milyar £ tasarruf potansiyeli belirlenmiştir.

Çin'in hızla artan kömür bağımlılığından dolayı, salınımların azaltılması, verimliliğin arttırılması için endüstriyel simbiyoz yaklaşımıyla bir kömür kimyasal tesisinin kurulabileceğini ortaya koymuşlardır. Endüstriyel simbiyoz yaklaşımının etkisini görebilmek için, eko-endüstriyel bir kömür tesisi modelini oluşturulmuştur.

Sistem, ana ürünlerin kok, asetilen, metanol, dimetil eter, yağ, hidrojen (H2), amonyak ve olefin ve ana hammaddelerin kömür ve doğal gaz olduğu, genel olarak 29 senaryoyu içermektedir. Çözümü kolaylaştırmak için, problemi doğrusal olarak çözmüşler ve yukarıda belirtilen üç farklı göstergeyi değerlendirerek tek amaçlı optimizasyon çalışmışlardır.

Çalışmanın sonucunda, kok kömür kullanımında %15 azalma sağlandığını belirtmişlerdir.

Çin'in hızla artan kömür bağımlılığından dolayı, salınımların azaltılması, verimliliğin arttırılması için endüstriyel simbiyoz yaklaşımıyla bir kömür kimyasal tesisinin kurulabileceğini ortaya koymuşlardır. Endüstriyel simbiyoz yaklaşımının etkisini görebilmek için, eko-endüstriyel bir kömür tesisi modelini oluşturulmuştur. Sistem, ana ürünlerin kok, asetilen, metanol, dimetil eter, yağ, hidrojen (H2), amonyak ve olefin ve ana hammaddelerin kömür ve doğal gaz olduğu, genel olarak 29 senaryoyu içermektedir. Çözümü kolaylaştırmak için, problemi doğrusal olarak çözmüşler ve yukarıda belirtilen üç farklı göstergeyi değerlendirerek tek amaçlı optimizasyon çalışmışlardır. Çalışmanın sonucunda, kok kömür kullanımında %15 azalma sağlandığını belirtmişlerdir.