Sakarya ili, Marmara bölgesinin kuzeydoğu köşesinde yer alan yörede bulunur. Sakarya ili topraklarının izdüşüm alanı 4.821 km², gerçek alanı ise 5.015 km²’dir. Đl toprakları coğrafi değerler bakımından, 29 derece 57 dakika- 30 derece 53 dakika doğu boylamları ile 40 derece 17 dakika- 41 derece 13 dakika kuzey enlemleri arasında yer alır. Đl topraklarının şekli, güneyden kuzeye doğru bir dikdörtgene benzer.
Sakarya’nın doğudaki sınırını Bolu’nun Göynük, Mudurnu ilçeleri ile Düzce ili ve Düzce’nin Akçakoca ilçesi, batıdaki sınırını Kocaeli’nin Kandıra, merkez ve Gölcük ilçeleri, güneydeki sınırını Bilecik’in Gölpazarı ve Osmaneli ilçeleri, kuzeydeki sınırını ise Karadeniz oluşturur.
3.1. Yüzey Şekilleri
Đlin merkezi konumunda bulunan Adapazarı, Akova diye bilinen düzlükte, Sakarya havzasının aşağı kısmındadır. Doğudan Çamdağı, güney ve güneydoğudan Samanlı dağları, kuzeyden Karadeniz ile sınırlanan Sakarya ilinin, batıdan belirgin bir doğal sınırı yoktur. Sakarya vadisinin Kocaeli Platosu ve Đzmit Körfezi’nin doğusuna uzanan çöküntü alanı ilin bu alanına girer.
Yüzey şekilleri sade bir özellik gösteren il, kuzeyindeki tepelik alanlar, ortada Adapazarı Ovası veya Akova diye anılan düzlük ve güneyindeki engebeli topraklardan oluşur. Đl güneyden kuzeye uzanarak Karadeniz’e açılır.
Sakarya, üçüncü zamanın sonları ile dördüncü zamanın başlarında oluşmuştur. Bu jeolojik zamanda ortaya çıkan kıvrılma ve kırılma hareketleri sonucu Trakya güneye doğru, Kocaeli Yarımadası da kuzeye doğru farklı yönlerde çarpılmıştır. Şiddetli çarpılma sonucunda Sakarya il alanı Karadeniz’e doğru eğim kazanmıştır. Sakarya ırmağının Đç Batı Anadolu platolarından taşıdığı maddeler il alanında yığılarak alüvyal ve kolüvyal ovalar oluşturmuştur (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 41).
3.1.1. Dağlar
Köroğlu dağlarının batı uzantısını oluşturan Samanlı dağları, Hendek, Akyazı ve Sapanca Gölü’nün güneyinde kalan bölgeyi tamamen kaplar ve Đzmit Körfezi’yle Gemlik Körfezi arasını doldurur. Pek yüksek olmayan Samanlı dağları, kuzeyde Adapazarı ovasına, güneyde Pamukova’ya doğru alçalarak sokulur. 1467 m. yüksekliği olan Karadağ ile 1543 m. yüksekliği ile ilin en yüksek dağı olan Keremali dağı ilin diğer doruklarıdır.
Akçakoca ve Bolu dağlarının batıya doğru uzantısı durumunda bulunan Çamdağı yine bu bölgededir. Dağın yükseltisi 880m.dir. Bu yükselti doğuya doğru artarken kuzeye gidildikçe azalır.
Düzce ilinden sonra Akçakoca ve Bolu dağları, ufak ufak tepecikler şeklinde kendilerini gösterirler. Đlin kuzeybatı ve batısında ise çok sayıda tepe bulunmakla birlikte yükseltileri fazla değildir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 42).
3.1.2. Platolar
Sakarya’da yeryüzü şekillerinin dağılımında platolar önemli bir yer kaplar. Đl alanının yüzde 44,3’nü oluşturan platoların en önemlisi Kocaeli platosudur. 3. zamanın sonlarıyla 4. zamanın başlarında oluşmuştur. Tektonik hareketler sonucunda kırılma ve kıvrılmalar meydana gelmiş ve yarımada kuzeye doğru çarpılmıştır. Buna bağlı olarak bölgedeki sular Karadeniz’e boşalırlar.
Diğer platolar, Samanlı dağlarıyla Çamdağı kütlesinin Hendek, Akyazı ve Sapanca’ya doğru uzanan kesimlerinde yer almaktadırlar. Bunlar; Akyazı-Hendek arasında
Çiğdem, Turnalı ve Gındıra platolarıyla Keremali platosudur. Akyazı’nın kuzeyinde Acelle ve Karagöl, Geyve yöresinde ise Katırözü, Soğucak, Çataldağ, Çataltepe ve Ziyarettepe platolarıdır (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 43, 44).
3.1.3. Vadiler
Aşağı Sakarya havzasında yer alan vadiler, önemli yeryüzü şekilleridir. 3. zamanda ortaya çıkan yoğun yükselme, kırılma ve kıvrılmalar nedeniyle akarsular, çöküntü alanları arasındaki eşiklerde derin vadiler açmıştır. Vadi tabanlarının yükseltileri genellikle düşük olduğundan akarsuların akış hızları düşüktür. Buna bağlı olarak vadi tabanına yığılmalar artmış, geniş ve verimli ovalar oluşmuştur. Đldeki en önemli vadi
Sakarya vadisidir. Sakarya vadisi doğudan batıya doğru geniş bir yay çizer.
Cambaz Boğazı’ndan sonra genişlemeye başlayan vadinin tabanında Pamukova oluşmuştur. Geyve Boğazı’nda uzun ve derin bir oluk çizen vadi, ileride genişler ve Akova’yı oluşturur. Akova’dan sonra Karadeniz’e doğru devam eden Sakarya vadisi çok sayıda vadi ile birleşerek denize açılır (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 44).
3.1.4. Ovalar
Bir adı da Adapazarı ovası olan Akova, yaklaşık 600 km² genişliğiyle Marmara bölgesinin en büyük alüvyal ovasıdır. Ovanın oluşumunda akarsuların yanında tektonik hareketler de etkili olmuştur. Doğuda Keremali dağının eteklerine kadar uzanan Akova, Sapanca Gölü ile Adapazarı’nın doğusunda yer alır. Kalın bir alüvyon tabakayla kaplı olduğundan çok verimli bir ovadır. Ovayı Sakarya ırmağı ile Mudurnu çayı sulamaktadır.
Đldeki ikinci büyük tarım alanı Pamukova’dır. Adapazarı ovasına göre yüksektir. Taban suyu ise Akova’ya göre düşüktür.
Akova’nın kuzeyinde yer alan Söğütlü ovası ilin en çukur tarım alanıdır. Taban suyunun yüzeye çıkması ve Sakarya nehri taşkınları nedeniyle ovanın bazı kısımları sazlık ve bataklık durumundadır. Bu nedenle Söğütlü ovasında drenaj çalışmaları
yapılmıştır. Ovanın kimi yerlerinde taban suyu düzeyi düşürülerek bataklıklar kurutulma yoluna gidilmiş ve topraklar tarıma elverişli hale getirilmeye çalışılmıştır. Đlde özellikle Sakarya boylarında irili ufaklı birçok ova vardır. Bunlar alüvyonlarla kaplı olduklarından verimleri yüksektir (Cumhuriyetimizin 75. Yılında Sakarya, 1998: 44, 45).
3.1.5. Akarsular
Đlin en önemli akarsuyu Sakarya nehri’dir. Eskişehir’in Çifteler ilçesi yakınlarından doğan Sakarya ırmağı, kollarıyla birlikte 720 km uzunluğa sahiptir. Sakarya ili sınırları içindeki toplam uzunluğu ise 159,5 km.dir. Göksu ve Göynük çayı kendisine karışan nehir, Geyve boğazını geçerek Akova’ya ulaşır. Sakarya’nın şehir merkezinin 4 km doğusundan geçen Sakarya nehri, Çark suyunu da alarak Karasu’nun Yenimahalle semtinden Karadeniz’e dökülür. Denize doğru herhangi bir çıkıntı meydana getirmez. Üzerinde Sarıyar ve Gökçekaya barajları bulunan nehrin, Adapazarı ovasında birkaç kez yatak değiştirdiği sanılmaktadır.
Sapanca Gölü’nün fazla sularını akıtan Çark suyu, Seyifler köyü yakınında Sakarya nehrine karışır. Uzunluğu 45 km.dir.
Uzunluğu 34 km olan Dinsiz çayı, Hendek sınırı yakınındaki Şark Beynevit köyü